O‘ZBEKISTON
TARIXI
(IV ASRDAN XVI ASR
BOSHLARIGACHA)
7-SINF
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi umumiy o‘rta
ta’lim maktablari uchun darslik sifatida tasdiqlagan
Qayta ishlangan ikkinchi nashr
«SHARQ» NASHRIYOT-MATBAA
AKSIYADORLIK KOMPANIYASI
BOSH TAHRIRIYATI
TOSHKeNT — 2013
A. MUHAMMADJONOV
Mas’ul muharrir: A.T. Zamonov
Darslikning metodik qurilmasi: F. Sultonov tomonidan ishlangan
Ta q r i z ch i l a r :
A.M. Otaxo‘jayev –
A.J. Yaxshiyev –
Q.A. Matxoliqov –
M.F. Xolboyeva –
U.F. Haydarov –
O‘z R FA Tarix instituti bo‘lim boshlig‘i, tarix fanlari
doktori;
Soliq akademiyasi Tarix kafedrasi mudiri, tarix fanlari
nomzodi;
TSHPKQTMOI o‘qituvchisi, tarix fanlari nomzodi;
Respublika Ta’lim markazi Ijtimoiy fanlar bo‘limi bosh
metodisti;
Buxoro viloyat, Buxoro tumani 13-ixtisoslashtirilgan
davlat umumta’lim maktabi o‘qituvchisi.
Darslikni o‘qish jarayonida Sizga yordam beruvchi
belgilarga e’tibor bering:
Bu belgi muhim tarixiy voqealarni yodda tutishni
talab qiladi.
Bu belgi o‘z bilimingizni sinab ko‘rishga undaydi.
Bu belgi matnda uchraydigan atama va asosiy tu-
shunchalarning mazmunini bilib olishga da’vat etadi.
Bu belgi Sizdan mavzu bo‘yicha berilgan savollarga
javob berishni, topshiriqlarni bajarishni talab qiladi.
Muhammadjonov, Abdulahad.
O‘zbekiston tarixi: 7-sinf uchun darslik. Qayta ishlan-
gan ikkinchi nashr / Muall. A. Muhammadjonov. — T.:
«Sharq», 2013. — 160 b.
© A. Muhammadjonov, 2009, 2013
© «Sharq» NMAK Bosh tahririyati, 2009, 2013
ISBN 978-9943-00-990-5
Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari
hisobidan ijara uchun chop etildi.
M–3
UO‘K: 94(575.1)(075)
KBК 63.(5O‘)
M–3
UO‘K: 94(575.1)(075)
KBК 63.(5O‘)
3
Tarix xalq ma’naviyatining asosidir.
Islom KArIMOv
K I R I S H
Aziz o‘quvchi!
Vatanimiz O‘zbekiston va o‘zbek xalqi olamshumul voqealar-
ga boy qadimiy tarixga ega. Turon, Turkiston va Movarounnahr
nomlari bilan shuhrat topgan bu mamlakatning va o‘z mehnati
bilan uni obod etgan o‘zbek xalqining o‘tmishi g‘oyat qiziqarli
va saboqlidir.
Siz ushbu darslikda IV–XVI asrlar davomida Vatanimiz tari-
xida kechgan voqealar haqida bilib olasiz. O‘n ikki asrlik davr-
ni qamragan bu tarixiy bosqichda, avvalo, umumturk qavmlari
safida «o‘zbiy» va «o‘zbek» atamalari bilan ulug‘langan dono
daholar yo‘lboshchiligida mehnatkash va erksevar o‘zbek xalqi
shakllandi.
* «O‘zbek» – qabila begi, hukmdor
Ajdodlarimiz kanallar qazib, dasht-u biyobonlarga suv chiqar-
dilar, qo‘riq yerlarni bog‘-u bo‘stonga aylantirdilar. Dehqonchi-
lik, chorvachilik va hunarmandchilik rivojlandi. O‘tloq vohalar
o‘rnida qishloq va shaharlar qad ko‘tardi. Ular ilm-u ma’rifat
va kasb-hunarlarning markaziga aylandi. Tasviriy san’at, musiqa,
me’morchilik rivoj topib, o‘ziga xos madaniyat yuzaga keldi.
