OtoritaryenKisilik Mson indd
Yüklə 53,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Görüşme Materyalinde Önyargı
- Görüşme Materyalinde Politika ve Ekonomi
- Görüşme Materyalinde Ortaya Çıktığı Şekliyle Dinsel İdeolojinin Bazı Yönleri
- Tipler ve Sendromlar
- Görüşme Materyalinde Önyargı A. GİRİŞ
- Yahudilere İlişkin Soruların Listesi
| * SEL YAYINCILIK / DÜŞÜN SEL OTORİTARYEN KİŞİLİK ÜZERİNE * Niteliksel İdeoloji İncelemeleri T HEODOR
W. A DORNO,
Frankfurt Üniversitesi’nde fel- sefe, müzikoloji ve sosyoloji üzerine eğitim gördü. 1924’te fel- sefe alanında doktorasını tamamladı. 1930’lu yılların başında Ernst Bloch, Walter Benjamin, Max Horkheimer ve Herbert Marcuse gibi çeşitli alanlardan öncü düşünürleri bir araya ge- tiren Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü’nde çalışmaya başla- dı. Nazilerin iktidara gelmesiyle öğretim üyesi olarak çalışma izni iptal edilen Adorno, önce İngiltere’ye, ardından 1938’de Horkheimer’in davetiyle ABD’ye gitti. Bu yıllarda otoritarizm, faşizm, antisemitizm ve propaganda üzerine detaylı çalışmalar yürüttü. İkili, savaştan sonra Frankfurt’a dönüp Enstitü’yü ye- niden canlandırdı. 1950’den sonra profesör olarak Frankfurt Üniversite’sinde çalışan düşünür, 6 Ağustos 1969’da vefat etti. Sosyoloji ve felsefe alanındaki çığır açan çalışmalarının mü- zik alanındaki eleştirileriyle de tanınan Adorno, Frankfurt Okulu’nun ve eleştirel teorinin en önemli düşünürlerinden bi- risidir. Dilimize çevrilen eserlerinden bazıları şunlardır: Ahlak Felsefesinin Sorunları, Aydınlanmanın Diyalektiği (Max Hork- heimer ile birlikte), Metafizik – Kavram ve Sorunlar, Minima Moralia, Negatif Diyalektik, Rüya Kayıtları, Sahicilik Jargonu, Walter Benjamin Üzerine. OtoritaryenKisilik_Mson.indd 1 29/09/17 15:17
* SEL YA YIN CI LIK Pi yer lo ti Cad. 11/3 Çem ber li taş – İs tan bul Tel. (0212) 516 96 85 http://www.sel ya yin ci lik.com E-ma il: halklailiskiler@sel ya yin ci lik.com SATIŞ – DAĞITIM: Çatalçeşme Sokak, No: 19, Giriş Kat Cağaloğlu – İstanbul E-mail: siparis@selyayincilik.com Tel. (0212) 522 96 72 Faks: (0212) 516 97 26 *SEL YA YIN CI LIK: 883 DÜŞÜN
SEL: 35 ISBN 978-975-570-889-8 OTORİTARYEN KİŞİLİK ÜZERİNE Niteliksel İdeoloji İncelemeleri Theodor W. Adorno Türkçesi: Doğan Şahiner Özgün Adı: The Authoritarian Personality © Suhrkamp Verlag Frankfurt am Main, 1973 © Sel Yayıncılık, 2016 Genel Yayın Yönetmeni: İrfan Sancı Dizi Editörü: Bilge Sancı Editör: Bülent Doğan Kapak tasarım ve teknik hazırlık: Gülay Tunç Kapak görseli: Abidin Dino, Uzun Yürüyüş dizisinden (1955), tuval üzerine yağlıboya, 60x120 cm (detay), özel koleksiyon, İstanbul Birinci Baskı: Ekim, 2017 Bas kı ve Cilt: Yay la cık Mat ba ası Fa tih Sa na yi Si te si, 12/197-203 Top ka pı-İs tan bul, 567 80 03 Sertifika No: 11931 OtoritaryenKisilik_Mson.indd 2 29/09/17 15:17
Theodor W. Adorno Otoritaryen Kişilik Üzerine Niteliksel İdeoloji İncelemeleri Türkçesi: Doğan Şahiner OtoritaryenKisilik_Mson.indd 3 29/09/17 15:17
