SS
S
Skk
k
kaaaan
n
n
nd
d
d
diiiin
n
n
naaaavvv
v kk
k
k==
=
=kk
k
kllllwwwwrrrr
T
T
T
Tu
u
u
urrrr H
H
H
Heeeeyyyyeeeerrrrd
d
d
daaaah
h
h
hllll
SS
S
Skk
k
kaaaan
n
n
nd
d
d
diiiin
n
n
naaaavvv
v kk
k
k==
=
=kk
k
kllllwwwwrrrriiiin
n
n
niiiin
n
n
n aaaaxxx
xttttaaaarrrr\\\\]]]]llllaaaarrrr\\\\ A
A
A
Azzzzwwwwrrrrbb
b
baaaayyy
yccccaaaan
n
n
naaaa ggg
gwwwwttttiiiirrrriiiibb
b
b [[[[\\\\xxx
xaaaarrrr\\\\rrrr
Mwnbw: Azerbaijan International jurnal\ - AI 8.2 (Yay 2000)
© Azerbaijan International
Son iyirmi il wrzindw arxeoloq vw tarix[i Tur Heyerdahl bir ne[w dwfw Azwrbaycana swyahwt etmi]dir. Hwr
gwli]i zaman onda =z nwzwriyywsini s^but etmwk ^[^n daha [ox dwlil wmwlw gwlir. Onun nwzwriyywsinw g=rw
Skandinavlar mwn]wcw indi Azwrbaycan adlanan mwskwndwn ola bilwrlwr.
Ilk dwfw Heyerdahlda bu fwrziyyw Bak\dan 30 mil aral\ yerlw]wn Qobustan ya]ay\] mwskwnini g=rd^kdwn
sonra wmwlw gwldi. Qobustan =z^n^n qaya twsvirlwri ilw mw]hurdur. Bu qayalarda oyulmu] oraq ]wkilli
qay\q ]wkillwri onun do`ma Norve[indw rastla]d\`\ qaya twsvirlwrini xat\rlad\r.
Bir ne[w il sonra twdqiqat[\ Norve[ vw Azwrbaycan aras\nda digwr bir wlaqw ilw rastla]d\. Norve[
mifologiyas\nda deyilir ki, Skandinav allah\ Odin Roma i]`al\ndan qa[maq ^[^n =z camaat\ ilw birgw
Norve[w Aser adlanan yerdwn k=[m^]d^. 13-c^ wsr tarix[isi Aserin harada yerlw]diyini twsvir etmi]di. Bu
twsvir Azwrbaycan\n yerlw]diyi yerw uy`un gwlir: Qafqaz da`lar\ndan vw Qara Dwnizdwn ]wrqdw.
Bu mifik hekayw yoxsa tarixdirmi? Azwrbaycana wn son gwli]i zaman\, ywni 1999-cu il may ay\nda
Heyerdahl =z n=qteyi nwzwrini ictimai g=r^]dw ayd\nla]d\rd\. A]a`\da Heyerdahl\n mwruzwsi verilmi]dir.
Bundan ba]qa mwqalw [apa getmwmi]dwn wvvwl o =z^ ]wxswn bura bwzi qeydlwrini wlavw etmi]dir.
2
______
Zwnnimcw elm inki]af etdikcw daha ayd\n g=r^nwcwk ki, bizim bir-birimizlw ^mumiliklwrimiz bir ne[w on il
bundan wvvwl d^]^nd^y^m^zdwn dw [oxdur. Bu g^n mwn Qobustan ma`aralar\nda oldum. Bu qaya
twsvirlwrini ilk dwfw olaraq g=rwn zamandan (bir ne[w il wvvwl) qam\]dan d^zwldilmi] gwmilwri wks etdirwn
petroqliflwr mwnim diqqwtimi cwlb etmi]di. Qobustandan qay\darkwn mwnw dedilwr ki, bu g^n [\x\]
etmwliywm. Mwnw bildirdilwr ki, Azwrbaycanla wlaqwm vw bu wlaqwnin necw yarand\`\ haqda dan\]mal\yam.
