Nogironlik

NOGIRONLIK

Nogironlik, invalidlik — kasallik, shikastlanish, mayib-majruhlik, baxtsiz hodisalar tufayli butunlay yoki maʼlum muddat mehnat qobiliyatini yoʻqotish. Jismoniy yoki akliy nuqsonlari borligi sababli ijtimoiy yordam va himoyaga muhtoj shaxs nogiron hisoblanadi. Oʻzbekistonda Nogironlik Tibbiy mehnat ekspertiza komissiyasi (TMEK) tomonidan belgilanadi. Nogironlik mehnat qobiliyatini yoʻqotish darajasiga qarab 3 guruhga boʻlinib, vaqtincha (6—12 oy) yoki muddatsiz qilib tayinlanadi. 1-guruh Nogironligiga mehnat qobiliyatini butunlay yoʻqotgan va boshqaning doimiy parvarishi, yordami, nazoratiga muhtoj boʻlgan shaxslar; 2-guruh Nogironiga mehnat qobiliyatini butunlay yoʻqotgan, lekin boshqalarning doimiy parvarishiga muhtoj boʻlmagan, shuningdek, mehnat turidan qatʼi nazar, unda uzoq muddat ishlay olmaydigan shaxslar; 3-guruh Nogironligiga mehnat qobiliyati sezilarli darajada pasaygan shaxslar kiradi. Nogironlar davlat nafaqasi bilan taʼminlanadi, zarur boʻlganda davolanadi, ularga protezlar beriladi, ishga, maxsus maktablarga joylashtirish uchun sharoit yaratiladi. Nogironlarni tibbiy, ijtimoiy va kasbiy reabilitatsiya qilish orqali faol hayotga, mehnatga jalb qilish dolzarb masala hisoblanadi.
OʻzR qonunchiligida N.ning quyidagi sabablari nazarda tutiladi: umumiy kasalliklar (ish bilan bogʻliq boʻlmagan) oqibatidagi Nogironlik; turmushdagi baxtsiz hodisalar natijasida shikastlanish oqibatida yuz bergan Nogironlik; ishlab chiqarishdagi jarohatlar va kasb kasalligiga duchor boʻlish natijasidagi Nogironlik; kasb kasalligiga chalinish tufayli yuz bergan Nogironlik; Oʻzbekistonni himoya qilish yoki boshqacha tarzda harbiy burchni bajarish paytida roʻy bergan Nogironlik; harbiy burchni bajarish bilan bogʻliq boʻlmagan harbiy xizmatni oʻtash davridagi Nogironlik. Bu boradagi tartib-qoidalar Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 24-noyabrdagi 317-son qarori bilan tasdiqlangan "Tibbiy-mehnat ekspertiza komissiyalari toʻgʻrisida nizom"da koʻrsatib oʻtilgan.
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1995-yil 11-noyabrda "OʻzRning nogironlarni reabilitatsiya qilish borasidagi chora-tadbirlari Davlat dasturi toʻgʻrisida" qaror qabul qildi. Mazkur qarorning ijrosi nogironlarni reabilitatsiya qilish markazlari sistemasi (Nogironlarni tibbiy-ijtimoiy va kasb boʻyicha reabilitatsiya qilish milliy markazi, Tayanch-harakat sistemasi kasalliklarida nogironlar reabilitatsiya markazi va 10 ta umumiy tipdagi hududiy reabilitatsiya markazlari) tashkil etildi. Bular joylardagi TMEKlar bilan hamkorlikda nogironlarni tibbiy-ijtimoiy reabilitatsiya qilish chora-tadbirlarini amalga oshiradi.
"Nogironlik" atamasi lotincha ildizlarga ega va "zaif", "zaif" degan ma'noni anglatuvchi invalidus so'zidan kelib chiqqan. Ushbu tushuncha, muayyan holatlar tufayli doimiy yoki uzoq vaqt davomida cheklangan yoki to'liq qobiliyatsiz bo'lgan odamning jismoniy yoki ruhiy holatini tavsiflash zarur bo'lganda qo'llaniladi. Bu, o'z navbatida, har qanday nuqson (tug'ma yoki orttirilgan) mavjudligi sababli cheklanishni nazarda tutadi. Qusur, o'z navbatida yoki uni buzilish deb ham atashadi, bu tananing har qanday funktsiyasining yo'qolishi yoki og'ishidir.
"Nogiron" atamasiga kelsak, bu so'zma-so'z "yaroqsiz" degan ma'noni anglatadi.Bu sog'liq buzilishi, turli xil funktsiyalar yoki tanadagi tizimlarning o'rtacha yoki sezilarli darajada buzilishidan azob chekayotgan odamning nomi, bu kasalliklar yoki jarohatlar natijasida. Natijada, biz o'zimizga g'amxo'rlik qilish, yordamisiz harakat qilish, boshqalar bilan dialogga kirishish, o'z fikrlarini aniq ifoda etish, kosmosda harakat qilish, harakatlarni boshqarish, harakatlar uchun javobgar bo'lish, ta'lim olish qobiliyatini to'liq yoki qisman yo'qotishdan iborat bo'lgan hayot faoliyatining cheklanishi haqida gapirishimiz mumkin