İÇİNDEKİLER Çevirmenin Önsözü .........................................................................7 Genel Giriş .......................................................................................11 1 . B Ö L Ü M Görüşme Materyalinde Önyargı A. Giriş ............................................................................................27 B. Antisemitizmin “İşlevsel” Karakteri .......................................33 C. Hayali Düşman .........................................................................39 D. Antisemitizm Neye Yarar? .......................................................46 E. İki Tür Yahudi ...........................................................................54 F. Antisemitlerin İkilemi ..............................................................60 G. Yargılayıcı Olarak Savcı ...........................................................64 H. Yerine Oturmayan Burjuva ....................................................75 I. Düşük Puanlı Özneler Üstüne Gözlemler ..............................84 J. Sonuç............................................................................................98 2 . B Ö L Ü M Görüşme Materyalinde Politika ve Ekonomi A. Giriş ......................................................................................... 101 B. Politik Düşüncenin Biçimsel Bileşenleri ............................. 106 C. Bazı Politik ve Ekonomik Konular ...................................... 169 OtoritaryenKisilik_Mson.indd 5 29/09/17 15:17 3 . B Ö L Ü M Görüşme Materyalinde Ortaya Çıktığı Şekliyle Dinsel İdeolojinin Bazı Yönleri A. Giriş ......................................................................................... 205 B. Genel Gözlemler .................................................................... 209 C. Özgül Konular ........................................................................ 212 4 . B Ö L Ü M
A. Yaklaşım ................................................................................. 227 B. Yüksek Puanlılar Arasında Rastlanan Sendromlar ........... 239 C. Düşük Puanlılar Arasında Rastlanan Sendromlar ............ 265 OtoritaryenKisilik_Mson.indd 6 29/09/17 15:17 27 1 . B Ö L Ü M Görüşme Materyalinde Önyargı A. GİRİŞ İncelememiz antisemitizme ilişkin özgül sorgulamalardan yola çık- tı. Bununla birlikte, çalışmamız ilerledikçe, vurgu yavaş yavaş kaydı. Antisemitizmi, ya da başka bir azınlık karşıtı önyargıyı, kendi içinde sosyo-psikolojik bir fenomen gibi çözümlemeyi değil, daha çok, azın- lık karşıtı önyargının daha geniş ideoloji ve karakter modelleriyle iliş- kisini incelemeyi ana görevimiz olarak görmeye başladık. Böylelikle, anketimizin ana konusu olarak antisemitizm giderek bütünüyle orta- dan kayboldu ve görüşme programımızın kapsaması gereken birçok ana konudan yalnızca bir tanesi durumuna geldi. Araştırmamıza paralel olarak, Toplumsal Araştırmalar Ensti- tüsü’nün kısmen aynı kadrosu tarafından yürütülen bir başka araş- tırma, yani işçi sınıfı içerisindeki antisemitizm konulu bir inceleme, 1
antisemitizm sorusu üstünde yoğunlaşmakta ama aynı zamanda bu ciltte sunulanlara yakın sosyo-psikolojik konularla da ilgilenmektey- di. Bu bölümde tartışılacak materyalin büyük kısmı Berkeley’de yapı- lan görüşmelerin önyargıyla ilgili kesiminden alınmış olmakla birlik- te, işçi sınıfıyla ilgili söz konusu incelemenin kimi düşüncelerinden, en azından tamamlayıcı olarak, yeni soruşturma için hipotezler ola- rak yararlanma yönünde çaba harcandı. Bu, Los Angeles’ta yürütülen çalışmanın bir kısmıydı. J. F. Brown ve F. Pollock’la işbirliği içinde, Yahudilerle ilgili özgül sorulara ayrılmış ek bir görüşme programı hazırladık. Bu soruların çoğu, işçi sınıfıyla ilgili incelemenin “perde- 1 Institute of Social Research, Anti-Semitism within American Labor: A Report to the Jewish Labor Committee (4 cilt, Mayıs 1945). OtoritaryenKisilik_Mson.indd 27 29/09/17 15:17 OTORİTARYEN KİŞİLİK ÜZERİNE 28 lenmiş görüşmeler”i * yoluyla elde edilen materyalden türetildi. Gö- rüşme programının bu yeni kesiminin amacı, önyargının genel yapısı içerisinde belli farklılaşmış modeller oluşturmanın mümkün olup olmadığını görmekti. Bu görüşmelerde sorulan soruların listesi aşağıdadır. Bu soruların hepsi her özneye yöneltilmiş olmadığı gibi, soruların ifade ediliş bi- çimi de her zaman tam olarak aynı değildi. Ama soruların belirlediği zeminin büyük kısmı her durumda kapsanıyordu. Yahudilere İlişkin Soruların Listesi: Bir Yahudi sorunu olduğunu düşünüyor musunuz? Evetse, hangi anlamda? Bu sizi yakından ilgilendiriyor mu? Yahudilerle herhangi bir deneyiminiz oldu mu? Ne tür? İlgili kişi- lerin adlarını ve başka özgül veriler anımsıyor musunuz? Hayırsa, görüşleriniz neye dayanıyor? Yahudi bireylerle olumsuz deneyimleriniz oldu mu (ya da böyle deneyimler işittiniz mi)? Olsaydı, bu görüşünüzü değiştirir miydi? Hayırsa, neden? Bir Yahudiyi başka insanlardan ayırt edebilir misiniz? Nasıl? Yahudi dini konusunda ne biliyorsunuz? Yahudiler kadar kötü olan Hıristiyanlar var mıdır? Bunların yüz- desi kötü Yahudilerin yüzdesi kadar ya da daha yüksek midir? Yahudiler iş başında nasıldır? İddia edilen Yahudi girişkenliği ko- nusunda ne diyorsunuz? Yahudilerin sinemada, radyoda, edebiyatta ve üniversitelerde hak ettiklerinden daha fazla etkiye sahip oldukları doğru mu? Evetse, bu özellikle niçin kötü? Bu konuda ne yapılmalı? Yahudilerin iş dünyasında, siyasette, işçi hareketinde vb. hak ettik- lerinden daha fazla etkiye sahip oldukları doğru mu? * Görüşülen öznelerin görüşmenin amacını bilmedikleri araştırma yöntemi. (ç.n.) OtoritaryenKisilik_Mson.indd 28 29/09/17 15:17
GÖRÜŞME MATERYALİNDE ÖNYARGI 29 Evetse, ne tür bir etkiye sahipler? Bunu dizginlemek için bir şeyler yapılmalı mı? Naziler Alman Yahudilerine ne yaptılar? Bu konuda ne düşünü- yorsunuz? Burada böyle bir sorun var mı? Bunu çözmek için ne yapardınız? Onları en çok neyle suçluyorsunuz? Onlar: sırnaşık, terbiyesiz, bankaları denetleyen, karaborsacı, kazıkçı, İsa’nın katilleri, kapa- lı, komünist, rüşvetçi, pis, asker kaçağı, sömürücü, kimliklerini gizleyen, fazla entelektüel, enternasyonalist, birçok mesleği istila eden, filmleri denetleyen, paragöz, gürültücü, aşırı asimilasyon- cu, küstah, seks düşkünü, ayrıcalık peşinde koşan, kavgacı, ülkeyi çekip çeviren, açıkgöz, iyi komşuluğu zedeleyen, çok fazla mağa- zaya sahip, disiplinsiz, Gentile’lara * karşı ahlaksız, türedi, sıkı kol emeğinden kaçınan, dünya komplosu tezgâhlayan kişiler midir? Toplumsal ayrımcılıktan ya da ayrımcı yasalardan yana mısınız? Bir Yahudiye birey olarak mı yoksa bir grubun üyesi olarak mı davranılmalıdır? Önerileriniz anayasal haklarla ne ölçüde bağdaşıyor? Yahudi bireylerle kişisel ilişkilere karşı mısınız? Yahudileri daha çok bir dert olarak mı yoksa daha çok bir tehdit olarak mı görüyorsunuz? Bir Yahudiyle evlenmeyi düşünebilir misiniz? Yahudi konusunu tartışmaktan hoşlanır mısınız? Eğer bir Yahudi olsaydınız, ne yapardınız? Bir Yahudi gerçek bir Amerikalı olabilir mi? * Yahudi olmayan Beyazlar. (ç.n.) OtoritaryenKisilik_Mson.indd 29 29/09/17 15:17 OTORİTARYEN KİŞİLİK ÜZERİNE 30 Ek görüşme materyali bize, antisemitizmin iç dinamiklerinden çok, onun yaygın açık modellerini öğretti. Önyargıdaki psikolojik ça- tışma fenomenini anlamak bakımından, bu ayrıntılı soruların çok işe yaradığını söylemek, herhalde yerinde olur. Bir başka anlamlı gözlem de görüştüğümüz kişilerin, kendilerine sunulan “kötü Yahudi özellik- leri” listesine tepkileriyle ilgilidir. Bu listeye verilen yanıtların çoğun- da, “hepsi” okunmaktadır; yani çok az bir farklılaşma söz konusudur. Önyargılı özneler, * bu itirazları kendileri üretmek zorunda kalmayıp bunları önceden saptanmış olarak görmeleri koşuluyla, sanki bunlar genel olarak kabul edilen şeylermiş gibi, Yahudilere karşı her yergiye katılma eğilimindedirler. Bu gözlem farklı şekillerde yorumlanabilir. Bu ya antisemitik ideolojinin “iç tutarlılığı”nın bir belirtisi olabilir ya da bizim yüksek puanlılarımızın ** zihinsel katılığının kanıtı olabilir ki bunu da çoklu tercih yönteminin kendisinin otomatik tepkilere yol açabileceği gerçeğinden ayırt etmek gerekir. Anket incelemelerimiz antisemitik ideoloji içerisinde belirgin bir tutarlılık bulunduğunun kanıtlarını ortaya çıkarmakla birlikte, söz konusu yanıtların listenin hepsini kapsamasını açıklamak için bu pek yeterli olmayacaktır. Bu durumun “yüksek puanlı” zihniyetinden mi yoksa prosedürümüzün kusurlarından mı ileri geldiğini kesinlikle söylemek olanaksızsa da, otomatizasyon çerçevesinde düşünmek gerekli gibi gözüküyor. Ne olursa olsun, aşırı antisemitik bildirimlerin, sanki artık çürütülemez ama anlamlı şekilde tartışılabilir bir şey gibi sunulması, üstbenlik için bir tür panzehir işlevi görmekte ve bireyi “kendi” tepkilerinin daha az şiddetli olacağı durumlarda bile taklide sevk edebilmektedir. Bu irdeleme, Alman bireylerin kendilerinin bizim yüksek puanlı özne- lerimizden daha antisemitik olduğu çok kuşkulu olmakla birlikte, bütün Alman halkının en aşırı antisemitik önlemleri bile hoş gör- mesi fenomenine bir ölçüde ışık tutabilir. Bu hipotezden çıkarılacak pragmatik bir sonuç, antisemitizmin sözde rasyonel tartışmalarından olabildiğince kaçınmak gerektiğidir. Kişi olgusal antisemitik bildi- * İngilizcedeki subject kavramı özne anlamına gelmekle beraber, “denek” anlamı da bu kitaptaki bağlamda akılda tutulmalıdır. (e.n.) ** Anket sorularına verdikleri yanıtların değerlendirilmesinde yüksek puan alanlar ön- yargılı, otoritaryen kişilik özellikleri gösterenlerdir. (ç.n.) OtoritaryenKisilik_Mson.indd 30 29/09/17 15:17
GÖRÜŞME MATERYALİNDE ÖNYARGI 31 rimleri reddedebilir ya da antisemitizmi ortaya çıkaran dinamikleri açıklayabilir, ama “Yahudi sorunu” alanına hiç girmemelidir. Şimdiki durumda, Avrupa’daki soykırımın ardından bir “Yahudi sorunu”nun var olduğunun kabul edilmesi, alttan alta da olsa, nazilerin yaptıkları- nın bir ölçüde gerekçesinin olabileceğini ima eder. İdeoloji üstüne bütün materyal, Berkeley’de toplanmış olanların ilgili kesimlerine ek olarak, 63 Los Angeles görüşmesinden alınmıştır. Burada da öznel yönün ön planda olduğu vurgulanmalıdır. Ör- neğimizin seçimi, önyargının oluşumunda “nesne”nin –sözgelimi, Yahudilerin– oynadığı rolün sorgulanmasını dışlıyordu. Nesnenin bir rol oynadığını yadsımıyoruz; ama biz dikkatimizi, Yahudiye yö- neltilmiş tepkinin “nesne” içerisindeki temelleri üstünde değil, bu tepkilerin biçimleri üstünde topladık. Bu tutum, temel aldığımız ve araştırmanın daha önceki bir bölümünde güçlü bir şekilde desteklen- miş bir hipotezden, yani, antisemitik önyargının, yöneldiği kişilerin nitelikleriyle pek ilgisinin bulunmadığı olgusundan kaynaklanmakta- dır. İlgimiz, yüksek puanlı özneler üstünde yoğunlaşmıştır. Bu bölümü düzenlerken, engellenimden [frustration] ve bastır- madan [repression] doğan ve toplumsal olarak kendi asıl nesnesin- den sapan –büyük ölçüde bilinçdışı– husumetin ikame edilmiş bir nesneye