Osi açıq Cəmiyyət İnstitutu Azərbaycan nrc norveç Qaçqınlar Şurası isar-azərbaycan / usaid azərbaycan Respublikası Prezidentinin



Yüklə 41,32 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix20.09.2017
ölçüsü41,32 Kb.
#1076


Balaca dost!

Sənə yurdunu və yurddaşını daha da yaxından  tanıdan, 

bu gözəl kitabları hədiyyə edənlər bunlardır:

Amerika Birləşmiş Ştatlarının Azərbaycandakı Səfirliyi 



OSI  -

  Açıq Cəmiyyət İnstitutu - Azərbaycan 

NRC  -  Norveç Qaçqınlar Şurası 

ISAR-Azərbaycan / USAID



Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 

İşlər İdarəsi

"TUTU" Uşaq Mədəniyyət Mərkəzi

Bakı -  1998



Qıləy  bedə,  qıləy  bedəni,  qıləy  podşo  bedə.  Çı  podşo 

ahi-imomş iqlə kinəş bedə.

Ruji  rujoni,  bə podşo məhol qıləy dəvuş omedə.  Dəvuş 

har tərəfdə  codi  kardedə,  rəml  ğandedə,  bə  cəmahati  tale  diə 

karderofolokardedə...

Podşo  imi  masedə,  dəvuşi  ıştə  tono  doydə  vankarde. 

Bəy  votedə  ki,  bomonən  fol  okə,  hələ  bunum  az  çoknəy 

bəmardem.

Dəvuş fol okardedə, votedə:

- Vaxt  borne,  ıştə  kinə  bə  şü  bədoş,  ıştı  kinə  səkəs  ıştı 

vırədə  bə taxt  peəşe,  əmr bədo,  tınnən  çı  cəmahati  çəşi  vədə 

məydonədə ebəhaşten.

Podşo  ın sıxanon  məsedə,  əhvolış xəyləki  bevəc bedə, 

ğəm-ğüssə əy peətdə...

Biri  vardı,  biri  yoxdu,  bir padşah  və  onun  aman-zaman 

bircə  qızı  vardı.  Günlərin  bir  günü  bu  padşahın  diyarına  bir 

dərviş gəlir.  Dərviş,  nə dərviş - cadu  bilir,  rəml  atır, tale yozub, 

fal  açırdı.  Padşah  bunu  eşidincə,  dərhal  dərvişi  yanına 

çağırtdırıb deyir:

-  Baba  dərviş,  fal  aç,  bir  mənim  də  taleyimə  bax.  Gör 

ölümüm nə vaxt yetişəcək?

Dərviş:  -  baş  üstə!  - söyləyib,  fal  açır və  bir az diksinən 

kimi olub dillənir:

- Padşah sağ olsun!  Bir vaxt gələcək, qızın böyüyüb ərə 

gedəcək.  Amma  kürəkənin  taxta  çıxıb  əmr  edəcək  ki,  səni 

meydanda,  camaatın  gözü  qabağındaca  dar  ağacından 

assınlar.

Padşahın  qanı  qaralır,  dərdə  bataraq,  qaraqabaq  bir 

adam olur.



...Soron  dəvardedən,  podşo  kinə  perəsedə,  şü  şənin 

bedə. Əçəy reçinəti sorəx məhol-bə-məhol şedə rəsedə. Çı har 

tərəfə bı kinəro mıştərion pəydo bədən.

Podşo  dəvuşi  sıxanon  bə  yod  dənoydə,  əve  car doydə 

jəy  ki,  çımı  kinə  ki  səyış  bıpio,  əv  bəpe  bəçımı  iqlə  şərti  əməl 

bıko.  Çımı  qıləy dolçə  hese,  çəy dilədə qıləy sio,  qıləyən  sipiə 

sığ  hese!  Ə  odəm  bəpe  ıştə  dasi  dənə  bə  dolçə,  çə  sığonədə 

qıləyni  bekə.  Əqəm,  sipiə  sığış  bekay,  kinən,  ıştə  podşoətiən 

bədom bəy, ne, əqəm sio sığış bekay, bəvədə bəpe əy çı haliku 

bidəm quli kay.

