АМЕА-nın Xəbərləri (biologiya və tibb elmləri), cild 72, №2, səh. 100-105 (2017)
100
Abşerona İntroduksiya Edilmiş Hosta Tratt. Cinsinin Bəzi
Növlərinin Biomorfologiyası
Ş.N. Qasımov*, Z.B. İslamova
AMEA Mərkəzi Nəbabtat Bağı, M. Müşfiq küç., 103, Bakı AZ1004, Azərbaycan;
*E-mail: gshakir@mail.ru
Məqalədə Abşeronda örtülü və açıq şəraitə introduksiya edilmiş Hosta Tratt. cinsinə aid 2 növün (Hos-
ta albo-marginata (Hook.) Hyl., H. plantaginea (Lam.) Aschers.) toxumla və vegetativ çoxaldılması, il-
kin inkişaf dövründə morfogenezi, böyümə və inkişaf dinamikası, yaşlı bitkilərin fenologiyası, mor-
fometrik göstəriciləri, vegetativ klonun formalaşması və dekorativlik xüsusiyyətləri öyrənilmişdir.
Açar sözlər: Hosta Tratt., introduksiya, morfogenez, böyümə və inkişaf, toxum və vegetativ çoxaldılma,
fenologiya, dekorativlik xüsusiyyəti
GİRİŞ
Bitki növlərinin kulturaya tətbiqi zamanı onla-
rın mövcud olan yeni ekoloji şəraitə uyğunlaşma
potensialının biomorfoloji xüsusiyyətlərinin öyrə-
nilməsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Bu zaman növ
və hətta cins daxilində fərdi olaraq biomorfun təd-
qiqi böyük əhəmiyyət daşıyır. Bitkilərin yeni şəraitə
uyğunlaşmasında zoğlar sistemi əhəmiyyətli rol oy-
nayır. Belə ki, bitkilərin yeni ekoloji şəraitə intro-
duksiyası zamanı morfoloji və mövsümü kriteriya-
lar müxtəlif cür dəyişə bilər (Мазуренко, 2005).
Yeni ekoloji şəraitdə bitkilərin reaksiya norması və
aktivliyi zoğların və zoğlar sisteminin formalaşma-
sındakı dəyişkənliklərdə, xüsusilə çoxillik vegetativ
orqanlarda özünü göstərir. Bu isə bitkilərin adaptiv
təkamül imkanlarından biridir.
Kultura şəraitində otşəkilli geofitlərin həyati
formalarının vəziyyətinin tədqiqi yerüstü və yeraltı
zoğların formalaşmasının adaptiv strategiyasının
bəzi xüsusiyyətlərə malik olduğunu göstərir. Onla-
rın arasında Hosta Tratt. cinsinin nümayəndələrinin
də daxil olduğu qısa kökümsovlu bitkilər xüsusi yer
tuturlar. İndiyə qədər fenotipik əlamətlərin son də-
rəcə polimorfluğu və zoğ əmələ gəlmənin kifayyət
qədər öyrənilməməsi ilə əlaqədar olaraq Hosta cin-
sinin sistematik tədqiqi son dərəcə dolaşıqdır.
Müasir elmi ədəbiyyatda Hosta cinsinin no-
menklaturası olduqca qarışıq və müxtəlif verilmiş-
dir. Steam (Steam, 1965) apardığı tədqiqatlar zama-
nı bu cinsin təsnifatına müəyyən aydınlıqlar gətirə-
rək bəzi əlavələr etmişdir. Hosta cinsinin təsnifa-
tının dəqiqləşdirilməsi və eyniləşdirilməsi üzrə son
dövrlər aparılan əhəmiyyətli iri elmi-tədqiqat işləri
Niderlandda yerinə yetirilmişdir (Hensen, 1963).
Yaponiyada 1965-ci ildə nəşr olunmuş “Yaponiya
florası”nda (Jisaburo Ohwi, 1965) orada təbii bitən
Hosta cinsinin bütün növlərinin botaniki təsviri
verilmişdir.