Mwnim bu m=vz^ ^zwrindw haz\rla]maq ^[^n yaln\z yar\m saata yax\n vaxt\m var idi vw ^midvaram ki,
d^]^nd^klwrimi sizw [atd\rmaq ^[^n mwnw yar\m saat vaxt verwcwksiniz.
Azwrbaycana ilk gwli]im 1981-ci ildw oldu (qeyd: o, hwm[inin 1994, 1997 vw 1999-cu illwrdw dw
Azwrbaycana swfwr edib). O vaxtlar bura Dwmir Pwrdwdwn kwnarda ya]ayan [ox az swyahwt[ilwr gwlwrdi.
Mwni Azwrbaycan Elmlwr Akademiyas\ dwvwt etmi]di. Azwrbaycan Elmlwr Akademiyas\n\n niyw mwhz mwni
dwvwt etmwsi mwni [ox d^]^nd^r^rd^ vw mwn sonradan anlad\m ki, o vaxt [ox nadir bir vwziyywtdw idim.
Belw ki, mwn Nyu York Elmlwr Akademiyas\n\n ^zv^ idim vw eyni zamanda Sovet Elmlwr Akademiyas\
twrwfindwn Fwxri Doktor ad\na layiq g=r^lm^]d^m. Mwn xalqlar aras\nda swdlwrw inanm\rd\m. Mwn siyasi
partiyalar deyil, insanlara inan\rd\m.
O zaman mwn b^t^n d^nya alimlwri ilw—hwm }wrq, hwm dw Qwrb alimlwri ilw m^bahisw apar\rd\m. {^nki,
mwnim fikrimcw =z^m^z^ sivilizasiyal\ sayan bizlwrin d^]^nd^y^ndwn dw [ox wvvwl xalqlar aras\nda s^lh
wlaqwlwri m=vcud olmu]dur. Zwnnimcw sivilizasiyan\n yaranmas\ndan [ox wvvwl [ay vw okeanlar vasitwsilw
gwmilwrlw wlaqw yarad\l\rd\. Wsrin wvvwlindw he[ kim inanm\rd\ ki, kimsw insanlar\n 5000 il wvvwl istifadw
etdiklwri n=v gwmilwri idarw edw bilwr. Belwliklw mwn d^nyan\n hwr yerindw—Dwmir Pwrdwnin hwr iki
twrwfindw ya]ayan alimlwrlw okean vasitwsilw miqrasiya nwzwriyywm ^zwrindw m^bahisw apar\r vw vaxt\m\n
[oxunu elmi nw]rlwrdw mwnw qar]\ olan twnqidlwrw cavab vermwklw ke[irirdim. Rusiyada bu twnqidlwrin
twrc^mwsini mwnw g=ndwrwn dostlar\m var idi. Mwn onlara cavab verdim vw cavab\m rus dilindw nw]r
olundu. Wlbbwttw ki, buna bir qwdwr vaxt swrf olundu.
Bir g^n mwn Moskvada Sovet Elmlwr Akademiyas\n\n prezidenti professor Keld\]dan qwribw bir mwktub
ald\m. O fwzaya ilk Sputnik buraxd\`\na g=rw Dwmir Pwrdwnin hwr iki twrwfindw mw]hur idi. O mwni
Moskvaya gwlib =z nwzwriyywmi Sovet alimlwri qar]\s\nda m^dafiw etmwyw dwvwt edirdi. Mwn dwvwti qwbul
etdim vw Moskvaya yolland\m. O vaxt bu wrazi d^nyan\n mwn ya]ad\`\m hisswsindw mw]hur deyildi vw
burada b^t^n Akademiyaya m^raciwt etmwk mwnim ^[^n [ox vacib idi.
Suallar\ prezident Keld\] =z^ tw]kil etmi]di vw bu d^z vw wdalwtli m^bahisw idi. +lkwni twrk etmwmi]dwn
wvvwl mwn Moskvadak\ Lomonosov Universiteti twrwfindwn Fwxri Doktorluq dwrwcwsinw layiq g=r^ld^m.
Doktor Keld\] mwndwn soru]du: “Gwlswnw gwlwcwk ekspedisiyalar\ndan bwzilwrindw Rusiya vw Sovet
Ittifaq\ndan olan insanlarla wlaqw yaradasan?”
