Oświecenie

Oświecenie

• Oświecenie, określane często jako wiek rozumu – prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. W rozumieniu szerszym: epoka w dziejach kultury europejskiej między barokiem a romantyzmem.

Główne pojęcia związane z epoką

• Empiryzm

• Pogląd, zgodnie z którym poznanie świata jest możliwe jedynie za pomocą doświadczenia. Prawdziwe jest tylko to, co można sprawdzić drogą indukcyjną. Twórcą tego kierunku filozoficznego był Franciszek Bacon.

•  

• Deizm

• Doktryna filozoficzno-religijna, według której Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego funkcjonowanie. Wśród znanych deistów wspomnieć należy Diderota i Woltera.

•  

• Ateizm

• Pogląd filozoficzny negujący istnienie Boga oraz świata pozagrobowego. Przedstawicielem tej filozofii był Paul Holbach (współautor Encyklopedii).

•  

• Krytycyzm

• Postawa poznawcza, nakazująca kontrolę prawdziwości powszechnie uznanych sformułowań i twierdzeń, a także rozważenie własnych przekonań w odniesieniu do nowych okoliczności. W oświeceniu została poddana krytycznemu oglądowi tradycja religijna.

•  

• Libertynizm

• Ruch umysłowy, który nawiązywał do renesansowego humanizmu. Opierał się na wolnomyślicielstwie i laickiej postawie. Powstał w XVII stuleciu we Francji i kwestionował autorytet Kościoła, nawołując do swobodnego stosunku wobec zasad etycznych.

• Racjonalizm

• Kierunek filozoficzny wskazujący na rozum jako jedyne nadrzędne narzędzie poznania prawdy. Twórcą tego sytemu był Kartezjusz (1596 – 1650), którego sformułowanie „Cogito ergo sum” (Myślę, więc jestem) wykorzystywane było przez ludzi oświecenia i funkcjonowało niemal jako naczelne hasło epoki. Założenie, zgodnie z którym jedynie to, co można wyjaśnić za pomocą rozumu, jest prawdziwe, już u podstaw kwestionowało wiarę i dogmaty.

•  

• Utylitaryzm

• Inaczej użyteczność. Doktryna etyczna, wedle której jednostka powinna być użyteczna, a wówczas jej działania, ukierunkowane na pomoc innym ludziom, przełożą się na wzrost jej znaczenia w społeczeństwie.

•  

• Sensualizm

• Pogląd filozoficzny wskazujący na zmysłowe wrażenia, które są odbiciem świata rzeczywistego jako jedyne prawdziwe źródło wiedzy.

Najważniejsze wydarzenia historyczne

• Europa

• 1715 – zmarł Ludwik XIV (Król Słońce)

• 1789 – początek Wielkiej Rewolucji Francuskiej

• 1793 – ścięcie Ludwika XVI

• 1799 – Napoleon Bonaparte konsulem Francji

• 1804 – Napoleon Bonaparte cesarzem Francji

• 1812 – Napoleon wyrusza na podbój Rosji

•  

• Polska

• 1735-1763 – Stanisław Leszczyński królem Polski

• 1764-1795 – panowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego

• 1768-1772 – konfederacja barska

• 1772 – kasata zakonu jezuitów; I rozbiór Rzeczypospolitej

• 1788-1792 – Sejm Wielki

• 1791 – Konstytucja 3 maja

• 1792 – konfederacja targowicka

• 1793 – II rozbiór Polski

• 1794 – insurekcja kościuszkowska

• 1795 – III rozbiór Polski

• 1797 – powstanie Legionów we Włoszech

• 1807 – utworzenie Księstwa Warszawskiego

Architektura

• W XVIII wieku nastąpiła ekspansja budownictwa. Powstają zarówno kościoły, jak i teatry. Te pierwsze są najczęściej okrągłe z kopułą znajdującą się w centralnym miejscu. Inspiracją dla architektury było budownictwo antyczne, dlatego też budynki były symetryczne i proste. Pomieszczenia przestrzenne, malowane na biało, z dużymi oknami. Na polskim gruncie osobliwością są dworki. Do najciekawszych architektonicznych konstrukcji zaliczyć możemy budowle takich twórców, jak:

Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff

• Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff

Jakub Kubicki – Belweder w Warszawie (klasycyzm).

