Nikel kobalt

NİKEL

Genel Bilgiler: Yer kabuğunun belli başlı elementlerinden olan nikel doğada çoğunlukla demirle birlikte olmak üzere sülfürler, arsenürler ve silikatlar şeklinde bulunur. Önemli nikel mineralleri arasında nikelin (NiAs), kloantit (NiAs₂), pendlandit (Fe, Ni)S, millerit (NiS), annabergit Ni₃ (AsO₄)₂ 8H₂O, garnierit (Ni, Mg)₃ Si₂O₅ (OH)₄ sayılabilir.

İşletilebilir limit tenörler lateritik yataklar için %1 Ni, sülfit yataklar için %0,2-0,3 Ni dir. Co/Ni oranlarının 1/30 olması durumunda aynı yataktan kobalt üretimi de yapılabilmektedir.

Kullanım Alanları: Nikel cevheri, başlıca paslanmaz ve alaşım çeliği üretiminde, demirsiz alaşımlarda, elektrokaplamada kullanılır. Nikelin uç ürünleri ise uçak, gemi ve kara taşıtlarının korozyona maruz parçalarının üretiminde, kimya sanayiinde, elektrikli aletlerde, petrol sanayiinde ve mutfak aletleri yapımında kullanılır.

Nikelin Kullanım Alanları

Kullanım Alanları	ABD	Japonya	Almanya
	%	%	%
Paslanmaz Çelik ve Alaşım Çelikleri	49	87	63
Demirdışı alaşımlar	29	2	24
Elektrokaplama	15	3	4
Diğerleri	7	8	9

Hurdadan nikel kazanımı yapılabilmektedir. ABD’de 2001 yılında bu yolla 75 000 ton nikel kazanıldığı ve bunun 2001 yılında ABD’de tüketilen nikelin %45’ini oluşturduğu rapor edilmiştir.

Dünya Nikel Rezervleri Üretim ve Tüketim Miktarları

%1 veya daha fazla nikel tenörüne sahip nikel yataklarının en az 130 milyon ton nikel içerdiği bilinmektedir. Bunun %60 kadarı lateritik yataklarda, %40 kadarı da sülfitli yataklardadır. Ayrıca okyanus tabanlarında, özellikle de pasifik okyanusunda, geniş alanlar kaplayan manganez kabuk ve nodüllerinde yaygın nikel kaynaklarının varlığı bilinmektedir.

Dünya nikel rezervlerinin toplamı (metal İçeriği) 62 milyon ton, baz rezervleri toplamı 140 milyon tondur. Rusya, Avustralya, Kanada, Yeni Kaledonya, Endonezya Dünya nikel rezervlerinin %70’ine sahiptirler. Bu ülkeler, 2000-2003 yıllarında Dünya toplam nikel üretiminin %70’e yakınını karşılamışlardır.

Maden Üretimi

2003 2004

Avustralya 210,000 210,000

Kanada 162,756 180,000

Kuba 74,018 75,000

Endonezya 143,000 144,000

Yeni Kaledonya 111,895 122,000

Güney Afrika 40,842 40,700

ABD 210,000 210,000

Botsvana 32,740 37,100

Çin 60,000 62,000

Kolombiya 70,844 72,500

Dominik Cum. 45,400 47,000

Yunanistan 21,410 22,100

Filipinler 21,150 20,000

Rusya 315,000 315,000

Venezuella 20,700 22,000

Zimbabve 9,517 9,300

Diğer Ülkeler 14,000 14,000

TOPLAM 1,400,000 1,400,000

Batı Avustralya’da üç yeni laterit ocağının işletilmeye başlamasıyla üretim miktarları artmaya başlamıştır. Nikel, ileri bir teknoloji olan yerinde “basınçlı asit liçi” (BAL) ile elde edilmektedir. Bu üç şirketin yeni teknolojiye geçiş problemlerinin üstesinden gelmeleri gerekmiştir. Bu şirketlerin dışında, Avustralya’da dört şirket daha BAL projesini uygulamaya başlamışlardır. Ayrıca BAL teknolojisinin, Küba, Endonezya ve Filpinler’de de uygulanması yöntemleri üzerinde çalışmalar başlamıştır. Nisan 2001’de bir Kanada şirketi Yeni Kaledonya’da BAL projesini başlatmıştır. Eğer Yeni Kaledonya laterit projesi başarılı olursa şirket bu teknolojiyi New Founland’de sülfit konsantrelerinden nikel ve kobalt eldesinde kullanacaktır.

Türkiye Nikel Cevheri Rezervi

Türkiye’nin bilinen nikel rezervleri toplamı 40 milyon tondur. Bu rezervin 39.5 milyon tonu Manisa-Turgutlu-Çaldağ yatağındadır Bursa-Yapköydere ve Bitlis-Pancarlı yatakları geri kalan rezerve sahiptir.