Indi isw izn verin bir qwdwr dw bir alim kimi =z ke[mi]im haqda dan\]\m. {^nki, prezident Keld\] hwr bir
alimi Moskvaya dwvwt etmwzdi. Swbwb Qobustanda qaya ^zwrindw [wkilmi] qay\qlara bwnzwr qay\qlar idi.
3
Mwn Oslo universitetindw biologiyadan dwrs alm\]am. Twlwbw ikwn mwn Sakit okean\n\n mwrkwzindw
Polineziyada yerlw]wn Fatu-Hiva adas\na arxeoloji ekspedisiyaya getmi]dim. Mwn d^z okean\n
dwrinliklwrindwn wmwlw gwlwn bu adada hwyat\n necw yarand\`\n\ twdqiq etmwli idim. Milyon illwr wvvwl bu
ada lava ]wklindw qaynay\rd\. Lakin ilk Avropal\ twdqiqat[\lar ora gwlwndw orada art\q hwr c^r bitki, heyvan
vw hwtta insanlar da var idi. Bu 1938-ci ildw ba] vermi]di.
Bu mwni d^]^nmwyw vadar etdi: ilk adamlar okeanda necw swyahwt edirdi? Avropal\lar okeanlar\n he[
birindw insan twrwfindwn mwskunla]mam\] bir dwnw olsun belw adaya rast gwlmwmi]dilwr. Insan ya]amas\
m^mk^n olan hwr bir ada art\q insanlar twrwfindwn mwskunla]m\]d\. Sakit okeanda yerlw]wn minlwrlw ada
vw elwcwdw Hind okean\ndak\ adalar da whaliyw mwxsus idi. Atlantik okean\ adalar\—Kanar adalar\ vw Karib
adalar\ da whali twrwfindwn mwskunla]m\]d\. Belwliklw mwn ilkin gwmi[iliklw maraqlanma`a ba]lad\m.
Tarix[ilwrw }^bhw ilw Yana]arkwn
O vaxt alimlwr deyirdi ki, Kolumbdan wvvwl he[ bir Amerika hindusu Amerikan\ twrk edw bilmwzdi vw
elwcw dw Arktikadan Berinq bo`az\ vasitwsilw ke[mwk istisna olmaqla digwr bir yolla he[ bir insan
Kolumbdan wvvwl Amerikaya gedw bilmwzdi. Mwn mwhz bu zaman anlad\m ki, elmin m^xtwlif sahwlwrindw
[al\]an alimlwr ^[^n wmwkda]l\q etmwk vacibdir. Universitetdw mwn biologiya, co`rafiya vw fiziki
antropologiya ^zrw twhsil alm\]d\m vw bioloji cwhwtdwn dwqiq bilirdim ki, bwzi bitkilwri Cwnubi
Amerikadan Polineziyaya kimsw gwtirmi]di. Mwswlwn, yaln\z Cwnubi Amerikada bitwn ]irin kartofu. Insan
wli olmasa idi, o =z-=z^nw okean\ ke[ib gwlw bilmwzdi.
Tarix[i vw antropoloqlar mwnw bildirdi ki, Avropal\lar gwlmwmi]dwn wvvwl Cwnubi Amerikada yaln\z
bwrwlwr var idi. Vw belwliklw mwn twswvv^r^mdw olan Cwnubi Amerikal\ hindular\n\n d^zwltdiyi bwrw kimi
bir bwrw d^zwldib dostlar\mla Perudan Polineziyaya swyahwt etmwyi qwrara ald\m. 1947-ci ildw “Kon
Tiki”dw olan bu ilk swyahwt mwnim a[\q okeanda ki[ik gwmidw olan ilk twcr^bwm idi. Ondan sonra mwn
arxeoloji qaz\nt\lar tw]kil etmwyw ba]lad\m. Tw]kil etdiyim ilk belw qaz\nt\ 1952-ci ildw Qalapaqos
adalar\na oldu. Sonra 1955-1956-c\ ildw Pasxa adalar\na arxeoloji qaz\nt\ya getdim. Vw orada ilk dwfw
olaraq mwn hwmin b=y^k oraq ]wkilli gwmilwrin qaya ^zwrindw [wkildiyini g=rd^m. Onlar qwdim Misir vw
Mesopotamiyada olan gwmilwrlw eyni n=v idilwr. Mwndw }imali Afrikada erkwn sivilizasiyal\ whalinin
Kolumbdan daha wvvwl Atlantik okean\n\ ke[mwsinw dair fikirlwr yaranma`a ba]lad\.