Ay ötür,  il  dolanır,  padşah  qızının  ərlik vaxtı  yetişir:  qız, 

nə qız!  Gözəlliyinin sorağını  eşitmək bəs idi  ki, ona vurulasan.

Elçi  elçi  dalınca  gəlir.  Onlara  nə  cavab  verəcəyini 

bilməyən  padşah  dərvişin  sözünü  yadına  salıb  dörd  bir  yana 

car çəkdirir:

- Kim qızım ı almaq istəyirsə, gərək bir şərtimə əməl etsin 

- içərisində biri ağ, biri qara iki daş olan dolçadan daşların birini 

çıxarsın.  Bəxtinə  ağ  daş  çıxana  həm  qızımı,  həm  padşahlığı 

verəcəyəm.  Kimin  bəxtinə qara daş çıxsa, taleyindən  küssün - 

onu hündür bir təpədən aşırdıb öldürəcəyəm!..




Əncəx  podşo  bə  xəlvət  bə  dolçə  dilə  dıqlə  sio  sığ 

eğandə, sipiə sığ eğandəni.

Çı  dınyo  har  tərəfə  nüperəsə  cıvonon,  şəhzodon 

omedən,  dasi  dəndən  bə  dolçə,  həmmən  sio  sığ  bekardən. 

Podşoən əvoni çı halo doydə quli kay.

Joğo bədə ki, podşo kinə çı dolçə sirri umutedə.  Əncəx, 

çı tarsiku hiççi karde zındəni.

Sonra da  padşah  dolçanı  götürüb  içinə  xəlvətcə  bir cüt 

qara daş atır.  Ağ daş atmır.

Dörd  bir  yandan  gələn  soylu  şahzadələr,  adlı  igidlər, 

yetkin  oğlanlar  bəxtlərini  sınayır,  ancaq  dolçadan  qara  daş 

çıxarırlar.  Padşah  da  onları  bir-birinin  ardınca ölümə  məhkum 

edir.

Elə  olur  ki,  padşah  qızı  dolçanın  sirrini  öyrənir.  Amma 



nə xeyri?  Atasının qorxusundan dinə bilmir.


İkərən podşo kinə çı küləfirəngiku diə kardeədə vindedə 

ki,  elçiə sığisə qıləy piəmerd  nıştə,  xəyli təəccüp  kardedə.  Iştə 

kənizonədə qıləy vığandedə,  ın  merdi  ıştə tono doydə vap kay. 

Iştə peşti qordonedə bə merdi, dı rıki xəbə sərdə:

- Mamu, bətı çiç lozime?

Piəmerd votedə:

-  Mı  oməm,  ıştı  pıə dolçəku sipiə sıği  bekəm, tıniən,  ıştı 

pıə taxti-taciən bısənım boştəno.

Kinə ijən bə dumo qardedəni, votedə:

- Çand  sorone,  cıvon-cıvonə  igidon,  çand qıla  ağılman- 

də şəhzodon sipiə sığşon bekarde zınəni,  ıştəmşon ğıbon doə, 

tı  qıləy piəmerd,  nohəx bı  savdı  eqıniəş.  Çənə səlomətiş,  beşi 

bışi bəştə kə.

Günlərin  birində  padşah  qızı  eyvandan  baxıb  görür  ki, 

elçi daşının üstündə bir qoca oturub.  Bundan mat qalıb, qocanı 

yanına çağırdır.  Sonra da arxasını ona çevirib soruşur:

- Əmi, sizə nə lazımdır?

Qoca cavab verir ki:

-  Gəlmişəm  atanın  dolçasından  ağ  daşı  çıxaram,  səni 

alam, padşahlığı götürəm özümə.

Qız yenə arxasına baxmadan qəzəblə deyir:

- Zorlu pəhləvanlar, ər igidlər, tədbirli şahzadələr ağ daşı 

çıxara bilməyib,  qurban gedir...  İndi sən - zəif bir qocamı  bu işi 

bacaracaqsan?  Hələ ki salamatsan, başını götür, get evinə!..




