O’zbeqiston respubliqasi xalq ta’limi vazirligi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI

NAVOIY DAVLAT PEDOGOGIKA INSTITUTI


BIOKIMYO
fanidan laboratoriya ishlarining to’plami

(uslubiy qo’llanma)

Navoiy – 2013yil
Mazkur laboratoriya ishlarining to’plami DTS talablari va BIOKIMYO fani dasturi asosida tuzildi. Uslubiy qo`llanma pedagogika oliygohlarining biologiya va IHFM hamda kimyo va ekologiya ta`lim yo`nalishi talabalari uchun mo`ljallangan.

Tuzuvchilar: B.f.n: XO’JJIYEV S.O.

O`qituvchi: BAXODIROVA U.B.

KIRISH

Biokimyo tirik organizmlarning organ hamda to’qimalar tarkibiga kiradigan moddalarning kimyoviy tarkibini, tabiatini, sifat o’zgarishlari va miqdoriy nisbatlarini, ularda amalga oshadigan hayotiy jarayonlarning asosini tashkil qiluvchi kimyoviy jarayonlarni o’rganadi. Ma’lumki biologiya hayotning paydo bo`lishi rivojlanish qonuniyatlarini o`rganadi, ximiya esa moddalarning tarkibi hamda o`zgarishini tekshiradi

Biokimyo biologiya bilan kimyoning chegara sohasida paydo bo’lib taxminan 100 yil ilgari mustaqil fan bo’lib shakillandi. Shu qisqa davr ichida, ayniqsa so’nggi 25–30 yil ichida tez rivojlandi. XVIII asr oxirlarida biokimyo tarixi ba’zi bir moddalar masalan: – siydikchil (mochevina), limon kislota, olma kislota va hokazolar organizmda sof holda ajratib olingan paytdan boshlangan. Har bir tirik organizm murakkab biopolimerlardan tashkil topgan bo’lib, o`zining hayotiy jarayonlaridagi murakkab kimyoviy faoliyati bilan xarakterlanadi. Tashqi muhitdagi moddalar to’xtovsiz hujayra ichiga kiradi, shu bilan bir vaqtda boshqa moddalar undan tashqi muhitga chiqariladi. Hujayraning bir joyida murakkab moddalar parchalansa, boshqa qismida oddiy moddalardan yuqori molekulyar birikmalar sintezlanadi.

Fiziologiya, biokimiyo, sitologiya bo’yicha yuz yildan ortiq vaqt davomida olib borilgan tajribalar shuni tasdiqlaydiki, hujayraning hayotda orttirilgan ximiyaviy faoliyati ortiqcha yoki kam ahamiyatli emas, aksincha, u hayotning asosini tashkil etadi, hujayra va organizmning o’sishi, rivojlanishi, funksiya bajarishining asosiy shartidir.

Shunday ekan biologiya fanlari orasida biokimyo fani muhim o`rin tutadi. Biokimyo fanini o`qitish jarayonida uning amaliy jihatlari yuqori ahamiyatga ega.

Mazkur qo`llanma talabalarga biokimyodan laboratoriya mashg`ulotlarini bajarishda uslubiy vosita sifatida xizmat qiladi.

LABORATORIYA MASHG`ULOTI №1
LABORATORIYADA ISHLASH QOIDALARI VA TEXNIKA XAVFSIZLIGI
Bu mashg`ulotning maqsadi laboratoriyada ishlashning umumiy qoidalari va texnika xavfsizligi bilan tanishishdir. Buning uchun texnika xavfsizligi bo`yicha plakatlar, maxsus kiyim-boshlar komplekti xalat, ro`mollar yoki qalpoqchalar, fartuk, rezina qo`lqoplar va himoya ko`zoynaklari kerak bo`ladi.

Mashg`ulot mohiyati: bu mashg`ulotlar laboratoriyada o`tkaziladi. U yerda o`t o`chirgich (ognetushitel), qum to`ldirilgan yashik va o`t o`chirgich asbob uskunalari bo`lishi kerak.

Laboratoriyada ishlashda quyidagi shartlarga rioya etilishi shart:

1. 
   Apparat yoki mashinani ishga tushirishdan oldin, bu haqda atrofdagilar ogohlantiriladi.
   
2. 
   Ish joyini bajariladigan ishga taaluqli bo`lmagan buyumlar bilan band qilmaslik.
   
3. 
   Idishlar, priborlar, reaktiv aralashmalardan foydalangan holda kimyoviy reaksiyalar o`tkazishda instruksiya ko`rsatmalariga rioya etish.
   
