Orolli silikatlar sinfiga mansub

Topaz (yun. topazos — Kizil dengizdagi orol nomidan) — orolli silikatlar sinfiga mansub mineral. Kimyoviy tarkibi Al2[SiO4][OH,F]r Fe2Q, Fe3Q, Ti, Cr, V va boshqa aralashmalarga ega. Romb singoniyada kristallanadi. Rangsiz, och sariq, och havo rang, pushti boʻlib, nur taʼsirida oʻzgaradi. T.ning 60–80 kg dan 120 kg gacha boʻlgan kristallari maʼlum. Qattikligi 8, zichligi 3,4—3,6 g/sm3. T. asosan, rangli pegmatit va pnevmotolit konlarida dala shpati, kvars, turmalin, berill, volframit, kassiterit bilan birga, baʼzan esa sochmalarda uchraydi. T.ning piknit, fizalit (pirafizalit) kabi turlari mavjud. Shaffof T. — uchinchi tartibli qimmatbaho tosh. T.li jinslar (greyzenlar) olovbardosh material sifatida ishlatiladi. T. konlari Ukraina, RF (Ural), Braziliya, Madagaskar va Yaponiyada mavjud. Oʻzbekistonda Qurama, Chatqol va Markaziy Kizilkum togʻlaridagi feyzenlarda uchraydi.
Kianit Ism (o'sha paytda Cyanit) 1789 yilda Verner tomonidan quyuq ko'k rang (qadimgi yunoncha khános - "ko'k") tufayli berilgan. "Disthen" nomi birinchi marta 1801 yilda Haüy tomonidan ishlatilgan va mineralning g'ayrioddiy ikki tomonlama qattiqligidan kelib chiqqan (pastga qarang).
Qadimgi rus matnlarida u barcha ko'k rangli qimmatbaho toshlarni birlashtirgan "baus" so'zi bilan belgilanadi: siyanit, engil safir, indigolit[2].
Xususiyatlari
Ko'pincha kristallarda (triklinik tizim) topiladi. Mineralning rangi ko'k, yashil, sariq, binafsha, rangsiz yoki deyarli qora bo'lishi mumkin. Rang temir, marganets, titan va xrom birikmalarining aralashmalari tufayli yuzaga keladi. Bundan tashqari, rang ko'rish burchagiga qarab o'zgarishi mumkin. "Mushuk ko'zi" ta'siriga ega toshlar mavjud, bunday siyanitlar odatda kabochon shaklida bo'ladi. Tabiatda shaffof bo'lmagan tolali siyanitlar ko'proq uchraydi.
Zichligi 3,5-3,7, yaltiroqligi marvariddan shishasimon.
Tarkibi (%): 62,92 - Al2O3; 37,08 - SiO2.
Kyanit olovga chidamli material bo'lib, taxminan 1100 ° C haroratda kvarts shishasi va mullitga parchalanadi (3(Al2O3 · SiO2) → 3Al2O3 · 2SiO2 + SiO2)[3].
Qattiqligining anizotropiyasi
Kyanitning qattiqligidagi farqlar
Kyanitning qattiqligi yo'nalishlarda keskin farq qiladi: ko'ndalang - 7, kristal bo'ylab - 4,4 (pichoq bilan tirnalgan). Ushbu g'ayrioddiy xususiyat mineralning ikkinchi nomi - "disthene" (di- va boshqa yunoncha sththenos, "kuch" dan) aks ettirilgan.
Bu xususiyat siyanitlarni o'xshash sapfirlardan ajratish imkonini beradi, bundan tashqari, siyanitlarning qattiqligi kamroq.
Kelib chiqishi
Kyanit alyuminiy oksidi bilan to'yingan cho'kindi qatlamlarning metamorfizmi tufayli hosil bo'ladi: qadimgi nurash qobig'i, dala patik qumtoshlari. Metamorfik sharoitlar: epidot-amfibolitdan granulit fasiyalarigacha (500 ° C dan yuqori). Bosim: epidot-amfibolit fatsiyasida 8 kBar dan yuqori va granulit fatsiyasi sharoitida 12 kBar dan yuqori. Bosim pasayganda, u sillimanitga aylanadi yoki kvarts va boshqa aluminosilikat - mullit chiqishi bilan parchalanadi.
Tug'ilgan joyi
Kyanit zargarlik buyumlari konlari dunyoning ko'plab hududlarida mavjud: Birma, Braziliya, Keniya, AQSh, Shveytsariya, Avstriya (Tirol), Germaniya (Spessart). Hind kyanitlari Kashmir va Panjob shtatlaridan ma'lum. Rossiyada kesish toshlari Uralsda qazib olindi, bu erda ularning shpindel shaklidagi kristallari "jo'xori uni" deb ataldi va arzon zargarlik buyumlari sifatida ishlatilgan. Kesish uchun mos bo'lgan ko'k va ko'k kyanitlar Kareliyada, Kola yarim orolida ham mavjud. Dunyodagi eng yirik siyanit zahiralari qadimgi metamorfik slanetslar bilan chegaralangan Kola yarim orolida joylashgan. Kola siyaniti alyuminiy sanoati uchun istiqbolli xom ashyo hisoblanadi - undan oddiy boyitish sxemalaridan foydalangan holda amalda silumin olish mumkin.
Ilova
Nepal kiyaniti, tasvirlar shaklida kesilgan
Kiyanit, andaluzit va sillimanit bilan bir qatorda, turli xil o'tga chidamli mahsulotlar va chinni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi[4].
Kyanit mukammal yorilishi tufayli kesish qiyinligi tufayli qimmatbaho tosh sifatida kamdan-kam qo'llaniladi. Akuamarin, benitoit, kordiyerit, dumortierit, safir va ko'k turmalinga o'xshaydi[5].
Sheelit Scheelit mineral, volfram rudasi bo'lib, u WO3, Mn, Sr, Nb, Ta, Cr, F, Cu aralashmalari bilan CaWO4 (kaltsiy volfram) dan iborat bo'lib, odatda kulrang, sariq, jigarrang yoki qizil rangga ega.