• Jakub Kubicki – Belweder w Warszawie (klasycyzm).

Dominik Merlini – Pałac na Wodzie w Łazienkach –

• Dominik Merlini – Pałac na Wodzie w Łazienkach –

• Warszawa

• (klasycyzm);

• Rzeźba

• Inspiracją dla twórców oświecenia były rzeźby antyczne, dlatego też artyści XVIII stulecia przedstawiali nagą lub tylko lekko przysłoniętą postać ludzką, której twarz wyrażała błogi spokój. Najczęściej uwieczniano postaci z mitologii lub osoby, które ówcześnie pełniły znaczące funkcje w państwie. Najpopularniejszymi twórcami byli:

Psyche budzona przez pocałunek Kupidyna, rzeźba Antonia Canovy z 1793r.

• Psyche budzona przez pocałunek Kupidyna, rzeźba Antonia Canovy z 1793r.

• Bertel Thorvaldsen, pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie

Malarstwo

W przeciwieństwie do tendencji obowiązujących w epoce poprzedzającej oświecenie, kiedy to dominował ruch, w malarstwie klasycyzmu dużą popularność zyskały wystudiowane portrety. Obrazy, wpisujące się w ten nurt, charakteryzowała harmonijna kompozycja. Ponadto ich tematyka często nawiązywała do mitologii. Malarstwo rokokowe charakteryzowało się zamiłowaniem do miniatury i uwiecznianiem miłosnych scenek. Najwybitniejszymi malarzami oświeceniowymi byli:

• W przeciwieństwie do tendencji obowiązujących w epoce poprzedzającej oświecenie, kiedy to dominował ruch, w malarstwie klasycyzmu dużą popularność zyskały wystudiowane portrety. Obrazy, wpisujące się w ten nurt, charakteryzowała harmonijna kompozycja. Ponadto ich tematyka często nawiązywała do mitologii. Malarstwo rokokowe charakteryzowało się zamiłowaniem do miniatury i uwiecznianiem miłosnych scenek. Najwybitniejszymi malarzami oświeceniowymi byli:

Antonie Watteau

Marcello Bacciarelli

• Marcello Bacciarelli

Muzyka

• Jednym z ważniejszych wydarzeń oświecenia, związanych z tą dziedziną życia artystycznego, była reforma opery (K.W. Gluck). Ponadto nastąpiła ekspansja muzyki instrumentalnej oraz operowej. Wśród słuchaczy szerzyła się moda na koncerty w specjalnie przygotowanych salach, a także w domach prywatnych (do tej pory grane były w kościele lub na dworach). Znani kompozytorzy oświecenia to:

Ludwig van Beethoven

• Ludwig van Beethoven

Wolfgang Amadeusz Mozart

• Wolfgang Amadeusz Mozart

Johann Christian Bach

• Johann Christian Bach

Literatura

W literaturze oświecenia współwystępowały trzy prądy. Klasycyzm był dominującym nurtem w ówczesnej literaturze. Odzwierciedlał założenia bardzo popularnego w tej epoce filozofa, Kartezjusza, zgodnie z którymi to, co chce uchodzić za prawdziwe, powinno być jasne i proste. Dlatego też dążenia twórców były ukierunkowane na przekazanie uniwersalnych prawd w nieskomplikowanej formie. Głównym teoretykiem klasycyzmu był Mikołaj Boileau, który w dziele Sztuka poetycka zamieścił wskazówki, jakimi powinni się kierować poeci. Autor wskazywał na zasługi starożytnych w sklasyfikowaniu pojęcia piękna. Sztuka powinna naśladować rzeczywistość, dlatego twórca musi zrezygnować z wszelkich dziwacznych i niezrozumiałych środków stylistycznych. Kategoria mimesis była jednym z podstawowych wyznaczników literatury. Język miał być z założenia komunikatywny, bowiem literatura miała mieć charakter dydaktyczno-moralizatorski (spełniała funkcje utylitarne). Na gruncie polskim ten wyznacznik był szczególnie respektowany. Wśród twórców klasycyzmu należy wymienić:

• W literaturze oświecenia współwystępowały trzy prądy. Klasycyzm był dominującym nurtem w ówczesnej literaturze. Odzwierciedlał założenia bardzo popularnego w tej epoce filozofa, Kartezjusza, zgodnie z którymi to, co chce uchodzić za prawdziwe, powinno być jasne i proste. Dlatego też dążenia twórców były ukierunkowane na przekazanie uniwersalnych prawd w nieskomplikowanej formie. Głównym teoretykiem klasycyzmu był Mikołaj Boileau, który w dziele Sztuka poetycka zamieścił wskazówki, jakimi powinni się kierować poeci. Autor wskazywał na zasługi starożytnych w sklasyfikowaniu pojęcia piękna. Sztuka powinna naśladować rzeczywistość, dlatego twórca musi zrezygnować z wszelkich dziwacznych i niezrozumiałych środków stylistycznych. Kategoria mimesis była jednym z podstawowych wyznaczników literatury. Język miał być z założenia komunikatywny, bowiem literatura miała mieć charakter dydaktyczno-moralizatorski (spełniała funkcje utylitarne). Na gruncie polskim ten wyznacznik był szczególnie respektowany. Wśród twórców klasycyzmu należy wymienić:

• Ignacego Krasickiego Bajki, Satyry, Myszeida;

• Franciszek Bohomolec Pan dobry;

• Franciszek Dmochowski Sztuka rymotwórcza.

• Jean – Jacques Rousseau Nowa Heloiza;

• Aleksander Pope Pukiel włosów ucięty (inny tytuł: Lok porwany).

• Franciszek Dionizy Kniaźnin Dwie lipy, Dwie gałązki.

W oświeceniu wyróżniamy trzy główne style epoki :

• W oświeceniu wyróżniamy trzy główne style epoki :

• - klasycyzm - sentymentalizm - rokoko

• Sztuka oświecenia jest przede wszystkim sztuką klasycyzmu. Charakteryzuje się ona spokojem, harmonią i równowagą. Uznaje jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki antycznej) wzorzec piękna. Dzieła oświeceniowe realizują hasło: "uczyć, bawiąc", czyli spełniają funkcję dydaktyczną

Klasycyzm

• Klasycyzm

• (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie wyłonił się w okresie późnego baroku, czyli od końca XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku. Zmodyfikowany klasycyzm przeradzał się czasem w eklektyzm końca XIX wieku. Klasycyzm jako styl panował w epoce oświecenia. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił w II poł. XVIII wieku. W dziedzinie literatury swoisty kres klasycyzmu przyniosła walka klasyków z romantykami.

• Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów awangardowych, np. u Picassa.

• Cechy klasycyzmu:

• wzorowanie się na tematyce i architekturze starożytnej Grecji i Rzymu (rzymski Panteon i Partenon w Atenach)

• chęć wiernego odwzorowania elementów dekoracji, stroju czy architektury Antyku

• statyka zamiast dynamizmu

• oszczędność wyrazu

• spokój - przeciwieństwo barokowej ekspresji

• uwypuklenie cnót obywatelskich w przeciwieństwie do rokokowej frywolności

• obraz idealistyczny

• kształt ważniejszy niż barwa

• tematyka moralizatorska, często propagandowa (np. Jacques-Louis David Śmierć Marata)

• ukazywanie momentu przed ważnym wydarzeniem lub akcją (np. Jacques-Louis David Przysięga Horacjuszy)

• używanie silnego strumienia, "snopu" światła (np. Jacques-Louis David Śmierć Sokratesa)

Sentymentalizm – kierunek umysłowy i literacki w Europie,który trwał od lat 70 XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzy oświeceniem a romantyzmem. W różnych krajach trwał w róznym czasie. Np. w Anglii rozpoczał sie juz w latach 50 XVIII wieku, a w Polsce w latach 80 tegoż wieku. Jego twórcami byli Jean Jacques Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii).