Biz avropal\lar adwtwn hwr ]eyi =z^m^z^n a]kar etdiyini d^]^n^r^k. Lakin bu fikir d^zg^n deyil. Biz
yaln\z indi anlay\r\q ki, biz gwlmwmi]dwn wvvwl dw hwr yerdw insan var idi. Mwnim antropologiya sahwsindw
twhsilim mwnw insanlar\n milliywtindwn, irqindwn vw ya fiziki x^susiyywtlwrindwn as\l\ olmayaraq bir-birinw
bwnzwdiyini anlamaqda yard\m etmi]dir.
Hwm[inin mwn belw bir qwnawtw gwlmi]wm ki, bizim 5000 il bundan wvvwl ya]ayan insanlardan [ox fwrqli
oldu`umuza inam\m\z bizi azd\r\r. Mwncw biz tam dwqiqliklw s=ylwyw bilwrik ki, 5000 il bundan wvvwl
ya]ayan insanda olan eyni genlwrlw anadan oluruq. Hwr bir yeni nwsil ^[^n biz s\f\rdan ba]lay\r\q. Texniki
biliyimizi art\r\r\q, lakin a`l\m\z vw zehni x^susiyywtlwrimiz dwyi]mir.
4
Bu cwhwtdwn mwn belw qwnawtw gwlmi]wm ki, piramidalar\ tikwn Misirlilwr =zlwrindwn sonra hwddwn art\q
y^kswk swviyywli incwswnwt vw texnologiya qoyub getmi]lwr. Onlar qam\]dan d^zwldilmi] qay\qlar\ laz\ms\z
vw primitiv hesab etsw idilwr onlar\ tikmwkdw davam etmwzdilwr. Vw ona g=rw dw mwn qwrara ald\m ki,
bizim elmi nwzwriyywlwrdw nwsw swhv ola bilwr. Universitetdw oxudu`um hwr bir kitabda deyilirdi ki,
x\na[i[wyi taxtas\ndan d^zwldilwn qay\qlar suyu =z^nw [wkir vw bat\r.
Vw belwliklw mwn bu elmi nwzwriyywlwrin swhv oldu`unu s^but etmwyw ba]lad\m. Kon Tiki qay\`\ biz
Polineziyaya [atanadwk 101 g^n suda qald\. Misirdw Papirus Institutunda deyilirdi ki, papirus qam\]\ suyu
=z^nw [wkir vw iki hwftwdwn sonra bat\r. Yenw dw mwn he[ vaxt papirus gwmisini g=rmwywn m^asir
alimlwrdwnsw qwdim faraonlara inanma`\ qwrara ald\m. Belwliklw mwn qam\]dan ilk qay\`\m\ d^zwltdim.
D^nyan\n m^xtwlif =lkwlwrindwn olan yeddi nwfwrlw birgw biz 2 ayl\q swyahwtw [\xd\q. Qam\]dan
d^zwldilmi] qay\q hwlw dw su ^zwrindw qal\rd\.
Qam\]dan olan bu qay\`\ tikwn Mwrkwzi Afrikadak\ {ad g=l^ndwn olan Buduma bal\q[\lar\ okean
dal`alar\na adwt etmwmi]dilwr. Qam\]lar\ tutan kwndir q\r\ld\ vw biz qam\]lar\ itirmwyw ba]lad\q. Problem o
idi ki, qam\]lar\n yar\s\ gwminin digwr hisswsi ilw bir istiqamwtdw ^zm^rd^. Qam\]lar\n bizdwn arxada
^zwrwk getdiyini seyr edirdik. Art\q Amerika sahillwrinw [atanda mwn insan hwyat\n\ twhl^kwdw
qoymama`\, lakin yenw dw cwhd g=stwrmwyi qwrara ald\m. Bir ay wrzindw biz gwmini yenidwn kwndirlw
ba`layaraq onu twmir etmwyw [al\]d\q. Sonda 17 k=pwk bal\`\ bizimlw bwrabwr ^zmwyw ba]lad\ vw biz twmir
i]lwrini davam etdirw bilmwdik. Ona g=rw dw mwn =z adamlar\mdan soru]dum: “Siz yenw dw
gwlwcwksinizmi? Biz gwlwn il yenidwn ba]layaca`\q.”
