N 13(72) 06. 05. 2016 Səməd AĞAOĞlu (Əv və LI ötən say la rı mız da)
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Davamı gələn sayımızda Tərcümə edən: Vilayət QULİYEV, professor A
- Tür ki yə də me muar ədə biy ya tı nın gör kəm li nü ma- yən də lə rin dən bi ri ki mi ta nı nır. Onun oxu cu la ra
| 9 N 13(72) 06.05.2016 Səməd AĞAOĞLU (Əv və li ötən say la rı mız da) Öz söz lə ri ilə de sək, onu “dil siz bir kin daim qo va la yır dı”. O hal- da boş şey lə rə gö rə in san la rı dar ağa cı na gön də rən An ka ra İs tiq lal Məh kə mə si nin “ruh və xa rak ter eti ba rı ilə hər nə qə dər fi lan və fi lan şəxs lə rə ya xın ol sa da, ru hu- nun və qəl bi nin də rin li yin də hər nə qə dər Qa zi yə düş mən çi lik duy- ğu su yat sa da, Qa zi yə sui-qəs də qə dər da vam edən fəaliy yət lər də o vaxt Ço rum da ya şa ma sı sə bə bin- dən bar ma ğı nın ol ma dı ğı” mən- ti qi nə əsas la nıb çı xa rı lan bə raət qə ra rı, tə bii ki, bu “fa ğır ki nin” tə- za hü rü ola bil məz di. Ço ru ma dön mə dən ön cə, o da İs tiq lal Məh kə mə si nin çən gin dın qur ta ran əs ki itt i had çı lar ki mi ana- mın “is ti şor ba sı nı” və “Azə ri plo- vu nu” ye mək üçün Ke çiörən də ki evi mi zə gəl miş di. Bi rin ci Dün ya hər bi nin dim dik ye ri yən, ba şı göy- lər dən aşa ğı en mə yən ədib-qə zet- çi si, bir sö zü iki ol ma yan qü rur lu si ya sət çi si in di az da nı şan, çox dü- şü nən, tə va zö kar in sa na çev ril miş- di. Si ya sə tə nif rət et di yi ni, bun dan son ra özü nü yal nız ədə biy ya ta, el- mə, sə nə tə ver mə yə is rar lı ol du ğu- nu söy lə yir di. Onun sa kit cə bir kə na ra çə ki lib göz lə mək döv rü Ata tür kün ölü- mü nə qə dər çək di. Hə min ta rix- dən son ra isə qə lə mi, vü cu du və iri, gur saç lı ba şı ilə ye ni dən si ya si hə ya tın mər kə zi nə atıl dı, bö yük hə yə can, se vinc və səadət içə ri- sin də qə ze ti ni ar tıq üçün cü də fə çı xar ma ğa baş la dı. İn di öl kə ta- ri xin də qa ran lıq bir döv rün ba şa çat dı ğı nı hər kə sə az qa la ba ğı ra- ba ğı ra an la dır dı. Nə qə dər qə ri bə dir ki, onu qo- va la yan “dil siz ki nin” bə zi qur- ban la rı Ata türk ölən də bö yük ön də rin ye ri nə ata mın sür gün il lə rin də türk ay dı nın di lin də və qə lə min də əf sa nə yə çev ri lən qə zet çi dos tu nu ke çir mə yi be lə dü şün müş dü lər! Bu in san lar az za man son ra onun tə qib lə rin dən fər yad et di yi “dil siz ki nin” hər tə rəf də ye ni dən üzə çıx dı ğı nı gö- rən də sa də cə də li yə dön mək lə qal ma dı lar. Həm də us ta qə zet çi- nin İs tiq lal Məh kə mə si döv rü nün bü tün mə su liy yə ti ni - təh did lə ri, qor xu la rı, edam la rı, dar ağac la rı, zo pa la rı ilə bir lik də ölə nin (Ata- türk nə zər də tu tu lur - V.Q.) çi yin- lə ri nə yük lə mə yə ça lış dı ğı nı hey- rət lə seyr et di lər. Ço rum da kı sür gün hə ya tı nı bi- ti rib İs tan bu la dön dü yü za man bir da ha si ya sə tə baş qoş ma maq, bü tün öm rü nü sə nə tə, el mə, fi k rə bağ la maq haq da sə mi mi bir qə rar ver miş di. La kin bu məş ğu liy yət lər hə ya tı nı is tə di yi şə kil də tə min et- mək im ka nı ya rat mır dı lar. Hal bu- ki ayaq da qal ma sı, ya şa ma sı la zım idi. Həm də hə ya tı nın bə zi qı sa- müd dət li dövr