Çoxillik ot bitkisi olan Hosta dekorativ bitki
kimi hələ çox qədim zamanlardan dünyanın bir çox
ölkələrində becərilirdi. Hosta cinsinin təxminən 40
növü və 2000-dən çox sortu məlumdur (Химина,
2005). Bu növlər əsasən Şərqi Asiyanın (Çin, Ya-
poniya, Koreya) isti mülayim zonalarında bitir. Tə-
biətdə onların əksəriyyəti qayaların arasında, enli-
yarpaqlı meşələrin kənarındakı nohurların ətrafında
bitir (Полетико, 1977; Химина, 2005; Hylander,
1954). Buna baxmayaraq, Hosta dekorativ çiçək-
çilikdə praktiki olaraq geniş istifadə edilir. Açıq və
örtülü şəraitdə becərilən bu cinsin nümayəndələri
qiymətli dekorativ bitki hesab olunur.
Hosta dekorativ bitki kimi XVIII əsrin sonla-
rında Yaponiyadan Avropaya gətirilmişdir. Kultu-
rada bu cinsin daha çox Hosta crispula, H. planta-
ginea, H. fortunei növləri və onların zolaqlı və ya
ləkəli yarpaqları olan mədəni növmüxtəliflikləri be-
cərilir. Çin təbabətində hostanın kökündən diş ağrı-
sına qarşı dərman kimi istifadə edilir.
Müasir botaniki ədəbiyyatlarda Hosta Tratt.
cinsi Liliaceae (Zanbaqkimilər) fəsiləsinə aid edi-
lir. Lakin Hosta oxşar xromosom dəstinə (Yucca-
Agave tipi), bir sıra embrioloji əlamətlərə və sero-
loji dəlillərə görə Agave cinsinə yaxındır (Шипу-
нов, 2003; Chase, Zmarzty, Lledo et al. 2002;
Govindarajan, Vijayakumar, Pushpangadan, 2005;
Nergard, Diallo, Michaelsen, Malterud, Kiyohara,
Matsumoto, et al., 2004).
Hosta sıx kök üstü rozetli gövdəsiz kökümsov-
lu, dekorativ yarpaqlı, kölgəyə davamlı çoxillik ot
bitkisidir. Boyu 45 sm-dən 70 sm arasında dəyişir.
Uzun saplaqlı yarpaqları kök bogazına yığılmışdır.
Yarpaq ayasının forması ensizlanset formadan tut-
muş enliyumurtaşəkilli və ya yumuru formaya qə-
dər dəyişir, ucu itidir. Hava şəraitindən və bitmə
yerindən asılı olaraq yarpaqların həcmi çox dəyişir.
Hosta-nın dekorativliyi yarpaqlarının naxışlı, aydın
görünən paralel damarlanmasına, gözəl rənginə və
Abşerona İntroduksiya Edilmiş Hosta Tratt.
101
formasına görə qiymətləndirilir. Buna baxmayaraq
Hosta-nın yarpaqlarının əsas dekorativlik xüsusiy-
yəti onların çiçəkləmə dövründə daha da yüksəlir.
Çiçək qrupu çoxçiçəkli salxımdır. Salxım çiçək
qrupunda çiçəklər tədricən aşağıdan yuxarıya doğru
açır, ancaq bəzən çiçəklər salxımın ortasından da
açmağa başlayır. Çiçəkləri olduqca iri olub, dia-
metri 3-5 sm-dir. Altı bölümlü çiçək yanlığı qıfşə-
killi formadan borucuğa keçir (bu müxtəlif növlər-
də müxtəlif uzunluqda olur). Çiçək yanlıgı uzun bo-
rucuqlu qıfşəkilli olub ağ, bənövşəyi və ya göyüm-
tül rəngdə olur. Çiçəkləri çox xoş iylidir. Çiçəkləri
aprel ayının sonundan avqust ayının sonuna qədər
açır. Çiçəklər günəş batdıqdan sonra açır, ertəsi gün
axşama yaxın solur. Meyvəsi açılan qutucuqdur.
Qutucuqda qanadlı, parlaq qara toxumları olur.
Hostanın bir qram toxumunda 125-dən 130 ədədə
qədər toxum olur.
Toxumlar yetişən zaman çiçək
qrupu uzun müddət öz dekorativliyini itirmir (Patil,
Deokule, 2010). Hosta kultura şəraitində toxum və
vegetativ yolla çoxaldılır.
Hostanın bütün növüləri meşə mezofitləridir.
Tədqiqatin məqsədi – Hosta-nın introduksiya
şəraitində uyğunlaşma potensialının üzə çıxardıl-
ması üçün Abşeronda örtülü və açıq şəraitdə to-
xumdan cücərməsi, ilkin inkişaf dinamikası, böyü-
mə və inkişafı, morfogenezi, zoğlarının formalaş-
masının öyrənilməsi olmuşdur.
MATERİAL VƏ METODLAR
Tədqiqatlar AMEA-nın Mərkəzi Nəbatat Bağı-
nın “Örtülü şəraitdə becərilən bitkilər” laboratoriya-
sının oranjereyalarında, istixanalarında və açıq təc-
ürbə sahəsində aparılmışdır. Tədqiqat obyekti kimi
Hosta Tratt. cinsinin 2 növü - Hosta albo-margi-
nata (Hook.) Hyl. - ağhaşiyəli hosta və H. planta-
ginea (Lam.) Aschers. - bağayarpaq hosta, götürül-
müş və öyrənilmişdir.
Öyrənilən bitkilərdə morfogenezin və həyat
tsiklinin gedişi İ.Q.Serebryakovun (Серебряков,
1962) və F.M.Kupermanın (Куперман, 1968) işlə-
yib hazırladığı metodikalar əsasında tədqiq edil-
mişdir. Bitkilərin morfogenezinin və mövsümü in-
kişaf ritminin qrafiki təsviri isə V.V.Skripçinski və
b. (Скрипчинский и др., 1970) tərəfindən işlənmiş
metodikaya uyğun olaraq aparılmışdır. Yarpaq sap-
lağının kəsiyinin tipi Poletikoya (Полетико, 1977)
görə təyin edilmişdir.
Öyrənilən növlərin toxumunun cücərməsinin
morfoloji xüsusiyyətləri və cücərtilərinin böyümə
və inkişafı İ.Q.Serebryakovun (Серебряков, 1962)
metodikası üzrə tədqiq edilmişdir.
Cinsin nümayəndələrinin şitilləri birinci yar-
paq əmələ gəldikdən sonra saxsı dibçəkdəki yarpaq
çürünrüsündən, çim torfundan, çürümüş peyin və
çay qumunun qarışığından (1:1:1:0,5) ibarət olan
substrata əkilmişdir.
NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKİRƏSİ
Hosta-nın təzə yığılmış toxumlarının səpini
açıq şəraitdə yaz-yay dövründə və örtülü şəraitdə
(oranjereyada) isə qış-yaz-yay dövrlərində havanın
orta temperaturu +21°C-dən +26°C-yə qədər olan
şəraitdə aparılmışdır.
Səpin stratifikasiyadan keçməmiş toxumlarla
həyata keçirilmişdir. Hostanın səpin üçün yararlı to-
xumları tünd rəngə malik olur. Səpilmiş toxumlar tez
cücərir, ancaq cücərtilər nizamsız və seyrək olur (bə-
zi toxumlar isə uzun müddət cücərmir) (Cədvəl 1).
Toxumlar bir neçə ay saxlanıldıqda isə çox tez
cücərmə qabiliyyətini itirir. Buna görə də toxumlar
yığıldıqdan dərhal sonra səpilməlidir. Qeyd etmək
lazımdır ki, saxlanma müddətindən asılı olaraq to-
xumlar öz cücərmə qabiliyətini çox tez itirir. Buna
görə də cücərtilər qeyri-bərabər alınır və cücərti-
lərin əmələ gəlmə müddəti çox uzanır.