Belwliklw biz yenidwn bu swyahwtw cwhd g=stwrdik vw 1970-ci ildw Atlantik okean\n\ Ra 2 adl\ papirus
gwmisindw hwmin gwmi heywti vw yapon fotoqraf\ ilw Mwrake]dwn Barbadosa gedwrwk ke[dik.
Hwr iki Atlantik okean\ swyahwtlwri zaman\ mwn yaln\z gwmi ilw deyil, hwm[inin gwmi heywtilw dw twcr^bw
apard\m. Mwn m^xtwlif c^r insanlar\—qap-qara adamlar\ sar\ vw a` adamlarla vw hwm[inin hal-haz\rda
m=vcud olan ateizm dw daxil olmaqla wn wsas dinlwrin n^maywndwlwri ilw bir-birinw qatd\m. Orada }imali
Amerika vw Sovet Rusiyas\ndan hwrwsindwn bir nwfwr, bir wrwb vw bir ywhudi var idi.
Biz bir-birimizlw elw yax]\ yola gedirdik ki, mwn yenidwn 1977-1978-cil illwrdw Hind okean\nda qam\]dan
d^zwldilmi] digwr bir qay\qla swyahwtw [\xarkwn onlar ham\s\ mwnimlw bwrabwr gwldilwr. “Tiqris” adlanan
qam\]dan d^zwldilmi] hwmin qay\q daha geni] idi vw bu da daha [ox milliywtin n^maywndwlwrinin bizimlw
gwlmwsinw imkan verirdi. Biz Dwclw [ay\ndan yuxar\ Fars k=rfwzinw, sonra Pakistana vw oradan da Hind
vadisinw twrwf ^zd^k. Sonra isw istiqamwtimizi dwyi]wrwk Hind okean\n\ ^z^b ke[dik vw m^asir d^nyaya
daxil olmaq ^[^n Q\rm\z\ Dwnizin girwcwyinw gwldik. Biz 11 nwfwr idik vw hwrwmiz bir milliywtw, dinw vw ya
siyasi meylw malik idik. Lakin ham\m\z 5 ay wrzindw qam\]dan d^zwldilmi] dar bir gwmidw dostcas\na
ya]ad\q.
Birlw]mi] Millwtlwr Tw]kilat\ndan (BMT) bizw xwbwr verildi ki, daha irwlilwmwywk. {^nki, Q\rm\z\ Dwnizin
hwr iki twrwfindw—min il qabaq s^lhsevwr }umerlwr vw Hind vadisi sakinlwrinin Misirlilwrlw m^badilw etdiyi
bir yerdw m^haribw gedirdi. Biz BMT-yw teleqram vurub onlara bu insanlara silah g=ndwrilmwsini
5
dayand\rma`\ mwslwhwt g=rd^k. Hwmin insanlar Qwrblilwrin gwlib m^haribwlwri daha fwlakwtli etdiyinwdwk
yaln\z q\l\ncla d=y^]^rd^lwr.
Azwrbaycana Swfwr
Belwliklw ^[ m^xtwlif okeanda hwmin ^[ ekspedisiyadan sonra mwni Azwrbaycana dwvwt etdilwr. Mwn bura
bu =lkwdwki alimlwrlw yax]\ wlaqwlwr yaratd\`\ma vw sizin Qobustanda nwsw sensasiyal\ bir ]eyw malik
oldu`unuzu =yrwndiyimw g=rw gwldim. Azwrbaycana buran\n Elmlwr Akademiyas\n\n qona`\ kimi
Qobustandak\ petroqliflwri g=rmwyw gwlmi]dim.
Biz Akademiyan\n prezidenti ilw bu =lkwni, onun g=zwl twbiwtini g=rmwk vw onun hwm alim, hwm dw fermer
olan yerli sakinlwri ilw tan\] olmaq mwqswdilw ma]\nla swyahwtw [\xd\q. Mwn Akademiyan\n prezidentinin
ailwsi barwdw =lkwni twrk etmwmi]dwn bir g^n wvvwl =yrwndim—o, Azwrbaycan prezidentinin qarda]\ idi.