4. 
   Kimyoviy idishlarda suv ichish, ruxsatsiz noma’lum moddalar xidini va ta`mini tatib ko`rish qat’iyan man etiladi.
   
5. 
   Gazli va spirtli yonib turgan asboblardan kamida 3 metr masofada, idishdan probirkalarga benzin, efir, spirt qo`shish mumkin emas. Ichida reaktiv bo`lgan barcha shisha va kolba (sklyanka) idishlarida, reaktiv nomi va tayyorlangan vaqti ko`rsatilgan yorliq bo`lishi kerak.
   
6. 
   Laboratoriya tadqiqotlari o`tkazishga mo`ljallangan reaktivlar faqat maxsus joylarda saqlanishi kerak. Reaktivlar qo`yilgan idish probkalari boshqa idishlarga va stolga qo`yilmasligi kerak.
   
7. 
   Oltingugurt kislotasi aralashmasini tayyorlash faqat laboratoriyada amalga oshiriladi. Bu kislota bilan ishlash joylarida har ehtimolga qarshi uni zararsizlantiruvchi soda va kiyim boshqa yoki badanga sachirasa yuvish uchun toza suv zaxirasi bo`lishi kerak.
   
8. 
   Kislotani tashish va idishga quyishda rezina qo`lqop, rezinali fartuk qiyilishi va ximoya ko`zoynagi taqiladi.
   
9. 
   Kislotali shisha idishlarni futlyarsiz yoki savatlarsiz tashish mumkin emas.
   
10. 
    Kislota va ishqorlarni idishlarga quyishda varonkadan, eng yaxshisi maxsus qurilmadan foydalangan maqsadga muvofiq.
    
11. 
    Aralashtiriladigan kislota va suv miqdori oldindan tayyorlab qo`yiladi. Kislotani suvga birdan emas, balki oz-ozdan, sekinlik bilan qo`shiladi. Bunda shisha tayoqcha bilan yaxshilab aralashtirib, sovitib boriladi. Kislota aralashmasi tayyorlanayotgan stakan va kolbalar (yupqa bo`lsa), suvli idishga solib qo`shiladi.
    
12. 
    Yog` o`lchagichga rezina probka qo`yiladi, uning keng qismidan ushlash kerak. Aks holda korpus bilan trubka biriktirilgan joydan sinib ketishi va kislota ish bajaruvchiga to`kilishi mumkin. Shuning uchun yog` o`lchagich sochiq bilan o`rab ushlanadi.
    
13. 
    Ko`p sonli analiz o`tkazilayotganda yog` o`lchagich shtativlariga saqlagich futlyar kiydiriladi. Sentrifuga qapqoqdan tashqari, yog` o`lchagichni sinib ketishi natijasida ishlovchilarga kislota sachirab ketishi extimolini oldini olish uchun bilimga ham ega bo`lishi kerak.
    
14. 
    Laboratoriyada ko`pi bilan 3 kunlik extiyojga yarasha kislota bo`lishi kerak. Kislota zaxiralar omborida saqlanadi.
    
15. 
    Yog` o`lchagichdagi ishlatilgan kislota, voronkadan foydalangan holda yog`och futlyarga o`rnatilgan chinni idish yoki butilkaga quyiladi.
    
16. 
    Qo`lga, yuzga yoki kiyimga tekkan kislota quruq soda bilan zararsizlantiriladi va suv bilan yuvib tashlanadi. Atrofdagi buyumlarga (stol, devor,pol) tekkan kuchli kislota ham yuqoridagi usul yordamida zararsizlantiriladi.
    
17. 
    Хromli aralashma (pipetkalarni yuvish uchun) ham tashlanmaydi. Ishlatilgan aralashma ham kislota kabi maxsus idishlarga olib qo`yiladi.
    