Cədvəl 1-dən göründüyü kimi Hosta-nın öyrə-
nilən hər iki növünün (Hosta albo-marginata, H.
plantaginea) təzə yığılmış toxumlarının səpini za-
manı toxumların cücərməsi, kütləvi cücərməsi və il-
kin yarpaqların əmələ gəlməsi arasında demək olar
ki, vaxt fərqi olmamışdır. Belə ki, Hosta albo-mar-
ginata-nın toxumu səpindən 9 gün, H. planta-gi-
nea-nın toxumu isə 8 gün sonra cücərmişdir. Hər
iki növdə kütləvi cücərmə ilk cücərtilər əmələ gəl-
dikdən 3 gün sonra müşahidə olunmuşdur. İlkin
yarpaqlar isə Hosta albo-marginata-da və H. plan-
taginea-da toxumlardan ilk cücərtilər əmələ gəldik-
dən 6 gün sonra meydana gəlmişdir.
Cədvəl 1. Hosta albo-marginata və H. plantaginea
növlərinin toxumdan cücərməsinin orta göstəricisi
№ Bitkinin adı
Səpin
vaxtı
Cücərmə
Kütləvi
cücərmə
Yarpağın əmələ
gəlməsi
1. Hosta albo-
marginata
04.06
13.06
16.06
19.06
2. H. plantagi-
nea
04.06
12.06
15.06
18.06
Bununla belə, öyrənilən növlərin toxumunun
payızda aparılmış səpini zamanı onlar 1-2 ay ərzin-
də cücərmişdir.
Şəkil 1-də Hosta-nın öyrənilən növlərinin to-
xumdan cücərməsinin ümumiləşdirilmiş inkişaf mər-
hələləri öz əksini tapmışdır. Aparılmış struktur ana-
lizi əsasında toxumdan cücərtilərin alınması və yeni
orqanların inkişaf dinamikası öyrənilmişdir. İlk ola-
raq toxumdan rüşeyim kökcüyü və primordial yar-
paq çıxır. Cücərti əmələ gələndən sonra birinci iki ay
ərzində şitillərdə 2-3 kiçik yarpaqcıq və 7-10 sm
uzunluqda 2-dən 5-ə qədər kökcük inkişaf edir.
Qasımov və İslamova
102
Şəkil 1. Hosta-nın toxumdan inkişafının ardıcıl mərhələləri.
1 – qutucuq meyvə, 2 – toxum, 3 – toxumdan əmələ gələn ilk cücərti,
4 – 1 aylıq şitil, 5 – 2 aylıq şitil, 6 – 1 illik şitil, 7 – 2 illik şitil.
PY - primordial yarpaq, T – toxum, K – kök, BY – birinci yarpaq, İY – ikinci
yarpaq, BHY – birinci həqiqi yarpaq, Y – yarpaq, KS – kök sistemi
Bundan sonra şitillərin növbəti 2-3 il ərzində nor-
mal becərilməsi üçün yaxşı hazırlanmış qidalı tor-
pağa köçürülür. Becərilən bu şitillər tam formalaş-
dıqdan sonra onlar əkiləcəkləri daimi yerlərə kö-
çürülürlər.
Şitillər çox yavaş böyüyərək birinci il diametri
1,0-1,5 sm olan kiçik yarpaqcıqlar əmələ gətirirlər.
İkinci il yarpaqcıqlar bir qədər də böyüyürlər. Bu
zaman formalaşan kolun yarpaqlarında tipik rəng
əmələ gəlir.
Hosta-nın dekorativliyi onun kolu yaşlaşdıqca
yüksəlir: belə ki, kol nə qədər yaşlı olarsa onun de-
korativliyi bir o qədər effektli olur. Hosta-nın for-
malaşan kolunun dekorativliyi 5-8 illik yaşdan son-
ra çox gözəl görünüş yaradır.
