|
NazġRLĠYĠ F. KÖÇƏRLĠ adina respublġka uġaq kġtabxanasi
1
AZƏRBAYCAN RESPUBLĠKASI
MƏDƏNĠYYƏT VƏ TURĠZM NAZĠRLĠYĠ
F. KÖÇƏRLĠ ADINA RESPUBLĠKA UġAQ KĠTABXANASI
ELMĠ-METODĠKA ġÖBƏSĠ
ġair, nasir, tərcüməçi
Mikayıl Rzaquluzadənin
110 illik yubileyi münasibətilə
“Nəsillərdən
Nəsillərə”
(metodiki vəsait)
B A K I – 2015
2
Redaktor:
ġəhla Qəmbərova-F.Köçərli adına Respublika UĢaq
Kitabxanasının direktoru
Tərtibçi:
Könül Səmədzadə-F.Köçərli adına Respublika UĢaq
Kitabxanası Elmi metodika Ģöbəsinin baĢ
kitabxanaçısı
Korrektor:
Ruhiyyə Məmmədli-F.Köçərli adına Respublika
UĢaq Kitabxanasının elmi-metodika Ģöbəsinin
müdiri
3
G Ġ R Ġ ġ
Azərbaycan nəsrinin görkəmli nümayəndəsi Ģair, pedaqoq və tərcüməçi
Mikayıl Manaf oğlu Rzaquluzadə 17 mart 1905-ci ildə Bakı Ģəhərində anadan
olmuĢdur. Ġbtidai təhsilini yeni üsullu “Mədrəseyi-nur” və 5 nömrəli “Rus-
müsəlman” məktəblərində almıĢdır. O, həmin məktəbin son sinfində ikən
eksterm yoluyla imtahan verib Pedaqoji Ġnstitutun tarix- ədəbiyyat
fakültəsinə daxil olmuĢdur. Ġstitut kitabxanasının müdir müavini, müdiri
vəzifələrində çalıĢmıĢdır. (1926-1927). Pedaqoji institutu bitirdikdən sonra,
1927-1931-ci illərdə Gəncə Pedaqoji Texnikumunda ədəbiyyat və pedaqogika-
psixologiya müəllimi iĢləmiĢdir. O, “Qizıl Gəncə” yurnalı redaksiya heyətinin
və Azərbaycan Proletar Yazıçıları Ġttifaqı Gəncə Ģöbəsinin büro üzvü və s.
ictimai iĢlərdə çalıĢmıĢdır. 1931-1934-cü illərdə Moskvada Ġkinci Dövlət
Unuversiteti yanında olan Pedaqoji Psixologiya-Pedologiya Elmi-Tədqiqat
Ġnstitutunun aspiranturasında təhsil almıĢdır. Eyni zamanda SSRĠ Xalq
Komissarları ġurası nəzdindəki “Qanun və qərarlar” nəĢriyyatının
Azərbaycan Ģöbəsində tərcüməçi və stenoqrafiya kurslarında ədəbiyyat
müəllimi iĢləmiĢdir. Sonra Azərbaycan dövlət Elmi- Tədqiqat Pedaqogika
Ġnstitutunda uĢaq ədəbiyyatı sahəsində elmi iĢçi , “AzərnəĢr”də tərcüməçi və
redaktor olmuĢ, “Ġnqilab və mədəniyyət” yurnalı redaksiyasında məsul katib,
baĢ redaktorun müavini, “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında, Xarici
Ölkələrlə Mədəni Əlaqələr Cəmiyyətində baĢ redaktor vəzifələrində
çalıĢmıĢdır. “Gənclik” NəĢriyyatının və “Göyərçin” yurnalının, “Azərbaycan
dilinin izahlı lüğəti”nin redaksiya heyətinin, Azərbaycan Yazıçılar Ġttifaqı
qəbul komissiyasının üzvü olmuĢdur. Müxtəlif mövzularda yazıb-yaratsa da,
1945-ci ildən baĢlayaraq, bütün kitablarını (19 adda) uĢaq və gənclər üçün
nəzərdə tutmuĢdur. Bunlar Vətənə, xalqa, təbiətə məhəbbət, dostluq, sülh və
əmin-amanlıq ideyalarını tərənnüm və təblig edən əsərlərdir. Yaradıcılığında
bədii tərcümə baĢlıca yer tutmuĢdur. Dünya və MDB ölkələrinin
ədəbiyyatından tərcümələr etmiĢdir. Ədəbiyyat sahəsində xidmətlərinə görə
iki medal, üç dəfə Azərbaycan Respublikası Ali Soveti Rəyasət Heyətinin
Fəxri fərmanı ilə təltif edilmiĢdir. 1986-cı ildə “Azərbaycanın qabaqcıl maarif
xadimi” adına layiq görülmüĢdür. M. Rzaquluzadə 1984-ci ildə noyabrın 10-
da Bakıda vəfat etmiĢdir.
4
BÖLMƏ I
HƏYAT VƏ YARADICILIĞI:
Haqq, Həqiqət, Vətən eĢqi,
El məhəbbəti
Nəsillərdən nəsillərə
bir Ģüar olsun!..
Bu eĢq ilə alovlanan
ellər sənəti
nəsillərdən nəsillərə
yadigar olsun!..
Deyirlər ki, uşaqlar üçün yazan yazıçı başqalarından fərqli olaraq daha çox
səbirli və təmkinli olmalıdır. Bu sözlərdə şübhəsiz ki, bir həqiqət vardır. Biz
Mikayıl Rzaquluzadənin uşaqlar üçün yazdığı şeir və hekayələri oxuduqda, buna
bir daha əmin oluruq.
Saat iĢləyir,
Elə bir deyir:
Qiymətini bil
Hər dəqiqənin,
Getməsin hədər
Heç vaxtın sənin.
Öz fikrini böyük bir təmkinlə belə yığcam şəkildə oz oxucusuna çatdırmaq
Mikayıl Rzaquluzadə yaradıcılığından irəli gəlir. Uşaqlar üçün yazılan əsərlərin
bədiiliyi də elə bundadır. Mikayıl Rzaquluzadə bədiiliyi sözlərin gözəlliyində
deyil, onların lakonik ruhunda axtarır. Sözləri zərgər gözü ilə ölçür.
Mikayıl Rzaquluzadə öz əsərlərində uşaqlara gözəllikdən danışır. Onlara
başa salır ki, gözəllik hər şeydə vardır: oyuncaqlardan başlayaraq, ta kitablaradək.
Lakin həyatda bu gözəlliyi duymaq və sevmək lazımdır, hər bir uşaq kiçik
yaşlarından ona can atmalıdır. Bir sözlə Mikayıl Rzaquluzadə başa salmağa
çalışırdı ki, uşaq gözəlliyin haradan başlayıb, harada bitdiyini bilməlidir.
5
Mikayıl Rzaquluzadənin yaradıcılığında gözəllik heç vaxt əməkdən ayrı
verilmir. Onun fikrincə gözəllik yalnız əməklə bağlı verildiyi zaman uşaq onu tez
başa düşür. Əsil gözəllik isə əmək gözəlliyidir. Əmək və gözəllik yazıçının
əsərlərində əkiz qardaş kimi həmişə birlikdə verilir.
Mikayıl Rzaquluzadənin əsərlərində müasir həyat hissi də çox qüvvətlidir.
O, nədən və nə vaxt yazmaq zərurətini vaxtında duyur. Uşaq mühitini
həssaslıqla müşahidə edir. Məhz buna görədir ki, onun kitabları uşaqlar tərəfindən
maraq və həvəslə oxunur.
Mikayıl Rzaquluzadə müasir uşaq ədəbiyyatımızda nağıl formasında
yazmağa daha çox təşəbbüs edən yazıçılarımızdandır. Bu nağıllar bu günkü
uşaqların həyatından alınmışdır. “Ovçu Elişlə qoçaq Aytəkin nağılları” yalnız
həyatdan gələn əsil həyat nağıllarıdır.
Mikayıl Rzaquluzadə yeni fikir üçün həmişə yeni və orijinal forma axtaran
yazıçıdır. Yeni həyatın təsviri və yeni fikirlər üçün yeni forma, yeni vasitələr
lazımdır.
Bir sözlə, Mikayıl Rzaquluzadə məhsuldar yazıçıdır. Demək olar ki, Mikayıl
Rzaquluzadə uşaqlar üçün ən çox yazan yazıçılardan biri, bəlkə də, birincisidir. O,
bu sahəyə lap gənc yaşlarından gəlmişdir.
Çoxillik ədəbi yardıcılığını əsasən tərcümə işinə həsr edən yazıçı dünyanın
müxtəlif xalqlarının klassiklərinin əsərlərini də dilimizə tərcümə edib. Onun
sənətkarlıqla tərcümə etdiyi əsərlərin coğrafi hüquqları və mövzusu geniş olub.
Qərbi Avropa ədiblərindən A.Düma, C.Bayron, H.Heyne, antik dövrün məşhur
müəlliflərindən Homer, Evripid, Aristofan, Amerika ədəbiyyatından T.Oldris, C.
London, hind ədəbiyyatından T.Fikrət, türk ədəbiyyatından Rəşad Nuri Güntəkin,
rus ədəbiyyatından L.Tolstoy, M.Qorki və başqalarının ədəbi nümunələrini
dilimizə tərcümə edib.
6
BÖLMƏ II
YUBĠLEY TƏDBĠRLƏRĠNĠN KEÇĠRĠLMƏSĠ:
Mikayıl Rzaquluzadə Azərbaycanın görkəmli uşaq yazıçılarından biri idi.
1930-cü ildən bədii yaradıcılıqla məşğul olan yazıçı “Mim-Re”, “M. R.”, “R.
Mikayıl”, sonra isə ömrünün axırınadək Mikayıl Rzaquluzadə imzası ilə çıxış
etmişdir.Qeyd etmək lazımdır ki, yazıçının yaradıcılığında maarifçilik əsas yer
tuturdu. İstər tənqidi məqalələrində, istərsə də bədii yaradıcılığında tərbiyəviliyi
ədəbiyyatın başlca keyfiyyət və vəsifəsi hesab olunurdu. Ona görə də uşaqlar üçün
qələmə aldığı əsərləri gənclərin nəcib və sagıam ruhda yetişməsinə yönəlmişdir.
Onun yaradıcılığında Vətən sevgisi, sülh, azadlıq, və qəhrəmanlıq mövzuları
həmişə geniş yer tutub. O, uşaq psixologiyasına dərindən bələd olan və onların
dünyagörüşünə uyğun tərbiyəvi əhəmiyyətli epizodlara geniş yer verən yazıçı idi.
Xüsusilə şeirləri uşaq qəlbinə birbaşa sirayət edən, son dərəcə sadə və inandırıcı
dildə yazılıb. Elə bu baxımdan da Mikayıl Rzaquluzadənin ilk məqaləsi uşaq
ədəbiyyatına həsr olunmuşdur. 1926-cı ildə “Maarif işçisi” jurnalında çap olunan
bu məqalə “Cocuq ədəbiyyatında üsul məsələsi” adlandırıldı. Bir sözlə A. Səhhət,
A.Şaiq, və digər uşaq yazıçılarımızın içərisində Mikayıl Rzaquluzadənin xüsusi
yeri var idi. Uşaq ədəbiyyatının nəzəri məsələləri ilə dərindən məşğul olan Mikayıl
Rzaquluzadə daha sonralar qələmini bədii əsərlər yazmaqda da sinadı.
Bu il Mikayıl Manaf oğlu Rzaquluzadənin anadan olmasından nə az, nə
çox düz 110 il ötür. Bu münasibətlə respublikamızın bir çox təhsil ocaqlarında
məktəblərdə, gimnaziyalarda, kitabxanalarda və s. yerlərdə tanınmış yazıçımız
Mikayıl Rzaquluzadənin yubileyi ilə bağlı tədbirlər planı hazırlanmışdır. Yubiley
tədbirləri ilə bağlı F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasında bir sıra
tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Tədbirlər planı geniş və maraqlı olsun
deyə kitabxanada ilk əvvəl kitab sərgisinin keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Onu
da qeyd etmək lazımdır ki, bu il Mikayıl Rzaquluzadənin kitabları yubilyar kitablar
siyahısına düşmüsdü. Bunlardan “Qaranquş yuvası-70”, “Ağ dana-70”, “Sirli saz-
60”, və “Nəsillərdən-nəsillərə 50” kitablarının yubileyi qeyd olunur. Kitab sərgisi
bir çox adlar altında keçirilə bilər. Məsələn, “Uşaq ədəbiyyatının mütəfəkkiri”,
Ədəbiyyata həsr olunmuş ömür”, “Görkəmli uşaq yazıçısı Mikayıl Rzaquluzadə”,
“Mikayıl Rzaquluzadə-110” “Nəsillərdən-nəsillərə” və s.
7
Sərginin nümunəsini veririk.
BaĢlıq.
1. Mikayıl Rzaquluzadə-110
2. Kitablarının nümayişi
3. Görkəmli insanların Mikayıl Rzaquluzadə haqqında söylədikləri sitatlar.
4. Dövrü mətbuatda çap olunan məqalələrin kartotekası.
5. Şeir parçası.
Haqq, Həqiqət, Vətən eĢqi,
El məhəbbəti
Nəsillərdən nəsillərə
bir Ģüar olsun!..
Bu eĢq ilə alovlanan
ellər sənəti
nəsillərdən nəsillərə
yadigar olsun!..
1.
Mikayıl Rzaquluzadə məhsuldar yazıçıdır. Çünki onun ilham mənbəyi
tükənməzdir. Kiçik nəslin böyük işləri, qaynar həyatı ona hər dəfə yeni
ilham, yeni qüvvət və yeni həvəs verir.
Qılman Musayev
2.
Mikayıl Rzaquluzadə tərcüməçiliyi həm ideya-məzmun, həm də bədiilik
baxımından məsuliyyətli və şərəfli yaradıcılıq işi hesab edib.
Savalan Fərəcov
3.
Mikayıl Rzaquluzadənin xeyli ədəbi-tənqidi məqalələri vardır. Özü də
maraqlıdır ki, bu məqalələrin də əksəriyyətində uşaq ədəbiyyatı, onun
yaradıcılıq problemləri ön plana gətirilmişdir.
Rafiq Yusifoğlu
9
Mikayıl Rzaquluzadə qələmini bir neçə janrda sınayan sənətkardır. O,
ədəbiyyat tariximizdə həm şair, həm nasır, həm də tərcüməçi kimi tanınır. Əli
qələm tutan gündən ömrünün sonunadək yorulmaq bilmədən qələm çalmış,
uşaqların ürəyində xeyirə rəğbət, məhəbbət şərə qəzəb, nifrət oyatmağa
çalışmışdır.
Mikayıl Rzaquluzadə yaradıcılığını daha yaxından izləmək üçün
kitabxanada şeir müsabiqəsinin keçirilməsi vacibdir. Şeir müsabiqəsinin
keçirilməsində məqsədimiz kiçik yaşlı uşaqlarda şeiri duymaq, şeiri basa düşmək
və şeiri intonasiya ilə demək bacarığını artırmaqdır. Tədbirdə bir çox şeirlərdən
istifadə etmək olar. Məsələn, Ən dadlı meyvə, Ağ göyərçin, Düymə, Qiş gəlir,
Yeni il nəğməsi, Döyüşən sərçələr, Ağ dana, Balaca balıqçıların nəğməsi və s.
İndi isə
Mikayıl Rzaquluzadənin kiçik yaşlı uşaqlar üçün qələmə aldığı “Boz
Bülbülün nəğmələri” adlı şeirini dinləyək.
**********************
I Oxucu:
Yay qurtardı, gəldi payız;
Səhər-axĢam hava sərin,
ġux rəngləri soldu bütün
Yarpaqların çiçəklərin.
Sarı-qızıl rəngə çaldı
Çəmənlər də, ağaclar da;
10
ġirələnib dada gəldi
Alma-armud ağaclarda.
ġeh düĢəndə üstlərinə,
Bağ-bağçalarda meyvələr
Dondurma tək Ģirin olur,
Sərin olur səhər-səhər.
Göy üzündə ağır-ağır
Qara-boz buludlar gəzir;
Çiskin olur, yağıĢ yağır,
Qırov düĢür, külək əsir.
Bağçalarda , meĢələrdə
Hər yer yumĢaqdır, nəmiĢdir;
Sanki yerə-allı-güllü
Əlvan xalça döĢənmiĢdir.
QaranquĢlar, boz bülbüllər
Uçur isti ölkələrə;
Ördək, qaz, qu qatar-qatar
Qonaq gəlir bizim yerə.
Bağçalarda boz bülbüllər
Duyur qıĢın nəfəsini,
Gecə-gündüz oxuyurlar
Bu fəslin son nəğməsini...
**********************
II Oxucu:
Ovçu EliĢ qoçaq Aytək,
Payız günü səhər-səhər,
11
Yanlarında zirək Çapal,
Ovdan evə gəlirdilər...
Gördülər bir qoca bağban,
Becərir bir bağçabağı;
Pambıq kimi saç-saqqalı,
Dəmir kimi əl-ayağı...
Hörmət ilə EliĢ, Aytək.
EliĢ dedi:
Ay əmican,
Biz də sizə komək edək!
Qoca bağban gülüb dedi:
Çox sag olun, ay qoçaqlar,
Yox, aldada bilməzsiniz,
Bilirəm, kələyiniz var...
EliĢ dedi:
Yox əmican, kələk nədir?
Aytək dedi:
Əmican, nə deyirsiniz?