gereksinim duyduğu ve bu nesne yoluyla gerçekçi bir özellik kazanarak, adeta, öznenin gerçeklikle ilişkisinin tıkanmasının daha radikal tezahürlerinden –örneğin psikozdan– kaçınabildiği gibi genel bir varsayımla işe başladık. Bilinçdışı yıkıcılığın bu “nesne”si, hiç de yüzeysel bir “günah keçisi” değildir; kendi rolünü yerine getirebilmek için belli özeliklere sahip olmak zorundadır. Yeterince elle tutulur ol- malı, ama kendi gerçekliğiyle yok olup gitmemesi için de fazla elle tutulur olmamalıdır. Yeterli bir tarihsel arka plana sahip olmalı ve geleneğin kuşku götürmez bir öğesi olarak ortaya çıkmalıdır. Katı ve iyi bilinen klişeler içinde tanımlanmalıdır. Son olarak, bu nesne ön- yargılı öznenin yıkıcı eğilimleriyle uyumlu özelliklere sahip olmalı, ya da en azından bu özellikler çerçevesinde algılanıp yorumlanabilmeli- dir. Bu özelliklerden “zümrecilik” gibi kimileri rasyonalizasyona yar- dım eder, zayıflık ya da mazoşizm ifadesi gibi kimileri de yıkıcılık için psikolojik bakımdan yeterli uyarıları sağlar. Yahudi fenomeninin bü- OtoritaryenKisilik_Mson.indd 31 29/09/17 15:17 OTORİTARYEN KİŞİLİK ÜZERİNE 32 tün bu gerekleri yerine getirdiğinden kuşku duyulamaz. Bu durum, Yahudilerin zorunlu olarak nefret hedefi oldukları ya da başkalarını değil de onları toplumsal sadırganlığın ideal hedefi durumuna getiren mutlak bir tarihsel zorunluluk bulunduğu anlamına gelmez. Onların bu işlevi birçok insanın psikolojik yapısında yerine getirebileceğini söylemek yeterlidir. Yahudi fenomeninin ve dolayısıyla antisemitiz- min “benzersizliği” sorununa ancak, bu çalışmanın kapsamı dışında kalan bir kurama başvurarak yaklaşılabilir. Böyle bir kuram, ne çeşitli “etkenler” sıralayacak ne de “asıl” neden olarak özgül bir etkeni se- çip ayıracaktır; daha çok, bütün “öğeler”in tutarlı bir şekilde birbirine bağlandığı, birleşik bir çerçeve geliştirecektir. Dolayısıyla, bir bütün olarak modern toplumu konu alan bir kuram olacaktır. Önce antisemitizmin “işlevsel” karakterine, yani onun nesne- sinden görece bağımsızlığına ilişkin bazı kanıtlar ortaya koyacağız. Sonra, cui bono * sorununa işaret edeceğiz: soğuk, yabancılaşmış ve büyük ölçüde anlaşılmaz bir dünyaya zahmetsizce “intibak” edebil- mek için bir araç olarak antisemitizm. Politik ve ekonomik ideoloji- lere ilişkin çözümlememize koşut olarak, bu “intibak”a basmakalıplık yoluyla ulaşıldığı gösterilecektir. Bu basmakalıplık ile gerçek yaşantı ve demokrasinin hâlâ benimsenen standartları arasındaki uçurum, görüşmelerimizin birçoğunda kendini açıkça gösteren bir çatışma durumuna yol açar. Daha sonra, bu çatışmanın çözümü olarak ortaya çıkan şeyi ele alacağız: Önyargılı kişinin kendi bilinçdışı ya da bilinç- öncesi isteklerine uygun düşen kültürel ortamımızın altında yatan antisemitizmin, aşırı örneklerde, vicdandan da resmi demokratik de- ğerlerden de daha güçlü olduğu anlaşılmaktadır. Bu da, antisemitik tepkilerin yıkıcı karakterinin kanıtına götürür bizi. Bu çatışmanın kalıntıları olarak, belli Yahudi özelliklerine karşı sempati ya da daha doğrusu “takdir” izleri görülmektedir ki bunlar, daha yakından bakıl- dığında, olumsuz imalar da içerir. Yahudi karşıtı önyargının yapısıyla ilgili daha özgül bazı gözlem- lerde de bulunacağız. Bunların odak noktası, antisemitizmde öznenin kendi toplumsal özdeşleşmelerine göre ortaya çıkan farklılaşmadır. * Kimin yararına? (ç.n.) OtoritaryenKisilik_Mson.indd 32 29/09/17 15:17 Yüklə 53,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|