NəSĠman yaqublu

---

NƏSĠMAN YAQUBLU 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
AZƏRBAYCAN LEGĠONERLƏRĠ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
BAKI – 2005 

---

RƏYÇĠLƏR: 
Professor MUSA QASIMLI, 
Professor İSMAYIL MUSAYEV, 
Tarix elmləri doktoru AYDIN BALAYEV 
 
ELMĠ MƏSLƏHƏTÇĠLƏR: Ramiz Abutalıbov, Maarif Teymur 
 
Müəllijin redaktəsində nəĢr edilir 
 
 
 
 
 
Yaqublu N. Azərbaycan legionerləri. Bakı: “Çıraq”, 2005, 336 səh. 
 
Oxuculara  təqdim  olunan  bu  monoqrafiyada  İkinci  Dünya  müharibəsinin 
oxucularımız  üçün  çox  maraqlı  məqamları  açıqlanmışdır.  XX  əsr  tariximizdə  və 
bütövlükdə  tarix  elmimizdə  hadisə  sayılacaq  elmi  monoqrafiyada  ilk  dəfə  olaraq 
Azərbaycan legionerlərinin fəaliyyəti araşdırılır. 
70 mindən çox azərbaycanlı legionerin fəaliyyətinə aydınlıq gətirən bu əsər 
çox  zəngin  arxiv  materialları  və  sənədlər  əsasında  yazılıb.  Monoqrafiyada  İkinci 
Dünya  mühuribəsi  ilə  bağlı  du  çoxlu  yeni  faktlar,  məlumutlar  verilir  ki,  bu  da 
şübhəsiz oxuculurın böyük marağına səbəb olacaq. 
Müəllifin  dərin  elmi  araşdırmalarının  məhsulu  olun  bu  monoqrafıya 
azərbaycanlı legionerlər haqqında Azərbaycanda nəşr edilən ilk əsərdir. 
 
 
 
 
 
 
N  0501000000   01 -2005 
            067 
 
 
© “Çıraq”,  2005 

---

MÜNDƏRĠCAT 
 
Müəllifdən 
Giriş 
I bölüm.  Azərbaycanın  işğalı,  xalq  kütləsinin  zorla  sovetləşdirmə  əleyhinə 
mübarizəsi. 
Sovet İttifaqında mövcud rejimə qarşı etirazlar 
II bölüm.  SSRİ  dövlətinin  müharibə  təhlükəsini  yaratması.  Stalinin  müharibəyə 
hazırlıq planı 
III bölüm. Faşizmin yaranması. Hitlerin hakimiyyətə gəlişi. 
Almaniyanın müharibəyə hazırlıq planı 
IV bölüm. Ribbentrop-Molotov paktının imzalanması. 
Polşanın  Almaniya  və  Sovet  İttifaqı  tərəfindən  işğal  edilməsi.  İkinci  Dünya 
hərbinin başlanması 
V bölüm. Alman-Sovet müharibəsinin başlanması. 
Stalinin  səhvləri.  Azərbaycanlıların  ordu  hissələrində  incidilməsi.  Sovet 
əsgərlərinin kütləvi olaraq Almaniya tərəfınə keçməsi 
Vl bölüm. Sovet legionerləri. Legionların təşkili 
VII bölüm. Azərbaycanlı “xivilər” - legionerlər. 
Azərbaycan legionunun təşkili 
VIII bölüm. Azərbaycan legionerləri. Mayor Fətəlibəyli Düdənginski. 
Legionerlərin uğurlu döyüşləri 
IX bölüm.  1943-cü  ildə  Berlində  Milli  Azərbaycan  Qurultayının  keçirilməsi. 
Qurultayın qəbul etdiyi qərarlar 
X  bölüm. Azərbaycan legionerlərinin mətbu fəaliyyəti. 
“Azərbaycan”, “Hücum” qəzetləri, “Milli Birlik” jurnalı 
XI  bölüm.  Vlasov  Komitəsinin  yaradılması.  Azərbaycan  legionerlərinin  və  digər 
legionerlərin  “Vlasov  Komitəsi”nə  etirazları.  Azərbaycanın  müstəqilliyini 
Almaniyanın tanıması 
XII bölüm. Azərbaycan legionerləri İkinci Dünya hərbinin sonlarında 
XIII bölüm.  İkinci  Dünya  müharibəsindən  sonrakı  illərdə  Azərbaycan 
legionerlərinin fəaliyyəti 
XIV bölüm. Azərbaycan legionerlərinin ədəbi-bədii, ideoloji-siyasi irsi 
Nəticə 
Ədəbiyyat siyahısı 
Adlar göstəricisi 
 
 
 
 
 

