O’quv amaliyotining rejasi №
Yüklə 100,57 Kb.
|
| O’QUV AMALIYOTINING REJASI № ______ Mashg’ulot o’tkaziladigan joy: ________________________________
1. Mashg’ulot mavzu: IV analitik guruh kationlariga sifat reaksiyalari 2. Mashg’ulot maqsadlari:
B) tarbiyaviy: o’quvchilarni milliy g’urur ruhida tarbiyalash V) rivojlantiruvchi: o’quvchilarni bilim va amaliy ko’nikmalarini rivojlantirish 3. Mashg’ulotdan kutilayotgan natijalar: O’quvchi bilishi kerak:. A IVguruh kationlarini sinflay olishi va ularning sifat rеaksiyalarini izohlay olishi B) Dorivor modda sifatida IVguruh kationlarining qaysi tuzlari ishlatilishini V) Guruh rеagеnti va unga qo`yiladigan talablarni tushuntira bilishi. O’quvchi bajara olishi kerak: A) analiz uchun zarur jixоzlardan to’g’ri fоydalanishni B) guruh va hususiy reaktivlarni to’g’ri tanlashni va ulardan fоydalanishni; V) analizdagi sifat reaktsiyalarning tenglamalarini mоlekulyar, iоnli va qisqartirilgan iоnli mtenglamalarini tuza оlishni 4. Moddiy-texnikaviy ta’minot: A) Texnik vositalar, axborot manbalari, ko’rgazmali qurollar va tarqatma materiallar: O‘quv jadvallari:Kislota-asos usuli bo‘yicha kationlarning tasnifi. IV guruh kationlarining hususiy reaksiyalari. D.I.Mendeleyev davriy jadvali. B) Maxsus moslamalar:Reaktivlar: 1.Tuz eritmalaridan: aluminiy (III), xrom (III), rux (II) nitratli birikmalari, kobalt nitrat, ammoniy sulfidi, natriy gidrokarbonati, sariq qon tuzi eritmasi; magnezial aralashma; 6% li vodorod peroksid eritmasi; 2. Sulfat kislota 1:4 3. Organik reaktivlar va erituvchilar: 50%li etil spirtdagi alizarinning to‘yingan eritmasi; 0,1% li ditizonni xloroformdagi yoki to‘rt xlor uglevodoroddagi eritmasi; amil spirti; dietil oddiy efiri 4. Natriy gidrokarbonatning kristali V) O’lchov-tekshiruv va ishlov beruvchi asboblar :probirka, pipetka,shtativ, probirkalar uchun taglik 5. Uyga vazifa: Mirkomilova Analitik kimyo, Haydarov Analitik kimyo O’qituvchi: Abdaliyeva G’oliba _________(Imzo) O’QUV AMALIYOTINING TEXNOLOGIK HARITASI
O’qituvchi: Abdaliyeva G’oliba ________________(Imzo) Mavzu: IV analitik guruh kationlariga sifat reaksiyalari Darsning ta’limiy maqsadi: IVguruh kationlari sifat reaksiyalarini tahlili yuzasidan amaliy ko‘nikmalar hosil qilish Darsning tarbiyaviy maqsadi: O’quvchilarda milliy g’urur ruhida tarbiyalash Darsning rivojlantiruvchi maqsadi: O’quvchilarning bilim va amaliy ko’nikmalarini rivojlantirish Darsning jihozi: dars ishlanmasi, grafikli tashkil etuvchilar, bo’r O‘quv jadvallari: 1. Kislota-asos usuli bo‘yicha kationlarning tasnifi 2. IV guruh kationlarining hususiy reaksiyalari 3. D.I.Mendeleyev davriy jadvali Reaktivlar 1. Tuz eritmalaridan: aluminiy (III), xrom (III), rux (II) nitratli birikmalari, kobalt nitrat, ammoniy sulfidi, natriy gidrokarbonati, sariq qon tuzi eritmasi; magnezial aralashma; 6% li vodorod peroksid eritmasi; 2. Sulfat kislota 1:4 3. Organik reaktivlar va erituvchilar: 50%li etil spirtdagi alizarinning to‘yingan eritmasi; 0,1% li ditizonni xloroformdagi yoki to‘rt xlor uglevodoroddagi eritmasi; amil spirti; dietil oddiy efiri 4. Natriy gidrokarbonatning kristali Dars turi:amaliy Dars uslubi:noan’anaviy. Darsning borishi: I.Tashkiliy qism:a)O’quvchilar bilan salomlashish b) O’quvchilar davomatini aniqlash c) O’quvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish d)kamchiliklarni bartaraf etish II.O’tilgan mavzuni so’rash: O’quvchilardan Venna diargrammasini to’ldirish va savollarga javob berish so’raladi. 