Belwliklw mwnim sizin =lkw ilw dostlu`umun wsas\ qoyuldu.
Azwrbaycanla belw dostlu`a malik oldu`uma g=rw Norve[dwn Statoil ]irkwti bura gwlwrkwn mwni
n^maywndw heywtinw qat\lma`a dwvwt etdilwr. {^nki mwn burada bir [oxlar\n\ tan\y\rd\m. Vw elw o zaman
da mwni Qobustanda iki n=v qay\q petroqlifinin olmas\ maraqland\rd\.
Birinci swfwrim zaman\ mwn qwdimdw Aral\q dwnizindw ^zwn qay\qlara bwnzwr qam\]dan d^zwldilmi]
gwmilwr haqda =yrwnmwyw gwlmi]dim. Lakin ikinci swfwrim zaman\ =yrwndim ki, Azwrbaycan sakinlwri
=zlwrini Azwri adland\r\r. Mwn mwktwb illwrindwn xat\rlay\rd\m ki, Norve[dw bwzi wfsanwlwr Norve[ tarixinw
elw dola]\q ]wkildw daxil olub ki, biz onlar\n hans\ hisswsinin tarix, hans\n\n isw mifologiya oldu`unu
bilmirik. Lakin Norve[in swnwdlw]dirilmi] tarixi 800 il bundan wvvwlw twsad^f edir. Ulu babalar\m\z\n ilkin
ya]ad\`\ yerin adwt-wnwnwsi haqda 18-ci wsrdw Irlandiyada mwlumat verilmi]di vw orada deyilirdi ki, biz
Aser adl\ torpa`\n yetirmwlwriyik.
Erkwn Skandinav Tarixi
Biz Danimarka, Isve[ vw Norve[dwki bir s\ra h=kmdar ailwlwri haqda =yrwnirik. Lakin ba]lan`\c\m\z haqda
olan bu hekaywlwr [ox qwdim oldu`undan onlar\ ciddi qwbul etmirdik. Bizw elw gwlirdi ki, bu yaln\z
twswvv^r, yaln\z mifologiyad\r. Tarixi h=kmdarlar\n wsl nwsil qollar\ siyah\s\ twqribwn 800-c^ ilw twsad^f
edir. Belwliklw biz sonrak\ 1000 il wrzindw olan h=kmdarlar haqda =yrwnmi]dik, lakin ondan wvvwlki
adlarla he[ maraqlanmam\]d\q belw.
Lakin u]aql\qdan yad\mdad\r ki, mifologiya Odin adl\ allahla ba]lay\rd\. Odindwn 31 nwsil sonra ilk tarixi
h=kmdar gwlirdi. Odin haqda yaz\da deyilir ki, o }imali Avropaya Aser adl\ torpaqdan gwlmi]di. Mwn bu
swhifwlwri yenidwn oxuma`a ba]lad\m vw g=rd^m ki, bu he[ dw mifologiya deyil, bu wsl tarix vw
co`rafiyad\r.
Bu hekaywlwri yaz\ya alan Snor hekaywsini Avropa, Asiya vw Afrikan\n twsviri ilw ba]lay\r vw onlar\n d^zg^n
adlar\ndan istifadw edir. O, Cwbwll^tariq vw Aral\q Dwnizi wvwzinw onlar\n qwdim Nors adlar\n\, Don
wvwzinw isw onun k=hnw ad\ Tanaisi vermi]dir. Qara Dwnizi isw biz bu g^n adland\rd\`\m\z kimi
6
adland\rm\]d\r. Belwliklw mwnw ayd\n oldu ki, bu Ild\r\m allah\ Turla buludlar\n aras\nda ya]ayan allahlar
ilw eyni ]ey deyildi.
Snorun verdiyi mwlumata g=rw Aserlwrin mwskwni Qara Dwnizdwn ]wrqdw idi. Onun dediyinw g=rw bu
h=kmdar Odinin malik oldu`u b=y^k bir =lkwdir. Snor hwmin wrazinin dwqiq twsvirini vermi]di: o, Qara
Dwnizdwn ]wrqdw, Avropa vw Asiya swrhwdindw olan da` silsilwsindwn ]imalda yerlw]ir vw T^rklwrin
mwskwninw twrwf cwnuba uzan\r. Bu mifologiya deyildi, bu planetdw—Yerdw idi.
Sonra da wn vacib hissw gwlirdi. Snor deyirdi: “Odinin ya]ad\`\ d=vrdw Romal\lar bu yerlwrdw geni] wrazilwr
tuturdular. Odin onlar\n Aser torpaqlar\na twrwf gwldiklwrini e]idwndw =z kahinlwri, rwhbwrlwri vw bwzi
adamlar\ ilw birgw Avropan\n ]imal hisswsinw getmwyi qwrara ald\.”
Romal\lar insand\r, onlar bu planetdwndir vw mifik xarakter deyildirlwr. Hwm[inin mwn Qobustana
gwlwrkwn ^zwrindw Roma yaz\lar\ olan da] salnamw g=rd^y^m^ xat\rlay\rd\m. Mwn Azwrbaycan Elmlwr
Akademiyas\ ilw wlaqw yaratd\m. Mwni hwmin yerw apard\lar vw mwn yaz\n\n dwqiq nw dediyini =yrwnw
bildim.
Bu yaz\n\n nw vaxt yaz\ld\`\n\ mwntiq i]lwtmwklw =yrwnmwk m^mk^nd^r. {ox g^man ki, o, eram\z\n 84-
c^ ilindwn sonra, 97-ci ilindwn wvvwl yaz\l\b. Wgwr bu yaz\ Snorun mwlumat\ ilw eyni vaxta twsad^f edirsw,
onda bu o demwkdir ki, Odin Skandinaviyaya eram\z\n ilk wsrinin ikinci yar\s\nda getmi]dir. Sonra mwn
Norve[i bir krall\qda birlw]dirwn h=kmdar\n babas\na qwdwr olan h=kmdarlar nwslinin n^maywndwlwrini
sayd\m. {^nki belw bir mwlumat\ wldw etmwk m^mk^nd^r—twqribwn eram\z\n 830-cu ili.
Antropologiyada biz hwr bir h=kmdar nwslinin 25 il hakimiyywtdw olmas\n\ fwrz edirik. M^asir d=vrdw
nwsil 30 ilw qwdwr uzana bilwr, lakin orta hesabla wvvwllwr bir nwslin h=kmranl\`\ 25 il s^r^rd^. 31 nwsli 25
ilw vurduqda dwqiq olaraq eram\z\n birinci wsrinin ikinci yar\s\n\ wldw etmi] oluruq. Bu da Romal\lar
twrwfindwn da] ^zwrindw yaz\lm\] hwmin yaz\lar\n twqribwn 1800 il wvvwl Islandiyada yaz\lm\] tarixlw eyni
vaxta d^]mwsinin s^butudur.
Ham\m\za mwlumdur ki, ]imal adamlar\n\ Qafqazl\ adland\r\rlar. Burada tarix, arxeologiya, co`rafiya vw
fiziki antropologiya birlw]ir.
Bu m=vzu wtraf\nda twdqiqat apard\qca mwn daha [ox inan\ram ki, planetin bu hisswsi kimswnin
d^]^nd^y^m^zdwn daha vacib rol oynam\]d\. Hal-haz\rda mwn wmwkda]\mla birgw kitab ^zwrindw
[al\]\ram vw biz m^]ahidwlwrimizi twsvir edwrwk kitab\n art\q yar\s\n\ yazm\]\q.
Sar\ Sa[l\ Mumiyalar
Bununla bwrabwr bizim 11 =lkwnin Elmlwr Akademiyas\ ilw wlaqwlwrimiz var. Biz he[ nwyi nwzwrdwn
qa[\rmaq istwmirik. Wn twwcc^bl^ kw]f Kommunist =lkwsi olan {inlw wlaqw yaradarkwn ^zw [\xd\. Onlar
{inin [ox i[wrilwrindw yerlw]wn Karim swhras\nda sar\ sa[l\ mumiyalar tapm\]d\lar. Hwmin mumiyalar
soyuq iqlim vw duzlu torpaqda o qwdwr yax]\ qalm\]d\ ki, onlar\n dwrisinin vw sa[\n\n rwngini g=rmwk
7
olard\. Bu [in arxeoloqlar\n\ twwcc^blwndirmi]di, [^nki hwmin mumiyalar he[ dw Monqoloid deyildi; [in
arxeoloqlar\ belw g^man edirdilwr ki, mumiyalar Vikinqlwr idi.