Türkiye nikel rezervleri

Yeri	Tipi	Tenör (%)	Rezerv (1000 ton)
Manisa-Çaldağ	Laterit	0,93-1,95 Ni 0,042-0,060 Co	39,500 (gör+muh)
Bursa-Yapköy	Sülfit	1-4 Ni	163 (muh+müm)
Bitlis-Pancarlı	Sülfit	1,4 Ni	15,5 (müm)

Kaynak: VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı Nikel Ö.İ.K. Raporu

Bu yatakların dışında Eskişehir-Mihalıçcık-Yunusemre’de lateritik, Sivas-Divriği-Güneş’te sülfitli, Bolu-Mudurnu-Akçaalan’da sülfit tip nikel cevherleşmeleri saptanmıştır.

Türkiye’de Nikel Üretim ve Tüketimi: MTA’nın yaptığı arama çalışmalarıyla ortaya konan yataklardan sadece Manisa-Turgutlu-Çaldağ yatağında işletmek için yapılan görüşmeler sürmektedir. Türkiye’de nikelin tüketildiği en önemli alan kaplama sanayi ve az miktarda alaşımlı çelik dökümüdür.

İthalat-İhracat Durumu: Türkiye’deki şirketler, alaşımlı çelik döküm, paslanmaz makine parçaları üretimi, yüke dayanıklı alaşımlar v.b. alanlarda faaliyet göstermektedirler. Bunların nikel hammadde ve mont-katot nikel ihtiyacı ithalat yoluyla karşılanmaktadırlar. Türkiyeni’nin yıllık nikel ithalatı 1500-2000 ton olarak tahmin edilmiştir. Bunun karşılığında 15-20 milyon $’lık bir gider söz konusudur.

Nikel Fiyatları: 2000 yılında 10.000 $’dan 6.000 $/ton’a düşen metal nikel fiyatı, 2001 yılı ikinci yarısından itibaren artarak17.500-18.000 $/ton ulaşmıştır. 2005 yılı fiyatı ise 16.000 $/ton civarındadır.



(Kaynak:London Metal Exchange)
Sonuç ve Değerlendirmeler:

• 
  Günümüz koşullarında, rezerv açısından ekonomik olarak nitelendirilebilecek tek nikel yatağı Manisa-Çaldağ’da bulunmaktadır. Bu nedenle bir İngiliz şirketi tarafından Çaldağ’da üretim çalışmalarına başlanmıştır. Bosphorus Nickel Madencilik Ticaret Aş. şirketi tarafından cevher yatağı yakınında sülfirik asit liçi yöntemiyle nikel eldesine yönelik pilot bir tesis kurulmaktadır. Asit liçinden geçirilen cevher çözelti halinde tanklara alınarak, çeşitli kimyasal prosesler sonucunda NiCoOH olarak çöktürülmektedir. Bu yöntemle %0.6Ni değerlerine kadar lateritik seviyeler zenginleştirilebilmektedir. Bu proje için 8 milyon dolar harcama yapılması planlanmaktadır.
  

• 
  Nikel ve uç ürünleri özellikle yüksek ısı ve korrozyona dayanımlı alaşım üretiminde kullanıllan ve bu anlamda ikamesi olmayan stratejik bir hammaddedir. Bu açıdan başlıca çelik, kimya ve pil sanayinde kulanılan nikelin, dünyadaki talebe bağlı olarak, son 3 yıl içerisinde fiyatı üç kat artmıştır.
  

• 
  Ülkemizin 1500-2000 ton/yıl düzeyinde olan nikel ihtiyacı nikel ürünleri ithalatı yoluyla karşılanmaktadır. İthalat karşılığı 15-20 milyon$/yıl döviz ödenmektedir.
  

• 
  Ülkemizde lateritik ve sülfit tip nikel cevherleşmeleri bulunmaktadır. Arama çalışmalarının yapıldığı dönemlerde nikel cevherleşmelerinin ekonomik olarak kabul edilebilmesi için geçerli kriterler günümüz koşullarında değişmiştir. O günkü koşullarda 100 milyon tonun üzerinde %1 Ni tenörlü yataklar ekonomik kabul edilirken, bugün %0.9-1 Ni tenörlü 15-20 milyon tonluk lateritik nikel yatakları önemli olabilmektedir. Bu açıdan, ülkemizde yaygın olarak rastlanılan lateritik zuhurlar yeniden değerlendirilmelidir. Ayrıca, Divriği-Güneş-Soğucak ve Bitlis-Pancarlı nikel sülfit cevherleşmeleri aramaya değer görülmektedir. Bunun yanısıra, Doğu Anadolu’da bulunan ofiyolitik birimlerin tamamında nikel arama çalışmaları yapılmamıştır. Bölgede nikel cevherleşmelerine yönelik arama çalışmaları yapılmalıdır.