18. 
    Ish tugagandan keyin, ish joyi tartibga keltirib qo`yiladi.
    

OQSILLAR

Tirik organizm tarkibiga kiruvchi organik moddalardan biologik jihatdan eng muhimi va struktura jihatdan eng murakkabi oqsillardir. Oqsillar termini birinchi marta hayvon va o’simlik to’qimalarida o’zining ayrim xossalari bilan tuxum oqsiliga (isitilganda ular iviydi) o’xshash moddalar topilishi natijasida paydo bo’ldi. 1838 yilda bu moddalarni N.Mulder proteinlar (grekcha protos – birinchi darajali) deb atadi. Barcha tirik organizmning hujayralarini tarkibiy qismini tashkil etadigan birikmalaridan eng muhimi va asosiysi oqsillar hisoblanadilar.

Oqsillar to’rt xil qurilish darajasiga ega. Birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi. Ko’rib chiqilishi lozim bo’lgan to’rt xil qurilishning har biri o’ziga xos xususiyatga ega.


Peptid va polipeptidlarning nomenklaturasi

Oqsillar amfoter yarim elektrolit bo’lib, uning kimyoviy tarkibi o’rganilganda molekulasida erkin amin (NH₂) va karboksil (SOOH ) guruhlari borligi aniqlangan edi. Ular eritmalarda dissotsiyalanganda (NH₃⁺) va(SOO^-) holatda bo’ladi. Oqsillar xuddi aminokislotalarga xos kislota, asos, xossaga ega. Aminokislotalardagi (SOOH) va (NH₂) guruhlar o’zaro birikib SO – NH peptid bog’larni hosil qiladi. Shu guruhlar aminokislotalar uchun amfoter.

α

R --- C H – COOH)- kislota

׀
(NH₂ ) - asos

Oqsillarning osmotik xossasi

Oqsillarning molekulyar massalari yuqori bo’lganligi sababli, ular yarim o’tkazgich membranalaridan o’ta olmaydi ya’ni diffuziyalanmaydi, past molekulali moddalar esa bunday membranalardan oson o’tadi. Oqsillarning bu xossalaridan tajribalarda, ularning past molekulali aralashmalaridan tozalash maqsadida foydalaniladi. Bunday jarayonga dializ deyiladi.

Oqsillarning kolloid xossasi

Eritma holidagi oqsillar o’zining yuqori moleklyar massasi tufayli kolloid xossasiga ega. Barcha eritmalar erigan zarrachalarining kattaligiga qarab chin va kolloid eritmalarga bo’linadi

Oqsillarning denaturatsiyasi

Denaturatsiya – turli moddalarning ta’siri ostida yuqori qurilishga ega bo’lgan oqsil molekulasining buzilishi. Oqsillarga turli fizik-kimyoviy agentlar ta’sir ettirilganda oqsil molekulasining fazoviy strukturasini mustahkamlovchi bog’larning tabiiy xususiyatlari yo’qoladi.Denaturatsiya yo’nalishiga ko’ra ikki xil bo’lishi mumkin:

1. Qaytar denaturatsiya; 2. Qaytmas denaturatsiya;

Qaytar denaturatsiyada oqsillarning ikkilamchi, uchlamchi, to’rtlamchi qurilish darajalari o’zgarishi, ular orasidagi bog’larning uzilishi amalga oshadi. Omillar ta’siri to’xtatilgandan so’ng oqsil o’z nativ qurilishini tiklay oladi.

Qaytmas denaturatsiyada oqsillarning birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi, to’rtlamchi qurilish darajalari o’zgarishi, ular orasidagi bog’larning uzilishi amalga oshadi. Omillar ta’siridan so’ng oqsil o’z nativ qurilishini tiklay olmaydi.

Oqsillarning denaturatsiyasi klinikalarda, masalan og’ir metallardan zaharlanganda foydalaniladi. Ularning qonga so’rilmasligi uchun, oshqozon – ichak shilliq pardasining oqsillarga ta’sir etmasligi uchun bemorga peros sut yoki xom tuxum beriladi, bunda metallar tuxum yoki sut oqsillarini denaturatsiyalaydi va ularning yuzasida adsorbsiyalanadi.

Hozirgi vaqtda denaturatsiyalovchi agentning qisqa muddatli ta’sirida denaturatsiyalangan oqsillar qaytadan nativ holatga o’tishiga – renaturatsiya yoki renativatsiya deyiladi. Nativ (tabiiy) holdagi oqsil qizdirilganda zanjirning ichidagi kuchsiz bog’lar uziladi va sovutilganda zanjir ichidagi bog’lar qayta hosil bo’ladi.