Bımədə  podşo  kinə  qardedə  bə  dumo,  vindedə  ki, 

piəmerd  bəkiy,  ladicu  dimi  qəp  jəkəs  qıləy  cıvonə,  ğəşənqə 

zoəy,  ıştənış  bə  piəmerdi  libos  dəğandə.  Dılış  band  bedə  bı 

zoə,  kardedə  bəy  lovə  ki,  hali-ğəziyyə  bı  ğaydədəy...  Tı  sipiə 

sıği  bekarde  əzmiş,  çımı  beinsofə  pıən  tini  bədo  kışte.  Tı  beşi 

bışi bəştə kə.

Zoə rozi bedəni, votedə:

- Ne, az sipiə sıği bebəkam çı dolçəku!

Xəbə  rəsdə  bə  podşo  ki,  tojə  elçi  omə,  doydə  elan jəy, 

həmmə  şəhəri  odəmon,  vəzir-vəkil,  sipirişon-siorişon  qırdə 

bedən  bə  məydon.  Çı  podşo  dolçən  vardedən,  noydən  çı 

məydoni  miyonədə.  Podşo  kinən  ıştə  pıə  sarayədə,  çı 

kuləfirəngiku  dıştə  həmroə  kinon,  çəşi  arsi  ru  karde-karde 

tamşo kardedə...

Sözünü  bitirincə,  padşah  qızı  geri  dönür.  Nə  görsə 

yaxşıdı?  Görür ki, yanına çağırdığı  qoca deyil, cavan,  həm də 

gözəl  bir oğlandı.  Qızın  ürəyi ağrıyır, dolçanın sirrini ona açıb, 

yalvarır:

- İnsafsız atam səni də öldürər.  Bu fikirdən əl çək, başını 

sağ götürüb get evinə!..

Oğlan razılaşmayıb deyir:

- Elə şey yoxdu, ağ daşı çıxarmaq məndən!




Zoə  vankardedən.  Omedə  bə  dolçə  nezi.  Həmmə  dı 

intizori  əy  çəş  kardedən.  Əncəx  yolı-ruk,  həmmə  bəmə-şivən 

kardedən  ki,  hiçki  çı  dolçəku  sipiə  sığ  bekarde  zındəni,  ıştəni 

nohəx  doydən  kışte.  İn  purcəmolə  zoən  nohəx  bı  roş  ğədəm 

noə.

Zoə  dasi  dəndə  bə  dolçə,  ıştə  mışti  pur  bekardedə  bə 



beton.  Həmməy dıl  dı  tıp-tıpi jəydə.  Podşo  kinən  i tərəfo şivən 

kardedə...

Podşo  zikkə  jəydə  ki,  dasi  okə,  hələ  bunum,  kon  sığı 

bekardə!


Zoə  ənəxəbədo  ıştə  dasi  osmonədə  qordonedə,  çənə 

züş hesə, sıği kırtəğə doydə.  Sığ şedə, çı çəşiku gin bedə.

Podşo  rərə  əmr  doydə,  çı  zoə  kəş-poçon  epıştedən, 

dumo  sığiən  çənə  odəm  vığandedə.  Əncəx  sıği  pəydo  kay 

zındənin.  Mandedən  məətəl,  zındənin  çiç  bıkən.  Zoə  bı  vaxt 

votedə:


...Yenə  təbillər  vurulur,  davullar  səslənir  -  ağsaqqal- 

qarasaqqal  -  hamı  yığışır  meydana.  Padşahın  dolçasını  da 

qoyurlar  düz  meydanın  ortasına.  Sonra  oğlanı  çağırırlar 

meydana. "Daha bir qurban!" - deyə meydan əhli oğlanın halına 

acıyır,  padşah  qızı  da  örtülü  eyvandan  baxıb,  gözyaşı 

axıdırdı...

Oğlan,  axır ki, əlini dolçaya salıb daşı çıxarır, ancaq onu 

ovucunda  sıxdığından  heç  kəs  bilmir  ki,  hansı  daşı  çıxarıb. 

Padşah  əlini  açmağı  oğlana  əmr  edəndə,  oğlan  var  gücüylə 

daşı uzağa tullayır.