Lakin mwn Vikinqlwrin {inin i[wrilwrindw swhralarda olmas\n\n swbwbini anlaya bilmirdim. {in arxeoloqlar\
radio-karbon il hesablamas\n\ icra etdikdwn sonra m^wyywnlw]dirdilwr ki, mumiyalar eram\zdan wvvwl
1800-1500-c^ illwrw aid olan Nordik n=v^nw aiddir. Lakin Vikinq d=vr^ eram\z\n 800-c^ illwrindw
ba]lam\]d\. Bu zaman ayd\n oldu ki, bu mumiyalar {inw gwlwn Vikinqlwr deyil. Burada mwna wlaqwsi
q\r\l\rd\. Vw yenidwn Qafqaz swhnwyw bwrabwr miqrasiya mwrkwzi kimi daxil oldu.
Lakin hekayw burada bitmir. Bu mumiyalar\n wynindw toxunma paltar var idi vw bu paltarlar\n rwngi vw
toxunma nax\]lar\ swciyywvi n=vw malik idi. {inlilwr =zlwri mumiyalar\ twdqiq etdilwr vw sonra da paltarlar\
twdqiq etmwk ^[^n Amerikal\ ekspertlwr dwvwt etdilwr. Onlar da =z n=vbwsindw toxunma vw rwngin
Irlandiyadak\ Keltlwrw swciyywvi oldu`unu m^wyywn etdilwr. Lakin bu anla]\lmaz idi. Sonra biz Irlandiya ilw
wlaqw saxlayaraq onlar\n saqalar\n\ wldw etdik. Onlar\n yaz\l\ saqalar\nda deyilir ki, onlar\n wcdadlar\
Skiflwr idi. Vw yenidwn onlar\n k=klwri bura—Qafqaza gwlib [at\rd\.
Bu yaln\z ba]lan`\cd\r, [^nki wlaqwdw oldu`umuz Elmlwr Akademiyalar\ndan ald\`\m\z mwlumat bu
qwdwrdir. Mwn hal-haz\rda x\rdal\qlara getmwywcwywm, lakin eyni zamanda elw bir heyranedici arxeoloji
dwlil tapm\]am ki, art\q he[ bir ]^bhw qalm\r.
Mwn belw bir nwticwyw gwlirwm ki, Azwrbaycan bir [ox istiqamwtw adam g=ndwrwn vw bir [ox istiqamwtdwn
adam cwlb edwn [ox vacib bir mwrkwz olmu]dur. Sizdw Romal\lar\n bura gwli]inw swbwb olan metal var idi.
Lakin sizin mwskwn hwm dw sivilizasiya twkam^l^n^n mwrkwzi olmu]dur. Qobustanda olan petroqliflwr dw
bunu s^but edir.
Bir ]ey ayd\nd\r: gwmi[ilik sivilizasiyadan wvvwl yaran\b. Wvvwllwr bizw elw gwlirdi ki, sivilizasiya wvvwl
yaran\b vw insanlar sivilizasiyan\n y^kswk swviyywsinw yeti]dikdwn sonra gwmilwr tikmwyw ba]lay\b. Lakin
bu hwqiqwtw uy`un deyil. Wksinw insanlar ilk olaraq okeanda hwrwkwt edw bilwn gwmilwr d^zwltmi]lwr. Bu da
onlara bir-biri ilw wlaqw saxlayaraq m^badilw etmwyw vw bir-birindwn =yrwnmwyw imkan verdi. Sivilizasiya
da wlaqw vw s^lh ]wraitindw olan wmwkda]l\q nwticwsindw inki]af etdi.
______
Twrc^mw: G^lnar Aydwmirova
Veb ^[^n haz\rlayan vw redaktw edwn: Arzu A`ayeva
Dostları ilə paylaş: |