Sanoatda keng qo'llanilishini hisobga olgan holda, sheelitni juda qimmatli mineralga aylantiradigan bir nechta tabiiy volframlardan biri. Scheelit 1821 yilgacha, nemis mineralogi Karl Z. fon Leonghard shved kimyogari C. V. Scheele (1742-1786) sharafiga nom berganidan so'ng, uning volfram kislotasi tuzi ekanligini aniqlagangacha mineral sifatida tan olinmagan. Yuqori solishtirma og'irligi tufayli sheelit "og'ir tosh" deb ham ataladi[2][3].


Granit (lot. granum — dona) — toʻliq kristallangan nordon magmatik togʻ jinsi. Materiklardagi Yer poʻstida eng koʻp tarqalgan jins. Tarkibi kremniy oksidi (SiO2) ga boy. Yer poʻstining chuqur qismida, magmaning butunlay kristallanishidan hosil boʻladi. G.ning tomirli turi porfir strukturali. Kimyoviy tarkibiga koʻra normal va ishqorli G.larga boʻlinadi. G.da kvars, kaliyli dala shpati (ortoklaz, mikroklin), nordon plagioklaz (albit, oligoklaz), shuningdek, slyuda (biotit yoki muskovit), amfibol va goho piroksen buladi. Aksessor minerallardan apatit, sirkon, magnetit, titanit, baʼzan ortit, monatsit, ksenotim va rutil uchraydi. Rangi qizil, pushti, och malla, och sariq, bo'z rang , baʼzan och yashil. G. katta intruziv massiv (shtok, batolit) va dayka, lakkolit shaklida uchraydi. Yirik donador G. rapokiv deyiladi. Baʼzi G.lar bilan turli qimmatli metall konlari (qalay, volfram, molibden, pyx, qoʻrgʻoshin va b.) bogʻliq. G. yaxshi silliqlanadi, boʻlaklarga ajraladi, shuning uchun imorat devorilarini bezash, poydevoriga naqshlar ishlash, zinapoyalar yasash va haykaltaroshlikda koʻplab ishlatiladi. Oʻzbekistonda Chatqol, Qurama, Hisor, Zirabuloq, Ziyovuddin va boshqalar togʻlarda, xorijda Ural, Kavkaz togʻlarida, Ukraina, Kareliya, Kola yarim orol, AQSH va Skandinaviya mamlakatlarida katta maydonlarda tarkalgan. Granitli intruziyalar yoshi arxeidan kaynozoygacha boʻlgan davrni oʻz ichiga olgan.