Oğlanın  əl-qolunu  bağlayıb,  daşı  axtarırlar,  ancaq  tapa 

bilmirlər.  Padşah  qarışıq,  qalırlar  mat-məəttəl.  Bu  vaxt  oğlan 

deyir:



-  Ay  cəmahat,  bıməsən,  mı  sipiə  sığım  bekarda,  şoy- 

şoku avım şodoy. Dı podşo şərti, az isə podşo kinən, əçəy taxti- 

taciənsoybim.

Cəmahat har tərəfə xəbə səydə:

- Oxo, əmə çoko bobə bıkəmon ki, tı sipiə sığı bekardə?

Zoə votdə:

- İm ve hosone! Şımə bə dolçə dilədə mandə sıği diəkən. 

Əqəm, sio sığ mandəbu, bizin ki, mı sipiə sığım bekardə.

Odəmon  qındən  bəyəndi.  Rərə  bə  dolçə diə  kardedən. 

Vindedən  ki,  qıləy sio  sığ  çəy  dilədə  mandə.  Sıği  bə  podşoən 

nuşon doydən.  Podşo sütedə-evəşedə, hiççi vote zındəni.

Zoə çı podşo kinə səydə, bə taxt peşedə. Çı  kanə podşo 

kardə  hiylə  bə  cəmahati  rosnedə.  Peşoən  əmr  doydə  ki,  ın 

zolımə  podşo  çı  cəmahati  çəşi  vədə  məydonədə  çı  daro 

ehaşton.

-  Ay  camaat!  Eşidin-bilin!  Mən  ağ  daşı  çıxarıb, 

sevindiyimdən  tullamışam.  İnanmayanlar  gedib  dolçanı  yox­

lasın, görsünlər orda hansı daş qalıb...

Meydan qarışır bir-birinə, hamı dolçaya baxmağa axışır. 

Və... görürlər ki, dolçanın içində qara daş qalıb.  Daşı  padşaha 

göstərirlər.  O, yanıb-yaxılsa da, dinə bilmir.

...  Oğlan  padşah  qızını  alıb  taxta  çıxır.  Sonra  köhnə 

padşahın hiyləsini hamıya çatdırır və əmr edir ki, zalım padşahı 

camaatın gözü qabağındaca dar ağacından assınlar.

Bax beləcə, başqasını öldürən öz ölümünü tələsdirər!..



TALIŞLAR

Dünyanın  və  o  sıradan  Qafqazın  ən  qədim  xalq- 

larındandır.  Özləri  bir-birlərini  "toliş",  cəm  halda  isə  "tolişon" 

çağırırlar.  İran  dillərinin  qədim  bir  qolunu  yaşadan  talışlar 

Azərbaycanın  lap cənubunda,  Xəzər dənizi ilə Talış dağlarının 

arasında  məskən  salıblar.  Onlar əsasən  ölkənin  Lənkəran  və 

Astara,  qismən  də  Lerik  və  Masallı  rayonlarında  yaşayırlar. 

Yaşı  yüzü  keçmiş  nənə  və  babaların  sayına  görə,  Leriki 

uzunömürlülər  məskəni  saymaq  olar.  Azərbaycan  türkü  ilə 

talışlar o qədər qaynayıb-qarışıb  ki,  onları  bir-birindən seçmək 

belə mümkün deyil.

Talış  obalarının  rütubətli  subtropik  iqlimi  var.  Burada 

yaşayanlar lap qədimlərdən qamış, evkalipt, feyxoa, tunq ağacı 

və  başqa  nadir  bitkiləri  əkib-becərməyi  öyrəniblər.  Hirkan 

qoruğunda  kök  atan  Hirkan  laləsi,  Dəmirağac  və  Azad  ağac 

uzaq  əsrlərin  yadigarları  və  Azərbaycan  təbiətinin  möcüzələri 

sayılır.

Azərbaycan  talışları  özlərini  tanıyandan  çay,  naringi, 

portağal  yetişdirmiş,  düyü  əkmişlər.  Düyü  əkib-becərmək  çox 

çətindir:  yerli  kişilər  sahəni  təmizləyib-şumlayır,  qadınlarsa 

toxum  səpib,  məhsulu toplayırlar.  Talışlar balıq xörəklərinin və 

əlbəttə, məşhur ləvənginin misilsiz ustasıdır.



Yüklə 41,32 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə