ÖLKƏDƏ KƏnd təSƏRRÜfati istehsalinin mineralvə ÜZVİ GÜBRƏLƏRLƏ TƏMİnat səVİYYƏSİNİn statiSTİk qiYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Yüklə 193,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
| ÖLKƏDƏ KƏND TƏSƏRRÜFATI İSTEHSALININ MİNERALVƏ ÜZVİ GÜBRƏLƏRLƏ TƏMİNAT SƏVİYYƏSİNİN STATİSTİK QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ Ölkə iqtisadiyyatının mühüm bir sahəsi olan qeyri-neft sektorunun inkişafında, eləcə də əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsində kənd təsərrüfatının dinamik inkişafı təmin edilməkdədir. Bu inkişafın təməli Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş və onun ölkəyə rəhbərlik etdiyi bütün dövrlərdə kənd təsərrüfatına xüsusi əhəmiyyətli bir sahə kimi baxılmışdır. Təsadüfi deyil ki, ümummilli liderin bu istiqamətdə gördüyü işlərin hər biri mühüm hadisə kimi respublikamızın dövlətçilik tarixində silinməz izlər qoymuşdur. Ulu öndərin strateji xəttini siyasi, iqtisadi, sosial və s. kimi bütün sahələrdə uğurla davam etdirən Azərbaycan Respublikasının möhtərəm prezidenti İlham Əliyev ərzaq təhlükəsizliyi üzrə tam müstəqilliyə nail olunmasını milli hədəflərdən biri kimi müəyyənləşdirmişdir. Digər kənd təsərrüfatı təyinatlı istehsal vasitələrindən fərqli olaraq torpaq əsas istehsal vasitəsi kimi insan əməyinin məhsulu deyil, o təbiətin bəxş etdiyi nemətdir. Qeyd edim ki, məkanca yerləşməsinə, keyfiyyətinə və reylefinə görə torpaq sahələri zonalara ayrılır. Əlverişsiz torpaq sahələrində aparılan, əlverişli torpaq sahələrinə nisbətən daha çox vəsait ayrılmasını tələb edir. Torpağın cəmiyyətin inkişafında rolu və əhəmiyyəti böyükdür. Buna görə də torpaqdan elə səmərəli istifadə etmək lazımdır ki, cəmiyyətin inkişaf etməsi üçün zəruri olan nemətləri istehsal etmək mümkün olsun. Bitkiçilik sahəsinin resurs təminatının yaradılması üçün əsas növ bitkiçilik məhsulları üzrə ərzaq təhlükəsizliyinin hansı səviyyədə təmin olunmasının araşdırılmasına ehtiyac yaranır. Bunun üçün bir sıra göstəricilərin – yaradılmış məhsul ehtiyatlarının və idxal olunan məhsulların həcminin, ölkə üzrə istehlak olunmuş əsas növ bitkiçilik məhsullarının tərkibində idxal olunan məhsulların payının və s. səviyyəsinin dəyişməsinin aşkara çıxarılması zərurəti meydana çıxır. Müxtəlif tədqiqatların nəticələrinə əsaslanıb qeyd etmək olar ki, son illər ölkədə yaradılan əsas növ bitkiçilik məhsullarının ehtiyatlarının səviyyəsində müəyyən dəyişikliklər baş vermişdir. Əhalinin artımına uyğun olaraq, əsas növ bitkiçilik məhsullarının yaradılmış ehtiyatlarının miqdarı da ilbəil artmış və həmin ehtiyatların tərkibində yerli istehsalın və idxal olunan məhsulların payı müxtəlif səviyyələrdə dəyişmişdir. Ölkənin iqtisadi təhlükəsizliliyinin və onun vacib tərkib hissəsindən biri kimi ərzaq təhlükəsizliyinin təminolunma səviyyəsinin yüksəldilməsi əsas növ ərzaq məhsullarının istehsalı üçün tələb olunan resursların mövcudluğundan asılıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, respulikamızda əhalinin sayı hər il artmaqdadır. Təbii ki, əhalinin sayı artdıqca ərzaq məhsullarına olan tələbat da daimi artacaqdır. Lakin kənd təsərrüfatı məhsullarının becərilməsi üçün zəruri olan və əsas başlıca rol oynayan torpaq artan və genişlənən deyil. Əksinə yeni yaşayış massivlərinin salınması, yol və digər nəqliyyat, istehsal infrastrukturlarıın inkişafı əkin üçün istifadə olunan torpaq sahələrinin azalmasına səbəb olan amillərdir. Məhz bu baxımdan ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsində zəruri olan ərzaq resurslarının artırılması problemi daha da ciddiləşməkdədir. Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün zəruri olan ərzaq resurslarının istehsalının artırılması əhalinin artım sürəti ilə uyğunlaşdırılması məqsədəuyğundur. Bildiyimiz kimi, dünyanın 11 iqlim tipindən 9-nun Azərbaycanda olması onun ayrı-ayrı bölgələrində ilin bütün fəsillərində bol kənd təsərrüfatı məhsulları yetişdirməyə şərait yaradır. Bu isə əhalini il ərzində kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin etməyə imkan verir. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələrinin istifadə vəziyyətinin təhlili onu göstərir ki, əkin üçün yararlı olan torpaqların azlığı torpaqlardan daha səmərəli istifadə edilməsini şərtləndirir. Ümumiyyətlə, əkin yerləri, əsasən, dincə qoyulmuş torpaqlar və örüş otlaq sahələri hesabına artırılır. Yamacların hamarlanması, çökəkliklərin doldurulması, bataqlıqların qurudulması yolu ilə də əkinə yararlı torpaq sahələri genişləndirilir. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələrinin tərkibində əkin yerlərinin xüsusi çəkisini yüksəltmək məqsədi ilə yeni nasos stansiyalarının istifadəyə verilməsi və subartezian quyularının qazılması, elmi cəhətdən əsaslandırılmış digər aqrotexniki tədbirlərin həyata keçirilməsi zəruridir. Bunun üçün mövcud vəziyyət hərtərəfli təhlil edilməli, torpaqlardan səmərəli istifadəyə təsir edən amillər öyrənilməli, onların qarşılıqlı münasibətləri araşdırılmalıdır. 2
İstehsalın səmərəliliyinə təsir edən amillər özlüyündə deyil, torpaqların münbitliyinin artırılması yolu ilə öz nəticəsini göstərmiş olur. Bu təsiredici amillərdən istifadə edərkən torpaqların xassələri, tərkibi, hansı qidalı maddələrin çatışmadığı ətraflı öyrənilməli, lazım olanlardan yetərincə istifadə edilməlidir. Torpaqdan isə səmərəli istifadə edildikdə torpaqda münbitlik artır və keyfiyyəti yüksəlir. Torpaqlardan elmi əsaslarla, düzgün və səmərəli istifadə edilməsi çox əhəmiyyətli amillərdən biridir. Bildiyimiz kimi, intensiv əkinçiliyin qarşısında duran əsas məsələlərdən biri kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək məhsul alınmasıdır. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin yaxşı inkişafı və yüksək məhsuldarlığı üçün gübrə normasının düzgün tənzimlənməsi çox vacibdir. Sxemdən göründüyü kimi, gübrələr mineral və üzvi olmaqla əsasən iki yerə bölünür.Mineral gübrələr də öz növbəsində makro və mikrogübrələrdən ibarətdir.
Sxem 1. Gübrələrin növləri Tərkibində bitkilərin az miqdarda istifadə etdiyi bor, manqan, mis, molibden, sink, kobalt və s. kimi elementlər olan birləşmələr mikrogübrələr adlanır. Mikroelementlər isəadından bəlli olduğu kimi bitkilərə az miqdarda lazım olsa da, bitki həyatında böyük əhəmiyyət daşıyır. Bitki orqanizmində gedən maddələr mübadiləsində mikroelementlərin çox mühüm rolu vardır. Makroelementlər azot, fosfor və kaliumdan ibarət olaraq, bitkilərə gübrə formasında verilir. Mineral gübrənin torpağa verilməsi zamanı məhsuldarlığa və ətraf mühitə təsir mexanizmi aşağıdakı sxemdə verilmişdir.
Gübrədən israfçılıqla istifadə,
məhsuldarlıq azalır məhsul itkisi
Sxem 2. Mineral gübrənin ətraf mühit və məhsuldarlığa təsir sxemi
Sxemdən göründüyü kimi, gübrənin ilkin təsiri zamanı məhsuldarlıq artır, optimal gübrə normasında məhsuldarlıq stabilləşir və sonda normadan artıq olduqda isə məhsul itkisini müşahidə Yüklə 193,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|