Hosta eyni zamanda kolun bölünməsi yolu ilə
vegetativ çoxaldılır. Kolun bölünməsi üçün 5 illik
bitki götürülür və 3-5, bəzən isə kolun böyüklüyün-
dən asılı olaraq daha çox hissələrə bölünür. Bu za-
man kolun bölünməsi qarşıya qoyulan məqsəddən
asılı olur. Belə ki, məqsəd maksimum çoxaltmadır-
sa, onda kol daha kiçik hissələrə bölünür və sonra
onlar becərilmək üçün ləklərə və ya dibçəklərə əki-
lir. Əgər kol bölünərək daimi yerə əkiləcəksə onda
onu 2-4 hissəyə bölmək lazımdır. Bu halda bölün-
müş hissələrin böyüklüyü lazımı ölçüdə olmalıdır
ki, onlar əkildikləri yerdə dərhal dekorativ effektlik
yaratsınlar.
Hosta kolunun bölünməsi üçün ən yaxşı vaxt
payızın axırları (noyabr) və erkən yazdır (mart, ap-
rel). Hosta-nın payız əkininə üstünlük verilməlidir,
çünki yaz əkini zamanı bitkilərin becərilməsinə da-
ha çox qulluq tələb olunur.
Abşerona İntroduksiya Edilmiş Hosta Tratt.
103
Hosta diqqətlə işlənib hazırlanmış kifayət qə-
dər qidalı rütubətli bağ və ya çimli-bağ torpaq-
larında daha yaxşı inkişaf edir. Hosta torpağın 1-2
dəfə birdəfəlik (yay ərzində) çürümüş peyinlə mul-
çalanmasına yaxşı reaksiya verir. Eyni zamanda mi-
neral gübrələr əlavə edilmiş peyin şirəsi ilə suvarma
da çox yaxşı nəticə verir.
Hosta-nın inkişafının birinci 2-3 ili ərzində mi-
neral və üzvi gübrələr torpağa adi qaydada verilir,
yəni gübrə torpağın səthinə səpilir, sonra torpaqla
qarışdırılır. Ancaq yaşlı, daha dekorativ kollara
göstərilən sonrakı qulluq bir qədər fərqlidir.
Hosta-nın şitillərinin inkişaf dinamikasından
asılı olaraq onun kök sistemi torpağın dərinliklərinə
işləyir. Yaşlı kollarda kök sistemi torpağın 50 sm
və daha çox dərinliyinə qədər işləyir. Buna görə də
torpağın səthinə gübrə verilməsindən savayı, kökün
dərinliyə işləməsindən asılı olaraq torpağın alt qat-
larına da gübrə verilməlidir. Bu məqsəd üçün kolun
dibində çala düzəldilir və oraya gübrə verilir, sonra
üzəri torpaqla örtülür.
Hosta durğun qrunt sularına dözmür, ancaq ki-
fayət qədər rütubətli torpağı sevir.
Hosta Abşeronun quru subtropik zonasında
kölgəli açıq yerlərdə, ağac və kolların kölgəsində,
oranjereya və qış bağlarında yaxşı bitir.
Abşeron şəraitində 2010-2016-cı illərdə hosta-
nın öyrənilən növlərinin yaşlı kolları üzərində apa-
rılmış fenoloji müşahidələrin nəticələri cədvəl 2-də
verilmişdir. Müşahidələrin nəticəsinə görə tədqiq
olunan növlərdə böyümə və inkişaf prosesi orta
gündəlik temperatur +15°C-dən yuxarı olduq başla-
yır. Hostanın tədqiq olunan növlərində böyümə və
inkişafın birinci mərhələsi yavaş gedir, ancaq iyun
ayının ikinci dekadasına qədər onlar beşdən doq-
quza qədər yarpaq açırlar. Hostanın yarpaq ayasının
inkişafı və yarpağın formalaşması bütün vegetasiya
dövrü ərzində gedir. Tədqiqat dövründə Hosta al-
bo-marginata və H. plantaginea növlərində gene-
rativ vəziyyət iyul ayının birinci dekadasında qön-
çələmənin başlaması ilə qeydə alınmışdır.
