1
Аzərbаycаn Respublikаsı Kənd Təsərrüfаtı Nаzirliyi
Аzərbаycаn Dövlət Aqrar Universiteti
M. İ. MƏMMƏDOV
V.T.AĞAYEV
N.M.BAYRAMOVA
İNTERNET XİDMƏTLƏRİ
Azərbaycan Respublikasi Təhsil
Nazirliyi
Elmi-Metodiki
Şurasının
“informatika və kompüter texnologiyası”
bölməsinin 03.07.2014-cü il tarixli iclası-
nın qərarı ilə təsdiq edilmişdir (Əmr
№765 )
GƏNCƏ – 2014
2
L – 104
Аz – 2014
Azərbaycan
Respublikası
Təhsil
Nazirliyinin
03.07.2014-ci il tarixli 765 saylı əmri ilə qrif verilmişdir.
M.İ.MƏMMƏDOV, V.T.AĞAYEV, N.M.BAYRAMOVA–
İnternet xidmətləri. (Dərs vəsaiti). ADAU nəşr., 2014. –səh
Rəy verənlər:
Azərbaycan Texnologiya Universitetinin İnformatika və
telekommunikasiya kafedrasının müdiri, prof., fizika-
riyaziyyat elmləri doktoru S. Q.Verdiyev
Gəncə Dövlət Universitetinin İnformatika kafedrasının
müdiri dosenti, fizika-riyaziyyat elmləri üzrə fəlsəfə
doktoru Ə.Ə. Aslanov
Dərs vəsaitindən ali təhsil müəssisələrinin informasiya
texnologiyaları və sistemləri mühəndisliyi, kompüter
mühəndisliyi, kompüter elmləri, informatika və riyaziyyat
ixtisaslarının tələbələri, müəllimlər və mütəxəssislər
istifadə edə bilərlər.
Rəy
və
təkliflərini
bildirən
oxuçularımıza
təşəkkürümüzü bildiririk.
mahilmi@rambler.ru
-qrifli nəşr
© “Araz-M poliqrafiya” MMC, 2014
4
1.KOMPÜTER ŞƏBƏKƏLƏRİNƏ GİRİŞ
1.1.Kompüter şəbəkələrinin inkişaf mərhələləri
İnsan cəmiyyətinin tarixində müəyyən elmi kəşflər və
ixtiralar nəinki onun gedişatına güclü təsir göstərmiş hətta
sivilizasiyanın inkişafına (köklü dəyişməsinə) səbəb olmuşdur.
Bunlara misal olaraq ilk mühərrikin ixtirasını, elektrikləşmənin
kəşfini, atom enerjisinin əldə edilməsini, radionun ixtirasını və s.
göstərmək olar. Belə elmi kəşflərin və ixtiraların nəticəsində
istehsal prosesinin xarakterində və məişətdə baş verən kəskin
dəyişiriklər prosesi elmi-texniki inqilab kimi qiymətləndirilir.
XX əsrin ikinci yarısında kompüter texnikasının yaranması
və sürətli inkişafı elmi-texniki inqilabın mühüm faktorarından
biridir. Bu prosesi şərti olaraq üc mərhələyə bölmək olar.
Birinci mərhələ (1950-1960). 1945-ci ildə ilk elektron
hesablama maşınının yaradılması ilə başlayır. Təqribən 30 il
ərzində (1970-ci illərədək) kompüterlər məhdud sayda insanlar
tərəfindən əsasən elmi və istehsalat sahələrində istifadə
edilmişdir. Çəkisinin ağırlığı, enerji tutumluluğuu və bahalığı ilk
Elektron Hesablama Maşınlarından demək olar ki, yalnız paket
rejimdə istifadə etməyə imkan verirdi (Şəkil 1.1.) alınması ilə
məlumatların verilməsi proqramının hazırlanmasını nəzərdə
tuturdu.
Bu rejim informasiya daşıyıcısında məsələnin həlli proqra-
mının hazırlığını nəzərdə tuturdu, EHM-ə proqram və verilənlər
daşıyıcıdan daxil edilirdi və nəticələr də daşıyıcılara çıxarılırdı.
Bu isə EHM-lə istifadəçilərin inkeraktiv rejimininin praktik
olaraq reallaşmasına imkan vermirdi. Yəni istifadəçi öz əmrlərinə
EHM-in reaksiyalarını görmürdü, və proqramın işinin son
nəticəsi cavab şəklində daşıyıcıda alınırdı.
6
GİRİŞ
İnsan cəmiyyətinin tarixində müəyyən elmi kəşflər və ixtiralar
nəinki onun gedişatına güclü təsir göstərmiş hətta sivilizasiyanın
inkişafına (köklü dəyişməsinə) səbəb olmuşdur. Bunlara misal
olaraq ilk mühərrikin ixtirasını, elektrikləşmənin kəşfini, atom
enerjisinin əldə edilməsini, radionun ixtirasını və s. göstərmək
olar. Belə elmi kəşflərin və ixtiraların nəticəsində istehsal prose-
sinin xarakterində və məişətdə baş verən kəskin dəyişiriklər pro-
sesi elmi-texniki inqilab kimi qiymətləndirilir.
XX əsrin ikinci yarısında kompüter texnikasının yaranması və
sürətli inkişafı elmi-texniki inqilabın mühüm faktorarından biri-
dir. Bu prosesi şərti olaraq üc mərhələyə bölmək olar.
Birinci mərhələ 1945-ci ildə ilk elektron hesablama maşınının
yaradılması ilə başlayır. Təqribən 30 il ərzində (1970-ci illərə-
dək) kompüterlər məhdud sayda insanlar tərəfindən əsasən elmi
və istehsalat sahələrində istifadə edilmişdir.
Ikinci mərhələ 1970-ci illərdən fərdi kompeterərin yaradılması
ilə əlaqədardır. Bu mərhələdə kompeterlər daha geniş tətbiq sa-
həsi qazandı. Belə ki, kompüterlərdən nəinki elm və istehsalatda,
həmçinin xidmət və məişət sahəsində də geniş istifadə edilməyə
başladı. Artıq kompüterlər adi məişət
cihazları-radio, televizya, maqnitafon və
s. kimi evlərə daxi oldu.
Ücüncü mərhələ internetin-qlobal
kompüter şəbəkəsinin yaradılması ilə
başlayır. Internetin yaranması kompü-
terləri çox geniş informasiyaya açılan
pəncərəyə çevirdi. Bu isə “geniş infor-
masiya dünyası” hüpergeniş məkan” an-
layışlarının yaranmasına səbəb oldu. İnternetin geniş yayılması
çox vacib sosial problemi – müxtəlif ölkələrdə və qitələrdə, bö-
yük şəhərlərdə və ucqarlarda yaşayan insanlar arasında “infor-
masiya qeyribərabərliyi” problemini həll etmiş oldu. Internetin
inkişafı tam mənada insan sivilizasiyasının tarixində “informa-