1. Kaliy dixromatning suvli eritmasida qanday ionlar muvozanat xolatda bo‘ladi? 2. Tibbiyоt va farmatsiyada qo‘llaniladigan III analitik guruh kationlarini aytib bering. 3. Bariy ionining xromat ioni bilan aniqlash reaksiya tenglamalarini yоzing. Nima uchun reaksiyani bajarishda natriy atsetat qo‘shiladi? 4. Kalsiy sulfatning ammoniy sulfatida erish reaksiyalarini yоzing va hosil bo‘lgan cho‘kmalarning xossalarini ko‘rsating. 5. III analitik guruh kationining uchuvchan quruq tuzlari alanga rangini qanday rangga bo‘yaydi? III. Yangi mavzu:Klaster texnologiyasidan foydalanib mavzuni tushuntirish. 
IV guruh (Al3+ Cr3+ Zn2+) kationlari quyidagi tibbiy preparatlar tarkibiga kiradi: rux oksidi-ZnO burishtiruvchi, qurituvchi va antiseptik modda sifatida sirtdan sepma,surtma va pasta shaklida qo’llaniladi. Rux sulfati - ZnSO4ning eritmalari urologiya amaliyotida uretrit va vaginit va boshqa kasalliklarni davolashda ishlatiladi. Bundan tashqari u qustiruvchi vosita sifatida va borat kislota bilan birgalikdagi eritmasi ko’zga tomizish uchun ishlatiladi. Aluminiy gidroksidi Al(OH)4 kuchli adsorbentbo’lgani uchun sepmalar tarkibiga kiradi. Zaharlanganda ham ichish katta foyda beradiBundan tashqari Al(OH)4 bo’tqasi giperatsid gasritlar,oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak yaralarini davolashda antatsid modda sifatida(Almagel preparati) samarali foyda beradi.Turli sepmalar, pastalar va malhamlar tarkibiga kiradigan oq gilda aluminiy silikat bo’ladi. Guruh reagenti – 2 mol/dm3 NaOH eritmasidan ortiqcha olinib H2O2 ishtirokida olib boriladi. Mustaqil ish bajarish uchun zarur bo’lgan jihoz va reaktivlarni tasdiqlangan me’yornoma asosida o’quvchilarga berish.
IV guruh kationlarining fosfatlari va karbonatlari suvda kam eriydi. Bu guruh kationlari kuchli ishqoriy sharoitda gidroksokomplekslarni hosil qiladi: [Al(OH)4]-, [Al(OH)6]3-, [Cr(OH)6]3-, [Zn(OH)4]2-. Al3+, Cr3+ gidroksidlari ammiak eritmasida erimaydi, rux esa [Zn(NH3)4]2+ kompleks ionni hosil qiladi. O’quvchilarning yo’l-yo’riqli amaliy ish ko’rsatmasi yordamida mustaqil ishlarni bajarilishi. Guruh reagentining ta’siri.Guruh reagenti NaOH, H2O2 ishtirokida Al3+, Zn2+ ionlari gidroksokomplekslar, xrom (III) esa oksidldanib CrO42- ionlarini hosil qiladi: 2Cr3++3H2O2+10OH- = 2CrO42-+8H2O Reaksiyani bajarish 3 ta probirka olib, birinchisiga bir nechta tomchi aluminiy (III), ikkinchi probirkaga rux (II), uchinchisiga xrom (III) tuzi eritmasidan soling. Hamma probirkaga natriy gidroksididan qo‘shib, oq amorf Al(OH)3, Zn(OH)2, Cr(OH)3– ko‘k –binafsha rangli cho‘kma hosil bo‘lishini kuzating. Ortiqcha ishqor eritmasidan qo‘shish bilan ular erib ketadi. NaCrO2 ustiga bir necha tomchi H2O2 qo‘shib, suv hammomida isitiladi. 5-7 min keyin sariq rangli CrO4-2 –ni hosil qiladi. Shu bilan birga aluminiy, rux va xrom (III) tuzlari eritmasiga ammiak eritmasining ta’siri ham o‘rganiladi. Al3+(2s2p6) kationining analitik reaksiyalari Ishqor va ammiak eritmasi bilan reaksiyasi (guruh reagentining ta’siriga qarang) Alizarin – 1,2-dioksiantraxinon bilan reaksiyasi Aluminiy kationi alizarin va uning hosilalari bilan ammiakli sharoitda kam eriydigan, sirka kislotasi ta’siriga nisbatan barqaror bo‘lgan, qizil rangli «alyuminiy laki»ni hosil qiladi. Bu reaksiyani bajarishga xrom, rux, qalay (II), temir (III) ionlari xalaqit beradi. Aluminiy ioni kuchsiz ishqoriy sharoitda alizarin bilan ichki kompleks birikmasini hosil qilib, bunda aluminiy to‘rt valentli bo‘ladi. Reaksiya tomchi usulida bajariladi. 