Biologik obyektlar yoki turli eritmalarda oqsil mavjudligini rangli reaksiyalar yordamida aniqlash mumkin. Bu reaksiyalar oqsil tarkibidagi turli xil aminokislotalar, spesifik funksional gruppalar yoki peptid bog`larning xossalariga asoslangan.Bir qancha ximiyaviy moddalar oqsilga ta’sir etganda reaksiya mahsuloti sifatida turli rangli birikmalar hosil qiladi. Xuddi shu reaksiyalar asosida oqsillar va ularning tarkibidagi aminokislotalarni sifat va miqdor jihatdan aniqlash usullari ishlab chiqilgan. Rangli reaksiyalar tabiatiga ko`ra ikki xil: universal va o`ziga xos rangli reaksiyalarga bo`linadi. Birinchi turdagi reaksiyalar hamma oqsillar uchun (biuret va ningidrin) xos bo`lib, ikkinchi xili esa oqsil molekulasida u yoki bu xil aminokislota qoldiqlari borligini aniqlashga (ksantopotein, Millon, Fol, Adamkevich reaksiyalari va boshqalar) qaratilgan. Aminokislotalarni biologik suyuqliklar va to`qima ekstraktlarida shu o`ziga xos reaksiyalar yordamida aniqlash mumkin. Rangli reaksiyalarni tuxum oqsili, jelatina eritmalari, bir necha marta suyultirilgan qon zardobi, turli hayvon va o`simlik to`qimalari ekstraktlari bilan amalga oshirish mumkin.

Biokimyoviy tekshirishlarni amalga oshirish uchun misol tariqasida oqsilning qurilish darajasini va tarkibini o’rganishda faqat tekshirishning gidroliz, xromatografiya, elektrofarez, nishonlangan atomlardan foydalanish, rentgenostruktur analiz usullari ishlab chiqilganidan keyingina mumkin bo’ladi.

Biokimyoviy tekshiruv etaplarining ketma ketligi quyidagicha

Tekshiruv etapi tekshiruv obekti

1. Gomogenlash Organ To’qima Hujayra

2. Ultratsentrifugalash

3. Ekstraktsiyalash Gomogenat

4. Analiz

Subhujayra qurilishi

Molekulyar biostrukturalar Ekstrakt

LABORATORIYA MASHG`ULOTI №2
MAVZU:OQSILLARGA XOS RANGLI REAKSIYALAR
Darsning maqsadi: Oqsillarga xos rangli reaksiyalar haqida ma`lumotga ega bo`lish laboratoriya tajribalari asosida egallangan bilimlarni mustahkamlash,ko`nikmalarni hosil qilish.

Kerakli asbob va reaktivlar: shtativ, spirt lampa yoki gaz gorelka, pipetkalar, tuxum oqsilining 1% li eritmasi, 5 marta suyultirilgan qon zardobi, bug`doy oqsilining 1 % li eritmasi, natriy gidroksidning 10%li eritmasi mis (II)-sulfatning 1 % li eritmasi, alanin eritmasi, ningidrinning 0,5 % li eritmasi, tirozining 0,1 % li eritmasi, konsentrlangan nitrat kislota, fenolning 0,1 % li eritmasi, Millon rekativi, natriy gidroksidning 30 % li eritmasi, qo`rg`oshin asetatning 5 % li eritmasi, argininning 0,05 %li eritmasi, naftolning spirtdagi 0,1 % li eritmasi natriy gipobromitning 2 % li eritmasi, triptofanning 0,05 % li eritmasi, muz – sirka kislota, konsentrlangan sulfat kislota.

Ishning natijalari jadval ko`rinishida ifodalanadi.

№	Reaksiyaning nomi	Tekshirilayotgan manba	Qo`llanila yotgan reaktivlar	Kuzatilgan rang	Reaksiya nimaga bog`liq

Xulosa:

1-tajriba. Biuret reaksiyasi

Biuret reaksiyasi yordamida oqsil va polipeptidlar tarkibidagi peptid bog`lari - C – N – aniqlanadi. Biuret reaksiyasini eng kamida 3 ta aminokislota qoldig`i, ya’ni ikkita peptid bog`i bor moddalar berishi mumkin.