Bağban dedi:
Mənə kömək edə-edə,
Yəqin, məndən bağbanlığı
Öyrənmək istəyirsiniz!
Sözüm yoxdur, edin kömək,
Ancaq bunun üçün bir cüt
Kəklik verəsiniz gərək!..
12
EliĢ, Aytək gülə-gülə
Dedilər ki: Ay əmican,
Bir cüt nədir, buyurunuz,
Lap hamısı sizə qurban!..
Göründüyü kimi, şairin bu şeirində də uşaqların zəhmətsevər olması, böyüklərə
hörmət etmələri, dostluqda sədaqətli olmaları ön plana çəkilir. Bir sözlə uşaqları
əməyə, zəhmətə məhəbbət ruhunda tərbiyə etmək baxımından şairin “Düymə”,
“Evimizdə maşınlar”, “Saat”, “Aytac və yoldaşları”, “Ulduz”, “Patefon, radio,
televizor”və s. şeirlərini misal göstərmək olar.
Yüksək sənətkarlıq keyfiyyətlərini öz üzərində cəmləşdirən görkəmli ədib
Mikayıl Rzaquluzadənin yubileyi ilə bağlı F.Köçərli adına Respublika Uşaq
Kitabxanasının nağıl otağında kiçik yaşlı uşaqlar üçün “Nağıl saatı” keçirilir.
“Nağıl saat”ında Mikayıl Rzaquluzadənin uşaqlar üçün qələmə aldığı “Şirinbulaq”
nağılını kitabxanaçı böyük həvəslə balaca uşaqlara oxuyur.
Gəlin, gəlin, ay uĢaqlar,
Qulaq asın , a qoçaqlar,
yaxın gəlin, gəlin sizə
gördüyümdən-bildiyimdən
nəql eləyim, nağıl deyim,
həm qəribə, həm də təzə:
**********************
Biri vardı, biri yoxdu,
MeĢələrdə-çəmənlərdə
Sərin-Ģirin bulaq çoxdu.
Ancaq bizim baĢı qarlı
dik dağların ətəyində
mərmər daĢlar arasından
Ģırıl-Ģırıl Ģırıldayan
13
bal tək Ģirin,
buz tək sərin
çox göyçək bir bulaq vardı.
QuĢlarla bir cəh-cəh vurub,
Nəğmə deyər, Ģirildardı.
**********************
Dadı Ģirin,
adı Ģirin:
ġirinbulaq!..
Bu Ģən bulaq, Ģirin bulaq
Suvarardı yan-yörədə
ġux gülləri, çiçəkləri,
məzəli çiyələkləri,
yeməli göbələkləri.
Alagözlü ceyranlar da,
tükü ipək dovĢanlar da,
qılquyruq qırqovullar da,
bildirçinlər, turaclar da,
körpə kollar-ağaclar da
bu ĢipĢirin sudan içər,
verib bulaqla səs-səsə,
bir-birilə girib bəhsə,
parıldaĢan Ģəfəqlərlə.
IĢıqlaĢan üfüqlərlə
elə bil yarıĢardılar,
14
Ģirin nəğmə qoĢardılar:
********************
Gece- gündüz
ġırıl-Ģırıl
ġırıldaĢır ġirinbulaq,
Gecə-gündüz
Gözəl-göyçək çiçəklərlə
ġən quĢlarla, böcəklərlə
ġirin-Ģirin
PıçıldaĢır ġirinbulaq.
YaĢa-yaĢa,
ġırıldaĢa-ĢırıldaĢa,
PıçıldaĢa-pıçıldaĢa.
“ġirinbulaq” nağılında tufandan sonra gözü tutulan bulağın yenidən
axıb-çağlaması üçün heyvanların, quĢların, onlara kömək edən uĢaqların
birgə əməyindən söhbət açılır.
Mikayıl Rzaquluzadə yaradıcılığını geniş şəkildə oxuculara təbliğ etmək üçün F.
Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasında ədəbi-bədii gecənin keçirilməsi
məqsədəuyğundur. İlk əvvəl onu qeyd etmək lazımdır ki, ədəbi-bədii gecə
oxucuların ən çox sevdiyi tədbirlərdən biridir. Oxucular bu tədbirə sevə-sevə
hazırlaşırlar. Tədbirin hazırlıqları bir ay öncədən başlayır. Tədbir əsasən iki
hissədən ibarət olur. Birinci hissə yəni ədəbi hissə çıxış və məruzələrlə başlayır.