• Sentymentalizm – kierunek umysłowy i literacki w Europie,który trwał od lat 70 XVIII wieku do początku wieku XIX, był okresem pomiędzy oświeceniem a romantyzmem. W różnych krajach trwał w róznym czasie. Np. w Anglii rozpoczał sie juz w latach 50 XVIII wieku, a w Polsce w latach 80 tegoż wieku. Jego twórcami byli Jean Jacques Rousseau (we Francji) i Laurence Sterne (w Anglii).

• Cechy stylu sentymentalistycznego

• nasilenie pierwiastka uczuciowego,

• poszerzenie tematyki literatury i wzbogacenie jej o treści społeczne,

• w literaturze podkreślanie indywidualizmu bohaterów,

• stylowi retoryczno-oratorskiemu przeciwstawienie intymności i czułości,

• nastroje religijne, smutek i melancholia,

• wprowadzenie uczuć litości i empatii,

• wprowadzenie folkloru,

• naśladowanie natury, ale nie ucywilizowanej, lecz prostej, a nawet dzikiej.

• Charakterystyka człowieka sentymentalnego:

• czuły

• patrzy na świat przez pryzmat miłości

• powinien analizować własne przeżycia

• powinien bywać na łonie natury

• nie powinien korzystać ze zdobyczy cywilizacji

• najlepiej żeby był pasterzem lub pasterką (kostium pasterski)

• Poglądy Jeana Jacques'a Rousseau:

• uczucie jest podstawową cechą kultury ludzkiej

• kultura i cywilizacja niszczą w człowieku to co dobre

• człowiek jest rozdarty między czułością, dobrocią, a wymaganiami jakie stawia mu cywilizacja

• człowiekowi dają szczęście uczucia takie jak miłość, przyjaźń, życie w zgodzie z samym sobą, z głosem serca

• Rokoko – nurt stylistyczny, obecny zwłaszcza w architekturz wnętrz, ornamentyce, rzemiośle artystycznym i malarstwie, występujący w sztuce europejskiej w latach ok. 1720-1790. Nurt rokokowy wyróżnia się także w dziejach literatury.

• Uważane czasem za końcową fazę baroku, w rzeczywistości zajęło wobec niego pozycję przeciwstawną. Sprzeciwiło się pompatycznemu ceremoniałowi, monumentalizmowi i oficjalnemu charakterowi stylu Ludwika XIV, skłaniając się ku większej kameralności, zmysłowości, wyrafinowaniu i pewnej sentymentalności. Odznaczało się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji i związany był głównie z życiem dworskim.

• Wstępem do rokoka był okres regencji Filipa Orleańskiego we Francji (1715-1723), podczas której powstawały dzieła charakteryzujące się większą swobodą i dekoracyjnością. Jego rozkwit nastąpił za Ludwika XV; wówczas też rokoko rozpowszechniło się w Europie, zwłaszcza w Bawarii, Prusach, Austrii, Czechach, Saksonii, na Śląsku, w Polsce i w Rosji.

Oświecenie w Polsce

• W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w krajach Europy Zachodniej, co było związane z tym, że mieszczaństwo zyskało większe znaczenie dopiero w II poł. XVIII w. Przyjmuje się, że ramy czasowe polskiego oświecenia od lat 40. XVIII wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre przejawy klasycyzmu przetrwały do połowy XIX w. Specyfiką polskiego oświecenia był niespotykany gdzie indziej udział kleru katolickiego w tym ruchu. Pierwsze pokolenie ludzi oświecenia stanowili głównie duchowni, zaś w całokształcie epoki księża stanowili aż 40% spośród czołowych postaci oświecenia w Polsce. Zjawisko to bywa nazywane oświeceniem katolickim.