lə ri ni is tis na et mək şər ti ilə hə mi şə yax şı ya şa mış dı. O hal da ilk ön cə kim sə yə möh tac ol- ma dan gü zə ra nı nı qur ma lı, son ra əs ki ra hat, fi ra van gün lə ri nə bəl li öl çü də ya xın hə yat şərt lə ri ni tə- min edə cək baş qa iş tap ma lı idi. Bu işin yal nız ti ca rət ola bi lə cə yi ni dü şün dü. Bir yan dan ar tıq qə rar ver di yi ti ca rə tin ar dı na dü şər kən, o bi ri tə rəf dən də hə qi qə tən mü- hüm sa yı la bi lə cək bir fəaliy yə tə baş la dı. Mal ta və Ço rum da Qər bin bir sı ra bö yük fi lo sofl a rı nın, sə nət- kar la rı nın, ro man çı və ta rix çi lə- ri nin əsər lə ri ni ala-tə lə sik, qə lə- mi nin şöh rə ti nə əs la ya raş ma yan tərz də, çox lu dil və mə na yan- lış lıq la rı ilə türk cə yə çe vir miş di. Bun la rı “Oğ lu mun ki tab xa na sı” ümu mi adı al tın da se ri ya ki mi nəşr edə cək, həm də həf tə lik, ya- xud ay lıq bir dər gi çı xa ra caq dı. Tə zad lar ada mı bu də fə də bir az hə zin, bir az gü lünc zid diy yət lər ara sı na düş müş dü. “Oğ lu mun ki tab xa na sı” baş- dan-ba şa azad fi kir lər təb liğ edən əsər lər dən iba rət ol du ğu, “Fi kir hə rə kət lə ri”
dər gi si in san hür riy- yə ti nə qar şı çı xan bü tün məz həb- lər lə mü ba ri zə bay ra ğı qal dır dı ğı hal da, bu nəşr lə rin sa hi bi kom- mu nist döv lə tin (keç miş SS Rİ nə- zər də tu tu lur - V.Q.) İs tan bul da kı ti ca rət nü ma yən də li yi nə bən zə- yən bir bü ro ta pıb Ru si ya ilə ti ca- rə tə gi riş di. “Fi kir hə rə kət lə ri” məc muəsi- nin nəş ri nə baş la yar kən əlin də bu işə ki fa yət edə cək miq dar da pa ra sı yox idi. Yar dı mı na ye ti şə cək in san, əs ki dost ax ta rar kən ağ lı na atam gəl miş di. Əgər be lə bir mə sə lə ilə bağ lı ata ma ağız aç ma ğı müm kün say mış dı sa, de mə li, keç miş il lə rin xa ti rə lə ri yad da şın dan yer li-dib li si lin miş di. De mə li, Mal ta da sağ- lam gö zü nü xi las et mək üçün zə- ru ri cər ra hiy yə əmə liy ya tı nın xər- ci ni borc ki mi is tə yən bir fi kir və ta le dos tu na o za man ver di yi ca va- bı ta mam yad dan çı xar mış dı. Atam dos tu na xa ti rə sin dən si li- nən bu əs ki he ka yə ni xa tır lat mış dı. “Oğ lu mun ki tab xa na sı” se ri- ya sı nı tə sis edər kən qəl bin də acı hiss lər var dı. Türk cə yə çe vir di yi ki tab la ra bu ümu mi baş lı ğı his- siy yat lı bir ata ki mi dü şün müş dü. Mək təb yol da şım olan oğ lu ana- dan gəl mə xəs tə idi. Üs tə lik, xa nı- mı da, qı zı da xəs tə idi lər. Əsə bi, hik kə li, tə zad lar la do lu bir in san in di çox eh ti yac duy du ğu yum- şaq lıq, hü zur, şəf qət im kan la rın- dan be lə cə məh rum ol muş du. Al- lah onun iz ti rab atə şi ilə qov ru lan evi nə bir mə lək gön dər mə səy di, hə ya tı nın son il lə ri, bəl kə də büs- bü tün baş qa şərt lər al tın da ke çər- di. Bu mə lək gə li ni – oğ lu nun xa- nı mı idi. Ata mın dos tu nun ar va dı bu gənc xa nı mın qol la rın da öl dü. Oğ- lu ey ni qol la rın üs tün də dün ya ya göz lə ri ni qa pa dı. Özü ye nə də ey- ni qu caq da hə ya ta vi da edib axi rət evi nə köç dü. İn san ru hu nun an la şıl ma sı çox çə tin dir, hətt a im kan sız tə cəl li lə ri olur. Bu qəl bin ən də rin qat la rın da baş ve rən elə he sab laş ma lar, elə çal- xan tı lar, daş qın və tu fan lar var ki, bun la rı hətt a hiss et sə niz də, rəng- lə ri nin tam lı ğı, pa rıl tı la rı nın əl- van lı ğı ilə an la da bil mə yə cək si niz. O də rin lik lər də cə rə yan edən lər, olub bi tən lər bə zən bir hə rə kət, bir ba xış, gah bir fər yad, bir fə da kar lıq la – sö- zün qı sa sı, bö yük, ya da ki çik han sı- sa ha di sə ilə bağ lı şə kil də gün işı ğı na çı xır, nə zər-diq qə ti çə kir. Ata tür kün ölü mün dən son ra ata mın qə zet çi dos tu nun Cüm hu riy yət Xalq Par- ti ya sı və İs mət Pa şa nın ən atə şin tə rəf da rı na çev ril mə si ni yal- nız ru hun da kı tə zad ma ya sı ilə izah et mək doğ ru ol maz dı. Çün ki onun hə ya tı nı məhz be- lə bir key fi y yət də ba şa vur ma- sın da tə za dın ana şər ti sa yı lan dü şün cə siz li yin ta ma mi lə ək si olan bir hal nə zə rə çarp maq da- dır. Ata mın dos tu sırf gün də lik çə- kiş mə lə rə ca vab ki mi yaz dı ğı bir ne çə mə qa lə ilə za man-za man qar şı sı na qo yu lan suala za hir də gu ya ay dın- lıq gə tir miş di. Əs lin də isə hə min sualı ba şın dan elə mək lə işi ni bit miş say mış dı. Mən baş və kil yar dım çı lı ğın dan (Baş na- zir müavin li yin dən – V.Q.) is te fa et- məz dən az ön cə An ka ra da mət buat təm sil çi lə ri nə ver di yim kok tey lə onu da də vət et miş dim. Çə ki lib bir künc də otur duq. Ya zı la rın da mə nə əs lin də bir çox sə bəb lər lə is ti fa də si- nə mü saidə du yul ma yan elə ifa də- lər lə hü cum et miş di ki, bi zi bir lik də gö rən fo toq rafl ar dər hal ət ra fı mı zı sar dı lar. Ona “İn di si zin lə nə dən da- nış dı ğı mız la ma raq la nır lar, - de dim. - On la ra dos tu nuz ol muş atam haq- qın da xa ti rə lə ri ni zi bö lüş dü yü nü zü de yə cə yəm”. Gü lə rək ca vab ver di: “Be lə ha zır ca vab lıq da si zin lə ayaq laş maq im ka nın da de yi ləm”. Qə zet çi lər ge dən dən son ra “İn di- yə dək çö zə bil mə di yim bir müəm- ma var, - de dim. – Tə səv vür edin ki, sualı mən yox, atam ve rir. Xalq Par ti- ya sı nı, üs tə lik İs mət Pa şa nı be lə ca ni- dil dən ne cə mü da fi ə edə bi lir si niz?” Qo lum dan ya pı şıb üzü mə bax dı: “Sə məd, - de di, - mən də sə nə yox, ata na ca vab ve ri rəm. Bax in di, in ti- qa mı mı bu yol la alı ram”. De mək is tə yir di ki, bir za man lar onu tap da la yıb ke çən lər, əzib bir tə rə fə at maq is tə yən lər in di məs lə- hə ti nə, yar dı mı na möh tac qa lıb lar. Sağ lı ğın da iki mi zin ara sın da olan bu söh bə ti açıq la ya bil məz- dim. İn di ta ri xin ma lı dır, ol du ğu ki mi yaz ma ğım gə rək dir. Am ma bu in ti qa mı kim dən al- dı? Bir vaxt lar İs tiq lal Məh kə mə- si nin önün də “Mə ni dil siz bir kin tə qib edir” – de yə işa rə vur du ğu kim sə dən mi? Hal bu ki da ha son ra hə min o kim sə üçün “Türk mil lə- ti nin qis mə ti nə dü şən ən bö yük ta le” - de di yi za man ye nə də özü öz ya la nı nı çı xar mış dı mı? O səs siz ki nin daimi tə qib lə ri nə bu söz lər lə haqq qa zan dır mış dı mı? Ata tür kün ölü mün dən son ra Bö- yük Mil lət Məc li si nin üzv lə ri sı ra sın- da yer al dı. La kin düz 1950-ci ilə qə dər ye nə də ey nən Bi rin ci Dün ya hər bin- də, itt i had çı lar za ma nın da ol du ğu ki- mi onu Məc lis də və Tür ki yə də çox az gör dü lər. Hətt a on il dən ar tıq sü rən mil lət və kil li yi döv rün də bir də fə də ol sun se çil di yi böl gə yə baş çək mə di- yi ni de yən lər ki fa yət qə dər dir. 14 may, 1950-ci il se çim lə rin də ata mın dos tu bu də fə An ka ra da- dır. Qə lə mi nə eh ti yac du yu lub. “Ulus”
