N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B E Y N Ə L X A L Q E L M İ J U R N A L
- BAŞ REDAKTOR
| AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI N Ə S İ M İ a d ı n a D İ L Ç İ L İ K İ N S T İ T U T U
TÜRKOLOGİYA
B E Y N Ə L X A L Q E L M İ J U R N A L
1970-ci İLDƏN NƏŞR OLUNUR
Jurnal Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası tərəfindən rəsmi qeydiyyata alınmışdır (Filologiya elmləri bölməsi, № 18) Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi Mətbu nəşrlərin reyestrinə daxil edilmişdir. Reyestr № 3378
İ l d ə 4 d ə f ə ç ı x ı r № 2 Bakı – 2011 2
REDAKSİYA HEYƏTİ
K. ABDULLAYEV, N. CƏFƏROV, T. HACIYEV, N. XUDİYEV, A. MƏMMƏDOV, A. NƏBİYEV, B. NƏBİYEV, S. SÜLEYMANOVA (baş redaktorun müavini), F. VEYSƏLOV
Ş. H. AKALIN ( Türkiyə), ÇONQ JİN OH (Cənubi Koreya), HAYASI TOORU (Yaponiya), K. KONAKBAYEV (Qırğızıstan), İ. KORMUŞİN (Rusiya), F. QƏNİYEV (Rusiya), V. QƏRƏNFİL (Moldova), T. MƏLIKOV (Rusiya), M. MUSAOĞLU (Türkiyə), M. SOYEQOV (Türkmənistan)
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASININ NƏSİMİ adına DİLÇİLİK İNSTİTUTUDUR
İngilis mətnin elmi redaktoru G. AXUNDOVA
Ünvan: Az-1143, Bakı-143, Hüseyn Cavid prospekti, 31. Dilçilik İnstitutu. «Türkologiya». Tel.: 5372081, 5372083. E-mail: ilinguistics@lan.ab.az turkologiya2010@mail.ru
Адрес: Az-1143. Баку-143, пр. Гусейна Джавида, 31. Институт языкознания. «Тюркология». Тел.: (+99412) 5372081, 5372083. E-mail: ilinguistics@lan.ab.az turkologiya2010@mail.ru Adress: Az-1143. Baku-143, Hussein Javid avenue, 31. The İnstitute of Linguistics. «Turkologia». Tel.: (+99412) 5372081, 5372083. E-mail: ilinguistics@lan.ab.az turkologiya2010@mail.ru
№ 2 2011
RƏHİLƏ MƏHƏRRƏMOVA, ŞƏHRİBANI ALLAHVERDİYEVA XV–XVI ƏSRİN ƏVVƏLLƏRİNDƏ KLASSİK AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ DİLİNDƏ ONOMASTİK VAHİDLƏR X ü l a s ə. Məqalədə XV–XVI əsrin əvvəllərində klassik Azərbaycan ədəbi dilində işlənmiş onomastik vahidlər – toponimlər, kosmonimlərdən bəhs edilmişdir. Toponimlər: dövlət, qitə, ölkə adları bildirən xoronimlər; şəhər adları bildirən astionimlər başlıqları altında; kosmonimlər – göy, göy cismlərindən Ay, Günəş (sinonimləri ilə), planet adları (sinonimləri ilə) kimi iki qrupda verilmişdir. Toponimlər, kosmonimlərin bədii ədəbiyyatda işlənmə məqamları, poetik xüsusiyyətləri, üslubi funksiyaları zəngin faktlar əsasında təhlil edilmişdir və belə nəticəyə gəlinmişdir ki, torpaqla, yerlə bağlı məkan adlarını bildirən onomastik vahidlərdən klassik ədəbi dildə, bədii mətndə daha çox poetik məqsədlərlə istifadə olunmuş, fikrin obrazlı, ekspressiv, emosional ifadəsinə xidmət etmişdir.