• Idee oświeceniowe przyświecały wielu wybitnym osiemnastowiecznym prominentom i luminarzom ówczesnej kultury. Dzięki nim nastąpił gwałtowny rozwój szkolnictwa, nauk ścisłych, życia politycznego i kulturalnego. Dzięki działalności m.in. Stanisława Kostki Potockiego i Ignacego Potockiego Polska jako pierwszy kraj w Europie otrzymała nowoczesną konstytucję. Zaistniały wtedy również próby budowania państwa na zasadach oświeceniowych, które zostały jednak przerwane przez rozbiory.

Wydarzenia w epoce Oświecenia

• Do najważniejszych wydarzeń związanych z oświeceniem należy rewolucja francuska. Idea republiki rządzonej przez wybrany w wolnych wyborach parlament stała się zaczynem zmian zachodzących w Europie.

• Nowy ustrój polityczny Amerykanie uczynili podstawą swojej konstytuci. Stany Zjednoczone były jednym z doskonalszych przykładów wprowadzenia pomysłów wieku rozumu w życie. Jednocześnie idee liberalizmu (łac. liberalis - dotyczący wolności) stały się podstawą ekonomicznego rozwoju tego kraju.

• Wielka Brytania mimo zachowania ustroju monarchii podążyła tą samą drogą, co doprowadziło do rewolucji przemysłowej w następnym stuleciu.

• W Prusach i Austrii udało się stworzyć zręby państwa rządzonego według rad filozofów zachowując silną władzę monarchy; wprowadzając absolutyzm oświecony, którego symbolem są władca Prus Fryderyk Wielki i Austrii Józef II Habsburg.

• W Polsce idee oświecenia doprowadziły do powstania Konstytucji 3 maja oraz do nieudanych prób budowy nowoczesnego państwa. Panował styl określany mianem klasycyzmu wszechpolskiego.

• Fazy oświecenia w Polsce Oświecenie w Polsce można podzielić na trzy fazy:

• wczesna – od lat 40. XVIII w. do 1764

• dojrzała (czasy stanisławowskie) – 1764-1795

• schyłkowa (późne oświecenie lub oświecenie postanisławowskie) – 1795-1822

Cytaty

• „Nie zgadzam się z tobą, lecz zawsze będę bronił twego prawa do głoszenia własnych poglądów” „Jeśli nie byłoby Boba, trzeba by go wymyślić” „Optymizm to obłęd dowodzenia, że wszystko jest dobrze, kiedy nam dzieje się źle” – Wolter „Niekiedy człowiek okazuje więcej geniuszu w swym błędzie, niż przy odkrywaniu prawdy” „Niczego równie trudno nie przebacza się komuś co jego zalet” - Denis Diderot „Nie pytam jakie są prawa, ale jacy są sędziowie” „Kto biegnie za przyjemnością, chwyta cierpienie” - Monteskiusz „Żadna wiedza człowieka nie może wyjść poza jego doświadczenie” - Jon Locke „Podstawą umowy społecznej jest własność, a pierwszym jej warunkiem, że każdy jej obywatel będzie mógł korzystać z tego, co do niego należy” „Ciągłe a sumienne wypełnianie obowiązków wymaga nie mniej wysiłku niż czyny bohaterskie” - Jan Jakub Rousseau „Wszystka wiedza pochodzi z doświadczenia. Doświadczenie jest produktem rozumu” „Czyń tak, jak gdyby zasada twojego postępowania miała się dzięki twojej woli stać powszechnym prawem natury” „Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie” - Immanuel Kant

Najważniejsze postacie Oświecenia

• Monteskiusz

• Jean-Jacques Rousseau

David Hume

• David Hume

Fryderyk II Wielki

• Fryderyk II Wielki

Immanuel Kant

• Immanuel Kant

Adam Smith

Józef II Habsburg

• Józef II Habsburg

Koniec

• Opracowali

• Jakub Chęciński

• Adrian Cimek

• Tomek Pietrus

• Kl. I D