Bir generativ zoğun çiçəkləmə müddəti 35-45
gün təşkil edir. Üçillik fərdilər bütün vegetasiya
dövrü ərzində bir-birinin ardınca formalaşan 3-dən
25-ə qədər generativ zoğa malik olur. Əmələ gələn
bu generativ zoğlar həmişə bir vaxtda çiçəkləmir.
Generativ zoğların hündürlüyü 25 sm-dən 110 sm-ə
qədər olur. Çiçəkləri akropetal istiqamətdə inkişaf
edir. Avqust ayının üçüncü dekadasında bir çiçək
qrupunda eyni zamanda aşağı çiçəklərdə meyvə
əmələ gəlməsi və yuxarı hissəsində isə yeni çiçək-
lərin açması müşahidə olunur.
Öyrənilən növlərdə meyvənin əmələ gəlməsi
avqust-sentyabr aylarında qeydə alınmışdır. Hosta-
nın açıq şəraitdə öyrənilən növlərində orta dekora-
tivlik iyul ayından oktyabr ayının üçüncü dekada-
sına qədər, davamlı payız soyuqlarının düşməsinə
qədər davam edir. Ancaq hostanın dekorativlik ef-
fekti kütləvi çiçəkləmə dövründə son dərəcə artır.
Abşeron şəraitində bu dövr iyul-avqus aylarında
qeydə alınmışdır. Ağ haşiyəli və ya onsuz olan
rozetka yarpaqlarının rəngi açıq yaşıldan tünd yaşıl
rəngə qədər dəyişir. Yarpaqlarında morfoloji dəyiş-
kənlik işıqlandırmadan asılı olub son dərəcə dəyiş-
kəndir (Cədvəl 3).
Yarpaq saplağının eninə kəsiyinin forması hos-
tanın aid olduğu növün təyinində diaqnostik əlamət
kimi işlədilir. Kəsiyin formasına saplağın yuxarı his-
səsindən onun yarpaq ayasına keçdiyi yerdən baxılır.
Öyrənilən növlərdə yarpaq kəsiyinin aşağıdakı tipi
müəyyənləşdirilmişdir: 1 - dərin-novşəkilli, aydınqa-
nadlı (Hosta plantaginea), 2 - zəyif-novşəkilli, qa-
nadlı (Hosta albo-marginata) (Şəkil 2).
Hostanın tədqiq edilən növlərinin Mərkəzi Nə-
batat Bağında (örtülü və açıq şərait) becərilmə təc-
rübəsi göstərdi ki, bu bitkilər çox uzunömürlüdür
və onları bir yerdə 7-12 il və daha çox müddətə be-
cərmək olar. Yeni zoğların inkişafı kökümsovda
qışlayan tumurcuqlardan yenidən əmələ gəlmə yolu
ilə baş verir. Belə ki, bir vegetasiya dövrü ərzində
hostanın növündən asılı olaraq 3-dən 10-a qədər
yan zoğlar inkişaf edir.
Hostanın tədqiq edilən növlərində iki tip gene-
rativ zoğ müəyyən edilmişdir: 1 - yarpaqlı yarımro-
zetli, növbəli yarpaq düzülüşlü zoğ: Hosta albo-
marginata; 2 - rozetli zoğ: Hosta planta-ginea. Hos-
tanın əksəriyyət növlərinə qısakökümsovlu-salxım-
köklü polikarplıq məxsusdur.
Cədvəl 2. Hosta albo-marginata və H. plantaginea-nın orta fenoloji və morfometrik göstəriciləri (2010-2016-cı illər)
Növ
Böyümənin
başlaması
Qönçələmə
Çiçəkləmənin
başlaması
Hündürlük sm Zoğların sayı, əd. Çiçək. sayı, əd.
Hosta albo-marginata
16-20.05
01-05.07
01-10.07
30-35
5-8
25-30
H. plantaginea
25-28.05
07-10.07
15-18.07
79-115
3-10
28-50
Cədvəl 3. Hostanın Abşeron şəraitində dekorativlik xüsusiyyətləri
Növ
Yarpağın uzunluğu, sm Yarpağın eni, sm
Çiçək, sm
Çiçəyin rəngi
Yarpağın rəngi
Hosta albo-marginata
10-18
5-6
2x2
Yasəməni-bənövşəyi
1
H. plantaginea
30-35
15-18
4,5x4,5
Yasəməni-ağ
2
Qeyd: yarpaq - 1-tünd yaşıl, 2-açıq yaşıl.
Qasımov və İslamova
104
Şəkil 2. Hostanın yarpaq saplağının eninə kəsiyinin
forması: 1 - dərin-novşəkilli, aydın-qanadlı (Hosta
plantaginea); 2 - zəyif-novşəkilli, qanadlı ( Hosta albo-
marginata).
Şəkil 3. Hosta albo-marginata-nın vegetativ klonunun
formalaşma sxemi: 1 – generativ zoğ; 2 – vegetasiya ili-
nin payızında quruyan yarpaqlar; 3 – vegetativ zoğ;
4 – yeni əmələ gələn zoğ; 5 – kökümsov; 6 – saçaqlı kök
Lakin daimi suvarma şəraitində, yaxşı aerasiyalı
və zəngin humuslu torpaqda çoxillik zoğlu köküm-
sovda inkişaf etmiş nazik (Hosta albo-marginata)
plaqiotrop stolonşəkilli 20-35 sm uzunluqda zoğlar
da müşahidə olunur, hansı ki, onun apikal hissəsin-
dən yeni zoğlar formalaşır. Hosta üçün lansetşəkilli
yarpaqlar adventiv tumurcuqların və yoğunlaşmış
qaytanşəkilli əlavə köklərin formalaşdığı ortotrop
istiqamətli zoğların oxunda müşahidə olunur. Hosta
albo-marginata-da yumuşaqkökümsovlu klon qey-
də alınmışdır (Şəkil 3). Beləliklə, introduksiya şə-
raitində artan vegetativ dəyişkənliklər növün repro-
duktivlik qabiliyyətini gücləndirir. Öyrənilən növlə-
rin inkişafının generativ dövründə zoğlar simpodial
böyüyür.
Payız-qış dövründə Hosta albo-marginata və
H. plantaginea-nın iki illik bitkilərinin generativ
vəziyyətlərinin analizi göstərdi ki, payızda genera-
tiv zoğun böyümə konusu orqanogenezin III mərhə-
ləsində olur.
Tədqiq olunan növlər açıq şəraitdə şaxtaya-da-
vamlıdır. Tədqiqat dövründə (2010-2016-cı illər)
onlarda don vurma və çürümə müşahidə olunma-
mışdır.
Mərkəzi Nəbatat Bağında aparılmış hostanın
becərilmə təcrübələri təsdiq edir ki, onun əksəriyyət
növlərini oranjereya və istixana şəraitdə uğurla
becərmək olar.
NƏTİCƏ
1.
Hostanın öyrənilən növləri – bərk və ya
yumşaqkökümsovlu biomorfları tipik qısa-
kökümsovlu-salxımköklü simpodial böyü-
yən polikarp, qışqabağı dövrdə formalaşan
rozetkalı və ya rozetkasız düzdayanan ge-
nerativ zoğludur.
2.
Fenoritmotipi – uzunvegetasiya edən, yay-
da yaşıl olan, yay-payızda çiçəkləyəndir.
Abşeronda vegetasiyası müddəti 91-108
gündür.
3.
Yarpaq saplağı kəsiyinin forması hostanın
növlərinin təyinində sabit morfoloji əlamət
kimi istifadə olunur.
ƏDƏBİYYAT
Куперман Ф.М. (1968) Морфофизиология рас-
тений. М.: Высш. шк., 223 с.
Мазуренко М.Т. (2005) Биоморфологическая
оценка возможностей интродукции растений.
Мат-лы междунар. конф. Ботанические сады
как центры сохранения биоразнообразия и ра-
ционального использования растительных ре-
сурсов. М.: 317-320.
Полетико О.М. (1977) Hosta Tratt. – Хоста. Де-
коративные травянистые растения. Л.: Нау-
ка, т. 2: 105-110.