«Azərbaycan bədii təfəkkürünün ən fundamental təzahür olunduğu mənbə klassik poeziyadır. Azərbaycan klassik poeziyası sözün tam mənasında fəlsəfi poeziyadır və çox elmlər üçün – ədəbiyyat, dilçilik, tarix, təbabət, fəlsəfə və s. zəngin material verəcək mənbədir» [1. S. 5]. Həqiqətən də, klassik poeziyada insan, onu əhatə edən maddi dünya, insana məxsus sevgi, məhəbbət, mənəvi-ruhani saflaşma, bilik, kamillik kimi yüksək keyfiyyətləri şairlər müxtəlif janrlardakı əsərlərində sənətkar qələmilə bədii obrazlı şəkildə tərənnüm etmişlər. Bunları xalqımızın böyük klassikləri Nizami, Nəsimi, Xətai, Füzuli və digər yazıçılarımızın yaradıcılığında görürük. Odur ki, klassik ədəbi dilimizi – onun söz xəzinəsini dilin müxtəlif səviyyələrində hərtərəfli tədqiq etmək ədəbiyyatımızın, dilimizin tarixini, onun poetikasını, söz sənətini öyrənmək baxımından faydalıdır, gərəklidir. Xalqın tarixini özündə əks etdirən onomastik vahidlər Azərbaycan dili lüğət tərkibinin ayrılmaz hissəsini təşkil edir. Bu vahidlər hər bir xalqın ТЦРК ОЛОЭИЙА
4 ictimai-tarixi keçmişi, onun məişəti ilə sıxı surətdə bağlıdır. «Toponimlər xalqımızın tarixi dili və coğrafiyası ilə bağlı adlardır. Onlarda xalqımızın etnogenezində vaxtilə iştirak etmiş, sonralar qaynayıb-qarışaraq aradan çıxmış tayfa və qəbilələrin, onlara məxsus tirə və nəsillərin, ayrı-ayrı şəxslərin qalaların dini sitayiş yerlərinin və s. adları qalmışdır» [2. S. 139]. Bu vahidlərin dilçilik baxımından tədqiq edilməsi xalqın tarixinin öyrənilməsi, digər tərəfdən, bədii ədəbiyyatdan onomastik vahidlərin seçilməsi, tədqiq olunması poetik onomastika məsələlərinin həlli, klassik ədəbi dil materialları əsasında işlənməsi isə tarixi onomastika üçün faydalı ola bilər. Çünki Azərbaycan onomastikasının öyrənilməsi mənbələrindən biri də qədim və orta əsr yazılı abidələrimizdir. Bədii ədəbiyyatda işlənmiş onomastik vahidlərlə bağlı S. Mollazadənin də fikrini yada salmaq yerinə düşər: «XIII–XIX əsrlərə aid yazılı abidələrimiz Nəsimi, Kişvəri, Xətai, Füzuli, Əmani, Qövsi Təbrizi, Vaqif, Vidadi kimi şairlərimizin əsərlərindən toponimləri toplamaq, işləmək, Azərbaycan toponimikasının elmi-nəzəri cəhətdən daha da inkişaf etdirilməsi üçün, xüsusən tarixi toponimika məsələlərinin işıqlandırılması üçün bir sıra maraqlı və giymətli faktlar verə bilər» [3. S. 113]. Onomastik vahidlərdən bədii ədəbiyyatda geniş istifadə olunur, bu da daha çox janr və mövzularla bağlı olur. «Dilin ümumi leksik sistemində ono- mastik leksikanın xüsusi mövqeyi vardır. Buraya daxil olan vahidlər müxtəlif cəhətlərinə görə ayrı-ayrı sistem və yarımsistemlər təşkil edir» [4. S. 274]. Azərbaycan dilçilik ədəbiyyatında onomastik vahidlər antroponimlər, etnonimlər, toponimlər, hidronimlər, zoonimlər, kosmonimlər, ktematonimlər qrupları altında təsnif olunur. Məqalədə toponimlər və kosmonimlərdən bəhs olunur.
Toponimlər torpaqla, yerlə bağlı məkanların adlarını bildirdiyi üçün coğrafiya, tarix elmləri ilə sıx bağlıdır. Bu adlarda xalqın tarixi, mənşəyi, etnoqrafiyası yaşayır. Toponimlərin müxtəlif növləri vardır və bunların hamısına bədii ədəbiyyatda rast gəlmək mümkündür.
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|