Reaksiyani bajarish uslubi Filtr qog‘oziga kapillyar yordamida 1-2 tomchi aluminiy tuzi eritmasidan tomizib, 1-2 min konsentrik ammiak eritmasi saqlangan idish og‘ziga qo‘ying. Al+3 Al(OH)3 ga o‘tadi. So‘ngra bir tomchi alizarin tomizib, qaytadan ammiak saqlangan idish og‘ziga qo‘ying. Hosil bo‘lgan dog‘ siyox rangga bo‘yaladi. Qog‘ozni quritib 2mol/dm3 sirka kislotasi bilan xo‘llab, gorelka alangasida quriting. Tog‘ qizg‘ish rangga bo‘yaladi. Kobalt (II) nitrati bilan reaksiyasi (farmakopeya usuli). Kobalt nitratni aluminiy tuzlari bilan kuydirilishi natijasida «Tenar ko‘ki» deb ataluvchi ko‘k rangli kobalt alyuminatni hosil qiladi: 2Al(NO3)3 + Co(NO3)2 = Co(AlO2)2 + 8NO2 (g) + 2О2 (g) Reaksiyani bajarish Filtr qog‘oziga tartib bilan 1-2 tomchidan aluminiy va kobalt nitrati tuzlari eritmasidan tomiziladi. Qog‘oz quritiladi va yоndiriladi. Co(AlO2)2 ning hosil bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lgan kulning rangiga e’tibor bering.
(guruh reagentining ta’siriga qarang). Perxromat kislotasining hosil bo‘lishi reaksiyasi. Xromat ioni – vodorod peroksidning sulfat kislotali erimtasida Perxromat kislotasini hosil qiladi: 2CrO42-+2H+ = Cr2O72-+ H2O Cr2O72-+4H2O2 + 2H+ = 2H2CrO6 + 3H2O Perxromat kislotasining suvdagi eritmasi turg‘un emas. Ba’zi organik erituvchilarda uning turg‘unligi sezilarli darajada ortadi. Reaksiya hususiy bo‘lib, Hamma analitik guruh kationlari ishtirokida ham o‘tkazish mumkin. Reaksiyani bajarish Avvalgi tajribada hosil qilingan xromat eritmasi qaynatilib, sovuq suv oqimida sovitiladi. Ustiga 5 tomchi vodorod peroksid, 0,5sm3 amil spirti yoki efir qo‘shib, 1:4 bo‘lgan sulfat kislotadan tomizing. Organik qatlam ko‘k rangli bo‘ladi. Zn2+ (…3р63d10) kationining analitik reaksiyalari Ishqor va ammiak eritmasi bilan reaksiyasi (guruh reagentining ta’siriga qarang) Ammoniy sulfid bilan reaksiyasi (farmakopeya usuli). Neytral, kuchsiz ishqoriy yoki kuchsiz kislotali sharoitda (2≤pH≥9) rux ioni ammoniy sulfidi bilan oq cho‘kma (ZnS) hosil qiladi. Odatda reaksiya sirka kislotali sharoitda olib boriladi, bunda boshqa kationlar xalaqit bermaydi: Zn2+ + S2-=ZnS (q) Reaksiyani bajarish: Probirka 2-3 tomchi rux tuzi eritmasidan solib, ustiga 1-2 tomchi yangi tayyоrlangan ammoniy sulfid eritmasidan tomizing. Oq cho‘kma hosil bo‘ladi.