Dehqonchilik vohalarida dastavval voha hokimlari, so‘ngra
esa eftallar, Turk xoqonligi, Somoniylar, Qoraxoniylar, Xo-
razmshohlar, Amir Temur davlati kabi yirik davlatlar hukm
surdi. O‘rta asrlarda yuzaga kelgan ushbu davlatlar mazkur
hudud aholisining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy ha-
yoti rivojiga ta’sir ko‘rsatdi. Bu davrda «Qishloq hokimi» deb
atalgan katta yer egasi – «dehqon»lar va ularning ekinzorla-
rida ishlovchi yersiz «kadivar»lar, ya’ni korandalar shakllan-
di. Yerga, suvga bo‘lgan munosabat tubdan o‘zgardi. Yerda
ishlash va unda qo‘shchilarni ishlatish tartiblari o‘zgardi. Meh-
natkashlar ustidan zulm kuchaydi, ijtimoiy hayotda tabaqalanish
yanada keskinlashdi.
4
Mazkur davrda mamlakatimiz Arab xalifaligi tomonidan
fath etildi. Islom dini qaror topib, mahalliy din va e’tiqodlarga
barham berildi. elga yot bo‘lgan arabiy imlo joriy etildi. Xa-
lifalik hukmronligidan keyingi asrlarda ilm-ma’rifatning rivoji
uchun sharoit yuzaga keldi. O‘rta asrlarda yurtimizda Muham-
mad ibn Muso al-Xorazmiy, Ahmad al-Farg‘oniy, Abu Rayhon
Beruniy, Ibn Sino, Ulug‘bek va Alisher Navoiy kabi bu yuk
mutafakkirlar qatorida islom dini va ta’limoti rivojiga salmoq-
li hissa qo‘shgan Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Ahmad Yas-
saviy, Najmiddin Kubro, Bahouddin Naqshband va Xoja Ahror
singari mashhur ulamolar yetishib chiqdi.
Yurt boshiga tushgan og‘ir va musibatli damlarda erksevar
xal qimiz jasoratini ona-Vatan mudofaasi yo‘lida o‘zini fido qil-
gan Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik va mashhur shayx Naj-
middin Kubro, Mahmud Torobiy, Amir Temur kabi vatanparvar-
lar timsolida bilib olasiz. Mustaqillik xalqimizning asriy orzusi
va kurashlarining sharofatli natijasi ekanligiga guvoh bo‘lasiz.
Ma’lumki, Amudaryo va Sirdaryodek yirik suv havzalari
atrofida joylashgan qadimgi Turon hududlarida azaldan o‘troq
o‘zbeklar bilan yonma-yon qardosh tojik, qirg‘iz, qozoq, qo-
raqalpoq va turkmanlar ning ham ota-bobolari yashab kelgan.
Shu boisdan, o‘zbek xalqining o‘tmishi etnik jihatdan yaqin
bo‘lgan qardosh xalqlarning tarixi bilan chambarchas bog‘lanib
uyg‘unlashgan. Ayniqsa, chet ellik bosqinchilarga, adolatsiz
mustabid hukmdorlarga, shafqatsiz mulkdor zodagonlarga qarshi
olib borilgan kurashlar qardosh xalqlarni birlashtirdi. Shu tufay-
li ular ko‘p hollarda yagona davlatning umumiy fuqarosi bo‘lib
yashadilar, el-yurtni obod etishda faol ishtirok etdilar.
Xullas, darslikda Vatanimiz va o‘zbek xalqining o‘rta asrlarda
boshidan kechirgan g‘oyat murakkab va mashaqqatli hayot tarixi
bayon etiladi. Unda siyosiy voqealarning yoritilishi jarayonida
xalqi mizning bunyodkorlik faoliyati, o‘ziga xos madaniyati va
e’tiqodi hamda Vatanga bo‘lgan cheksiz muhabbati va sadoqatiga
bag‘ishlangan sahifalarni o‘qib, shunday mo‘tabar xalqning vorisi
ekanligimizdan qalbingiz faxrga to‘lib boradi. Chunki mamlakati-
miz Prezidenti Islom Karimov ta’kidlaganidek «O‘zlikni anglash
tarixni bilishdan boshlanadi... Haqqoniy tarixni bilmasdan turib
esa o‘zlikni anglash mumkin emas».
Dostları ilə paylaş: |