Серебряков И.Г. (1962) Экологическая морфо-
логия растений: Жизненные формы покрыто-
семенных и хвойных. М.: Высшая школа, 378 с.
Скрипчинский В.В., Дударь Ю.А., Скрип-
чинский Вл.В., Шевченко Г.Т. (1970) Мето-
дика изучения и графического изображения
морфогенеза монокарпического побега и рит-
мов сезонного развития травянистых растений.
Труды Ставропольского НИИ СХ (Ставро-
поль), часть 2 (вып. 10): 3 -15.
Химина Н.И. (2005) Хосты. М.: Кладезь-Букс,
95 с.
Шипунов А.Б. (2003) Система цветковых рас-
тений: синтез традиционных и молекулярно-
генетических подходов. Журнал общей биоло-
гии, 64(№6): 499-507.
Chase M.W., Zmarzty S., Lledo M.D. et al.
(2002) When in doubt, put it in Flacourtiaceae: a
molecular phylogenetic analysis based on plastid
rbcL DNA sequences. Kew. Bull., 57: 141-181.
Abşerona İntroduksiya Edilmiş Hosta Tratt.
105
Govindarajan R., Vijayakumar M., Pushpan-
gadan P. (2005) Antioxidant approach to disease
management and the role of ′Rasayana′ herbs of
Ayurveda. J. Ethnopharmacol., 99: 165–178.
Hensen K. (1963) Identification of the hostas (Fun-
kias) introduced and cultivated by von Siebold.
Wageningen, Veenman.
Hylander N. (1954) The genus Hosta in Swedish
gardens. Acta Hortic. Berg., 16(11): 53-57.
Jisaburo O. (1965) Flora of Japan. Smithsonian
Institution, Washington D.C. 1067 p.
Nergard C.S., Diallo D., Michaelsen T.E., Malte-
rud K.E, Kiyohara H., Matsumoto T. et al.
(2004) Isolation, Partial characterization and im-
munostimulation activity of polysaccharides from
Verninia kotschyana Sch. Bip. Ex. Walp. J.
Ethnopharmacol., 91: 141-125.
Patil V.N., Deokule S.S. (2010) Pharmacognostic
study of Chlorophytum tuberosum Baker. Int. J.
Ayurveda Research, 1(4): 237-242.
Steam W.Т. (1965) The origin and later develop-
ment of cultivated plants. J. Roy. Hortic. Soc.,
90(7): 279-291.
Биоморфология Некоторых Видов Рода Hosta Tratt., Интродуцированных На Апшероне
Ш.Н. Гасымов, З.Б. Исламова
Центральный ботанический сад НАН Азербайджана
В статье изучены семенное и вегетативное размножение, морфогенез периода первичного развития,
динамика роста и развития, фенология взрослых растений, морфометрические показатели, форми-
рование вегетативного клона и декоративные особенности интродуцированных в закрытые условия
Апшерона 2 видов (Hosta albo-marginata (Hook.) Hyl., H. plantaginea (Lam.) Aschers.) рода Hosta Tratt.
Ключевые слова: Hosta Tratt., интродукция, морфогенез, рост и развитие, семена и вегетативное
размножение, фенология, особенность декоративности
Biomorphology Of Some Species Of Hosta Tratt. Genius Introduced To Absheron
Sh.N. Gasimov, Z.B. Islamova
Central Botanical Garden, Azerbaijan National Acdemy of Sciences
Decorative features and forming vegetative clone, morphometric indicators, phenology of mature plants,
morphogenesis, the dynamics of growth and development in the initial developmental period, reproduction
by vegetative way and by seeds of two species (Hosta albo-marginata (Hook.) Hyl., H. plantaginea (Lam.)
Aschers.) of Hosta Tratt. genius introduced to covered and uncovered conditions of Absheron have been
studied.
Keywords: Hosta Tratt., introduction, morphoogenesis, growth and development, seed and vegetative
propagation, phenology, decorativeness feature
Dostları ilə paylaş: |