İkinci bədii hissədə şair Mikayıl Rzaquluzadənin şeir və hekayələrindən parçalar,
nağıllarından səhnəciklər gostərilir. Tədbirə şair və yazıçılarla yanaşı, ədəbiyyat
müəllimləri, kitabxanaçılar dəvət olunur. Ədəbi-bədii gecə bir çox başlıqlar altında
keçirilə bilər. Məsələn: “Mikayıl Rzaquluzadə-110”, “Şair, tərcüməçi Mikayıl
Rzaquluzadə”, “Nəsillərdən-nəsillərə” və s.
15
Ədəbi-bədii gecənin nümunəsini veririk.
Tədbiri kitabxanaçı açıq elan edir.
I Aparıcı: Salam əziz qonaqlar! Bu günkü tədbirimizə xoş gəlmisiniz. Bu
gün uşaq psixologiyasına dərindən bələd olan onların dünyagörüşünə uyğun
tərbiyəvi əhəmiyyətli şeir, heyakə, povest və nağıllar yazan gözəl insan,
Mikayıl Rzaquluzadənin 110 illik yubileyinin qeyd olunması üçün bura
toplaşmışıq. Mikayıl Rzaquluzadə yaradıcılığı o qədər çoxşaxəli və
maraqlıdır ki, onun əsərlərinin hər birində qəhramanlıq, Vətən sevgisi, sülh,
azadlıq mövzuları geniş yer tutur.
(Mikayıl Rzaquluzadənin And Ģeirindən bir parça)
I Oxucu: Azərbaycan,
ey ana,
dinlə, ey əziz Vətən!
Milyonlardan biriyəm,
Bir əsgər oğlunam mən.
Qoynunda yatır mənim
qəhrəman babalarım.
Qoynunda yaĢamaqda
anam, sevgili yarım.
Müqəddəs torpağında
bir qovaqtək bitmiĢəm,
səndən qüvvət alaraq,
boya-baĢa yetmiĢəm.
GünəĢindən, suyundan
YaranmıĢ ətim-qanım,
səninkidir, ana can,
Sənə qurbandır canım!
16
II Oxucu:
Azərbaycan,
Ey Vətən,
Sən mənimsən, mən sənin.
Boynumuzda haqqı yox,
Minnəti yox kimsənin!
Bizimdir bu əyilməz
BaĢı vüqarlı dağlar,
qırqovullu meĢələr,
durna gözlü bulaqlar.
Bizimdir ceyran gəzən,
turac süzən düzənlər.
Bizimdir bu cüyürlü,
Kəklikli göy çəmənlər.
Bizimkidir yaĢılbaĢ
Sonalı sədəf göllər.
Dəniz tək dalğalanan.
Bərəkət dolu çöllər.
Dövləti aĢıb-daĢan
Bu dəniz, çay bizimdir,
mədəniyyət ocağı,
Ģən saraylar bizimdir.
Anaların namusu,
pak vicdanı bizimdir.
Dünyaya iĢıq saçan
Bakı qanı bizimdir.
17
Bu Vətən, bu əzəmət,
Bu Ģərəf-Ģan bizimdir!
Əziz, doğma anamız-
Azərbaycan bizimdir!
II Aparıcı: M. Rzaquluzadənin 1950-ci ildə rus dilinə tərcümə olunan bir neçə
hekayəsi ədəbi tənqidin diqqətini özünə cəlb edir və mətbuatda onu mahir hekayə
ustası kimi dəyərləndirirlər. Tərcüməçidən tələb olunan əsas şərtlərdən biri
müəllifin fikrini aydın bir dildə, dəqiqliklə oxucuya çatdırmaqdır. O bu cəhətə
tərcüməçilik fəaliyyətində xüsusi diqqət yetirib. Uşaqlar üçün yazarkən
tərcüməçiliyin yazıçı psixologiyasına təsirinin nəticəsi olaraq aydın və anlamlı
uşaq əsərləri yarada bilib. O, tərcüməçiliyi həm ideya-məzmun, həm də bədiilik
baxımından məsuliyyətli və şərəfli yaradıcılıq işi hesab edib. Bədii yaradıcılığa
başladığı vaxtlarda keyfiyyətsiz tərcümələrin qarşısını almaq məqsədilə mətbuatda
çıxış edib, məqalədə bədii tərcümənin ümumi məsələlərinə toxunub, öz dövrü üçün
yeni və konkret fikirlər söyləyib. Həmçinin tərcümələri haqda dərc edilən tənqidi
nöqsanlara diqqət yetirərək sonrakı tərcümələrində onu yenidən işləyib.