Rux ioni ditizon bilan ichki kompleks birikmani hosil qiladi. Xloroform bilan pH 2,5-10 da ekstraksiya qilinsa, organik qatlam qizil rangli bo‘ladi. 
tion shakli tiol shakli Tiol shakli eritmalarda o‘zini bir asosli kislotalar kabi tutadi:
Metall kationlari unda bitta yoki ikkita vodorodning o’rnini olishi mumkin. Bitta vodorod o’rnini almashgan ditizonatlar kislotali sharoitda, ikki vodorodini almashtirganlari esa ishqoriy sharoitda yoki reagent etishmagan xollarda hosil bo‘ladi. Rux ditizonatining hosil bo‘lishi tiol shaklidagi proton va ikkilamchi aminoguruhdagi azot xisobiga boradi: 
Reaksiya hususiy emas, chunki xuddi shunday sharoitda Pb2+, Cd2+ va boshqa ditizonatlar ekstraksiyalanadi. Reaksiyani bajarish Probirkaga 5-10 tomchi rux tuzi eritmasidan olib, ustiga 5 tomchi ditizonning xloroformdagi eritmasidan tomizing. Probirkani chayqating. Xloroform qatlami qizil rangga bo‘yaladi.
Rux nitrat tuzi kobalt tuzi bilan qattiq fazada qizdirilganda ko‘k rangli – “Rinman ko‘ki” hosil bo‘ladi: Zn(NO3)2 + Co(NO3)2 = CoZnO2 + 4NO2 + O2 Reaksiyani bajarish 5 tomchi rux nitrat eritmasiga 5 tomchi kobalt nitrat eritmasidan tomizing. Eritmani aralashtirib, 1 min qaynatiladi. Issiq eritma bilan filtr qog‘ozi xo‘llanib, gorelka alangasida quritiladi, so‘ngra yondiriladi. Yashil rangli kulning hosil bo‘lishi rux ioni boriligini ko‘rsatadi. Kaliy geksatsianoferrat K4 [Fe(CN)6] (II) sariq qon tuzi bilan reaksiyasi (farmakopeya usuli) Rux ioni kaliy geksatsianoferrat eritmasi bilan neytral yoki sirka kislotali sharoitda oq cho‘kma hosil qiladi: 2K+ + 3Zn2+ + 2[Fe(CN)6]4-= Zn3K2[Fe(CN)6]2 (q) Temir (II, III) reaksiyani bajarishga xalaqit beradi. Reaksiyani bajarish Probirkaga 5-10 tomchi rux tuzi eritmasidan solib, ustiga 5-8 tomchi reaktivdan tomizing va qaynaguncha isiting. Oq cho‘kmaning hosil bo‘lishini kuzating. O’quvchilarga toifalash jadvaliga ma’lumotlar kiritishlari so’raladi. IV guruh kationlari analitik reaksiyalari to’ldirilmagan toifalash jadvali
IV guruh kationlari analitik reaksiyalari to’ldirilgan toifalash jadvali
IV.Mustahkamlash: Pog’ona tennologiyasidan foydalanib darsni umumlashtiri ladi.Doskaga guruhdan o’quvchi taklif qilinadi va pog’ona texnologiyasi asosida mavzuni qay darajada tushunganligini ifoda etishini so’raladi. Faol qatnashgan o’quvchilar rag’batlantiriladi va baholanadi. 
V.Uyga vazifa: Baholar e’lon qilinadi. O’quvchilar yo’l qo’ygan kamchilik va xatolarni bartaraf etish yuzasidan ko’rsatmalar berish. Ish o’rnini tartibga keltirish Baliq skeletini to’ldirib savollarga javob berish 
1. IV guruh tarkibiga kiruvchi kationlarni va guruh reagentini ayting 2. IV guruh kationlari gidroksidlarining rangini ayting. 3. IV guruh gidroksidlari nimada eriydi va bunda qanday birikmalar hosil bo‘ladi? Reaksiya tenglamalarini yozing. Yüklə 100,57 Kb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||