---

 
MÜƏLLĠFDƏN 
 
Əziz oxucu! 
Azərbaycan  legionerləri  haqqında  bu  ilk  kitabı  çox  çətinlik  və  yaradıcılıq 
əziyyəti ilə başa gətirmişəm. Yetmiş minə qədər həmvətinimizin bu günə qədərki 
taleyi  ilə  bağlı  faktları  araşdırmaq,  sistemləşdirmək,  daima  mətbuatımızda  təhrif 
edilmiş  həqiqətləri  aydınlaşdırmaq  olduqca  çətin  idi.  Lakin  bu  iş  görülməli,  bu 
tədqiqat  aparılmalı  idi.  Digər  xalqlarda  legionlarla  bağlı  kitablar  nəşr  edilmiş  və 
elmi əsərlər hazırlanmaqdadır. Lakin Azərbaycan elmində hələlik bu mövzuda heç 
bir tədqiqat işi ortalığa qoyulmamışdır. 
Bu  mövzu  uzun  illər  boyu  sovetlər  məmləkətində  qadağan  edilmiş, 
yasaqlanmışdı.  O  insanlar  hamısı  Sovetlər  İttifaqının  mövcud  qanunlarına  görə 
“Vətən  xaini”  elan  edilmişdi.  Onlar  yaşamağa  imkan  tapdıqları  öz  vətənlərində 
belə  “ikinci  dərəcəli”  insanlar  cərgəsinə  qoyulurdular  və  əksər  hüquqlardan 
məhrum edilirdilər. Çoxları uzaq Sibirin sürgünlərində həyatını başa vurur, bəziləri 
vətənə qayıda bilməyib, dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində işıqlı ömürlə vidalaşırdılar. 
Amma vətən həsrəti, yurd sevgisi, Azərbaycana ürəkdən bağlılıq hissləri onları tərk 
etmirdi.  Harada  yaşamaqlarından,  hansı  ölkədə  olmaqlarından  asılı  olmayaraq 
onlar  Ana  vətənimiz  Azərbaycanı  sevirdilər,  o  məhəbbətlə  yaşayırdılar.  Elə  bu 
sevginin, bu bağlılığın nəticəsi idi ki, onlar özlərindən sonra zəngin bir irs, maraqlı 
tarix qoyub gediblər. O tarixi öyrənmək isə bizim borcumuzdur. Sonralar tanınmış 
şairimiz  Bəxtiyar  Vahabzadə  ilə  hərdən  söhbətləşəndə  o  da  xarici  səfərlərində 
legionerlərlə  görüşdüyünü  qeyd  edir,  bu  mövzunun  olduqca  maraqlı  olduğunu 
söyləyirdi. 
Mərhum  Prezident  Əbülfəz  Elçibəylə  də  söhbətlərimdə  o,  bu  mövzunun 
araşdırılması vacibliyini bildirirdi. 
Bu  tarixi  bilgimə  ilk  işıq  tutan  şəxslərdən  biri  dəyərli  vətəndaşımız,  milli 
mücahidimiz,  hazırda  Türkiyənin  Ankara  şəhərində  yaşayan  doktor  Məhəmməd 
Kəngərli  olmuşdu.  1990-cı  ildə  onunla  Ankarada  görüşəndə  mənə  kifayət  qədər 
bilgi,  məlumat,  sənədlər  vermişdi  və  onları  sonradan  mətbuatda  çap  etdirib, 
kitablarımda mənbə olaraq bəhrələnmişdim. (1991-ci ildə nəşr edilən “Məhəmməd 
Əmin  Rəsulzadə”  kitabımda,  1997-ci  ildə  çap  olunan  “Müsavat  Partiyasının 
Tarixi” kitabımda bu mövzuya geniş toxunmuşam). 
Bu  mövzu  ilə  bağlı  araşdırmalarıma  ən  yaxın  kömək  göstərən  insanlardan 
biri  YUNESKO-nun  Azərbaycan  təmsilçisi  Ramiz  Abutalıbovdur.  Olduqca 
xeyirxah,  vətənpərvər  və  dəyərli  bir  insan  olan  Ramiz  bəy  həqiqətən  mənə  bu 
faktların  əldə  edilməsində  böyük  yardımçı  oldu.  Mayor  Ə.F.  Düdənginskiyə  aid 
çoxlu sayda sənədlərdən və legionerlərlə bağlı Almaniyada, Fransada nəşr edilmiş 
kitablardan  bəhrələnməyimə  imkan  yaratdı.  Dəyərli  ziyalımız  olan  Ramiz 
Abutalıbov hələ 70-ci illərdən legionerlərlə və mühacirlərlə əlaqə saxlamış, onların 

---