Ədib həm də tərcümədə orijinalı “milliləşdirməyin” əleyhinə olub. İyirmi idən çox
böyük alman şairi Henrix Heynenin şeirlərinin tərcüməsi ilə məşgul olub. Ədib
şairin yaradıcılığının xüsusiyyətlərini saxlamaq, şeirin formasını olduğu kimi
qorumaq prinsipini əsas götürür. O, yazır: “Tərcüməçilikdə ikinci yol müəllifin
mühitinə getmək, onun tənəffüs etdiyi hava ilə nəfəs almaq, düşündüyü kimi
duymağa çalışmaq və zövqünü əks etdirmək yoludur...”
Mikayıl Rzaquluzadə dünya şöhrətli mütəfəkkir-şair N. Gəncəvinin
“İsgəndərnamə” poemasının “İqbalnamə” hissəsini, A. Puşkinin “Baxçasaray
fontanı”, “Tunc atlı”, və s. əsərlərin tərcüməsində də məhz bu prinsipləri əsas
tutub. Həqiqətən, bu tərcümələrdə ədibin yüksək poetik vüsətinin şahidi oluruq.
İndi isə oxucuların ifasında Mikayıl Rzaquluzadənin “Naxışlar” dramatik
poemasından bir səhnəciyə qulaq asaq.
18
Səhnə ġah sarayına uyğun bəzədilir. ġah öz taxtında oturub. Çox pəriĢandır.
Onun könlünü açmaq üçün səhnəyə iki təlxək gəlir.
I təlxək: XoĢ gördük, ay bəxtəvər!
II təlxək: XoĢ gördük, ay dilavər!
I təlxək: Ay bəxtəvər, neyləyək
ġahin xoĢuna gəlsin?
II təlxək: Gəl tapmaca söyləyək,
gülsün, kefi kökəlsin.
I təlxək: Əhsən sənə, de gəlsin!
II təlxək: Necə? Necə?
BaĢı yekə, içi boĢ?
I təlxək: Lap eləcə:
BaĢı yekə, içi boĢ!
II təlxək: Tapdım, tapdım:
Ya günbəzdir, ya molladır, ya dövlət!
Oldu, olmadı?
I təlxək: Oldu, afərin, əhsən!
II təlxək: Ġndi mən deyim, tap sən.
I təlxək: De gəlsin!
II təlxək: Al gəldi:
O nədir ki, dövləti çox, özü ac?
I təlxək: Necə, necə?
Dövləti çox, özü ac?
II təlxək: Lap eləcə:
Dövləti çox, özü ac!
I təlxək: Tapdım, tapdım:
19
Ya xəsisdir, ya torpaq, ya rəiyyət!
Oldu, olmadı?..
(Bu anda qəzəbli Ģah qədəhi çırpıb yerə, acıqlı bir səslə çığırır)
Sah: Rədd olun hüzurumdan!..Yox, bunlarla kar aĢmaz!
Ġndi mənə mey-məzə, tap-tapmaca yaraĢmaz!
Vəzir, hüzura gətir Ģahzadəylə, oğlunu,
Bir görək bu nə iĢdir, necə tapmacadır bu?
(Vəzir iĢarə edir piĢxidmətə bu zaman, gəlir Ģahzadə ilə vəzirin oğlu Mərdan)
ġah: (kinayəli)
Buyurun, xoĢ gəlibsiz...Nə var, nə yox, cavanlar?
Gözümə dəymirsiniz mənim axır zamanlar.
Sahzadə:
ġah babamım canına daim duaçı varıq.
Mərdan: ġahın hər fərmanına hazır, sadiq qullarıq.
ġah: Çox gözəl, bəs Ģahzadə nə iĢ görür, neyləyir?
Cürbəcür rəvayət var, hərə bir söz söyləyir...
ġahzadə: ġah baba, muĢtuluq ver, indi var mənim peĢəm:
xalçaçılıq iĢini yaxĢıca öyrənmiĢəm!
Bir kilim toxumuĢam Ģah babama ilk baxĢıĢ,
Baharda çəmən kimi, baĢdan-baĢa gül-naxıĢ..
ġah: (acı-acı)
Ha-ha-ha!..Gözüm aydın!.. PeĢəçi olub oğlum!
Saray karxana olsun, xalçaçı olub oğlum!..
Ay oğul, Ģahzadələr qılınc-qalxan oynadar,
At çapar, cövkən oynar, Ģikar edər, ox atar!..