qə ze ti nin baş re dak to ru ola caq, Xalq Par ti ya sı nı və onun şe fi ni mü da fi ə edə cək. Eti raf et mə li yəm ki, qə lə mi ye nə kəs kin, üs lu bu cəl be di ci, di li acı və zə- hər li idi. Əgər bir ya zı-po zu ada mı na qə lə mi nə gö rə yaş ve ril səy di, ata mın dos tu otuz ya şın da sa yı la bi lər di. Uzun iq ti dar il lə ri nin gə tir di yi alış- qan lıq, özü nə gü vən mək və qü rur lu dav ran maq la – bir söz lə, is tə ni lən yol la ye nə əl lə rin də ki ni qo ru yub sax la ya caq la rı nı dü şü nən lər, ara la- rın da baş re dak tor da ol maq la, 1950-ci il se çim lə ri nin nə ti cə lə ri qar şı sın da hey rət dən öz lə ri ni itir- di lər. Elə bil yaz maq və da nış maq qa bi liy yət lə ri də kür sü lə ri ilə bir lik- də qeyb ol muş du. Yal nız ata mın bu dos tu iyir mi yed di ilin için dən yı xı la- du ra, dar ağac la rı nın köl gə si, həbs- xa na la rın nəm, rü tu bət li di var la rı, sür gün gün lə ri nin mə lal və hü zur do lu açıq la ma la rı nın ar dın dan yo lu- nu da vam et dir mək də idi. Yə qin ki, bu sə bəb dən də şa şır- ma mış dı. Bəl kə mə nə də söy lə di yi ki mi, in di Al lah ona xa ti rə lə ri kön lü- nü qa ral dan keç mi şin in ti qa mı nı (bir za man lar in kar olu nan, lağ hə də fi nə çev ri lən qə lə mi nin in ti qa mı nı!), zül- mü nə uğ ra dı ğı par ti ya nı, in san la rı, hətt a tək bir şəx si mü da fi ə va si tə si ilə al maq im ka nı nı əta et miş di?! 1950-ci il se çim lə rin dən son ra bir ne çə ay da vam edən sil si lə ya zı la rı ilə Cüm hu riy yət Xalq Par ti ya sı na mü xa- li fət də tu ta bi lə cə yi yo lu məhz onun gös tər di yi ni de yə bi lə rəm. Bu, fəaliy- yə ti nin ilk gü nün dən baş la ya raq ye ni iq ti da rın gör dü yü və gö rə cə yi bü tün iş lə ri bə yən mə mək, qa ra la yıb göz dən sal maq, rədd və in kar et mək yo lu idi. Mü xa li fət qa ta rı nı fi kir, ide ya ba- xı mın dan rels lər üzə ri nə qo yan dan son ra san ki heç bir şey baş ver mə- yib miş ki mi, se çim lər dən ön cə tə- yin edil di yi “Fə ləs tin Müh tə lit Ko- mis si ya sın da kı” üzv lük və zi fə si ni De mok rat Par ti ya sı hö ku mə tin dən is tə mək dən də çə kin mə di. Həm də al ma ğa mü vəff əq ol du və bun dan son ra bir müd dət səh nə dən uzaq- laş dı. La kin sa kit lik döv rü çox qı sa sür dü. Ata mın dos tu nun hə min və- zi fə də sax lan ma sı nə De mok rat Par- ti ya sı iq ti da rı nın, nə də Xalq Par ti ya sı mü xa li fə ti nin işi nə ya ra dı. O da və- ziy yə ti be lə gö rüb ar tıq hə ya tı nın son gü nü nə qə dər mü ba ri zə si ni da vam et dir mək üçün məm lə kə tə dön dü. Qə lə mi ye nə kəs kin, iy nə li idi. Yal nız bu də fə ar tıq hə min qə lə min ucun dan ka ğız la ra tö kü lən sə tir lər- də ko bud luq, say maz ya na lıq da gö- zə çar pır dı. Be lə ko bud luq za man- za man sö yüş lə rə, açıq təh qir lə rə va ra caq də rə cə də ge niş lən miş di.
Atamın
dostları Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|