ġahzadə: Ġstər Ģahzadə ol, istər rəiyyət,
20
Ġnsanın Ģərəfi zəhmətdir, zəhmət
ġah baba, bağıĢla cəsarətimi,
Ürəkdən sevmiĢəm bu sənətimi.
Bu, əsla əyləncə, ya həvəs deyil,
ġaha sənət bilmək heç əbəs deyil!
ġah: Bəs onda tac-taxt, bəs qoĢun-ləĢkər?
ġahzadə: Tarixə bir nəzər yetirsən əgər,
Görərsən nə qədər böyük hökmdar
Ya alim olmuĢdur, ya da sənətkar.
Sənətkar olarsa padĢah, əlbət,
Artar rəiyyətdə sənətə rəğbət,
Ölkə abad olar, rəiyyət də Ģad,
YaĢar ehtiyacdan, zillətdən azad!
ġah: Oğul, bu sözlərin haqdır deyəsən...
Hamı: EĢq olsun zəhmətə, əhdə, ilqara!
EĢq olsun sənətə, sənətkarlara!
I Aparıcı: Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Mikayıl Rzaquluzadənin əsərləri geniş
oxucu kütləsi tərəfindən həmişə sevilib və rəğbətlə qarşılanıb. Bu əsərlərin başlıca
mövzusu Yer kürəsinin əşrəfi sayılan insanın şən, firavan həyatı, işıqlı, romantik
duyğu və düşüncələridir. Onun ideya-bədii dəyərlərini itirməyən bir çox poemaları
da var ki, bunlardan “Qaranquş yuvası”, “Zər yazılı mərmər kitab”, “Məktəbə
gedir Tokay”, “Bakının axşamları”, “Yaz yuxusu”, “Sirli saz” və s. misal
göstərmək olar.
Mikayıl Rzaquluzadənin nəsr əsərləri də var ki, bunlar da çox maraqla
oxunur. Onun hekayələrində hadisələrin şairanə təsviri oxucusunu maqnit kimi
özünə çəkir. “Dədə Qorqud” dastanının motivləri əsasında yazılmış “Ana ürəyi,
dağ çiçəyi” hekayəsi orta məktəblərdə uşaqların ən çox sevdiyi əsərlərdəndir. Onu
da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, M. Rzaquluzadə “Dəli ozan”, “El gücü”
hekayələrinin mövzusunu da “Dədə Qorqud” dastanlarından götürmüşdür. Şairin
21
digər mövzularda yazdığı “Qu gölü”, “Təzə tüfəngin siftəsi”, “Yaralı göyərçin”,
“Boş qorxular”, “İşıqlar yandı” və s. bu kimi hekayələri də uşaq oxusu üçün yararlı
əsərlərdir.
Bir sözlə şair, nasir, tərcüməçi Mikayıl Rzaquluzadənin 60-dan çox tərcümə
kitabları var. Sonda onu qeyd etməliyik ki, Mikayıl Rzaquluzadə bircə sətir
orijinal əsər yazmasaydı belə, onun adı Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı tarixinə etdiyi
tərcümələrə görə qızıl hərflərlə yazılmağa layıq olardı.
Əziz tədbir iştirakçıları! Bu gün biz, bir daha Mikayıl Rzaquluzadə
yaradıcılığına müraciət etdik. Onun qələmə aldığı şeirləri, poema və nağılları
dinlədik. Və bir daha şahid olduq ki, Azərbaycan ədəbi məktəbində Mikayıl
Rzaquluzadə kimi şairlərimizə, yazıçılarımıza çox ehtiyac var.
Allahdan ona rəhmət diləyirik. Yeriniz cənnət olsun Mikayıl müəllim deyirik.
S O N
ƏDƏBĠYYAT SĠYAHISI:
1.
M. Rzaquluzadə. SeçilmiĢ əsərləri. Bakı.: “ġərq-Qərb”, 2006.-311 s.
2.
M. Rzaquluzadə. Hekayələr. Bakı.: “Maarif” nəĢriyyatı, 1967.-70 s.
3.
M. Rzaquluzadə. Ġlin yazı-Elin sazı. Bakı.: “ Gənclik”, 1981.-250 s.
4.
M. Rzaquluzadə. Nəsillərdən nəsillərə. Bakı.: “AzərnəĢr”, 1965.-494
s.
5.
M. Rzaquluzadə. Ölkəmin çiçəkləri. Bakı.: “UĢaq və gənclər”
nəĢriyyatı, 1962.- 161 s.
6.
M. Rzaquluzadə. Yaz günəĢi. Bakı.: “Gənclik”, 1977.-364 s.
Dostları ilə paylaş: |
|
|