Kuchli ishqoriy sharoitda biuret (NH₂ – CO – NH – CO – NH₂), oksamid (NH₂-CO – CO – NH₂), polipeptid va oqsil eritmalariga mis tuzlari qo`shilsa, ko`k binafsha, qizil – binafsha rang hosil bo`ladi.

Peptid bog`ni hosil qiluvchi gruppa (-CO-NH-) ishqoriy muhitda tautomerenol formasida bo`ladi:

O H OH

║ │ │

− C − N ↔ − C ═ N −
Kuchli ishqoriy muhitda hosil bo`lgan gidroksogruppa dissosiyalanadi, natijada manfiy zaryad hosil bo`ladi, bu esa mis ioni bilan tuzsimon bog` hosil qilishiga imkon beradi, bundan tashqari, peptid bog`ni hosil qilishda ishtirok etayotgan azot atomlari bilan ham koordinatsion bog` hosil qiladi. Bu misli kompleks barqaror birikma bo`lib, paydo bo`lgan rang ancha uzoq saqlanadi. Polipeptidlarning misli kompleksini sxematik ravishda quyidagicha ifodalash mumkin:


Biuret kompleksi rangining ravshanlik darajasi oqsil konsentratsiyasiga, eritmadagi mis tuzining konsentratsiyasiga bog`liq.

Ishning bajarilishi. 3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi tuxum oqsilining 1 % li eritmasi, ikkinchisiga 5 tomchi 5 marta suyultirilgan qon zardobi, uchinchisiga ham shuncha miqdorda bug`doy oqsilining 1 % li eritmasi solinib, hamma pirobirkaga 10 tomchidan 10 % li o`yuvchi natriy eritmasi va 1 tomchidan mis sulfat eritmasiadan quyiladi. Uchala probirkada ham qizil binafsha yoki ko`kish – binafsha rang hosil bo`ladi.

2-tajriba. Ningidrin reaksiyasi.

Ningidrin reaksiyasi erkin α -aminogruppa uchun xos reaksiya hisoblanadi. α - aminogruppalar, petidlar va oqsillarning molekulalarida erkin α -aminogruppa bo`ladi. Shuning uchun yuqoridagi moddalarning eritmalariga ningidrin qo`shib qizdirilganda ko`k yoki ko`kish – binafsha rang paydo bo`ladi. Ningidrin ta’sirida erkin α -aminogruppasi bor aminokislota, peptid yoki oqsillar oksidlanish yo`li bilan dezaminlanadi, dekarboksillanadi, natijada aldegid hosil bo`ladi. Bu vaqtda ningidrin qaytariladi va ajralib chiqqan NH<sub>3</sub> yordamida ikkinchi qaytarilmagan ningidrin molekulasi bilan bog`lanib ko`k binafsha, prolin bilan esa sariq rangli kompleks hosil qiladi.Ningidrin reaksiyasining ximiyaviy mohiyatini quyidagicha ifodalash mumkin.

Ishning bajarilishi. 3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi tuxum oqsili, ikkinchisiga 5 tomchi bug`doy oqsili, uchinchisiga 5 tomchi alanin eritmasidan tomizilib, ustiga 5 tomchidan 0,5 % li ningidrin eritmasidan quyib, 1-2 minut qaynatiladi. Probirkalardagi aralashmalar avval pushti-binafsha yoki ko`kish – binafsha rangga bo`yaladi. Vaqt o`tishi bilan eritma ko`karadi.


LABORATORIYA MASHG`ULOTI №3
MAVZU: KSANTOPROTEIN, MILLON REAKSIYALARI.
Darsning maqsadi: Oqsillarga xos rangli reaksiyalar haqida ma`lumotga ega bo`lish laboratoriya tajribalari asosida Ksantoprotein, Millon reaksiyalari haqida egallangan bilimlarni mustahkamlash,ko`nikmalarni hosil qilish.

Kerakli asbob va reaktivlar: shtativ, spirt lampa yoki gaz gorelka, pipetkalar, tuxum oqsilining 1% li eritmasi, 5 marta suyultirilgan qon zardobi, bug`doy oqsilining 1 % li eritmasi, natriy gidroksidning 10%li eritmasi mis (II)-sulfatning 1 % li eritmasi, alanin eritmasi, ningidrinning 0,5 % li eritmasi, tirozining 0,1 % li eritmasi, konsentrlangan nitrat kislota, fenolning 0,1 % li eritmasi, Millon rekativi, natriy gidroksidning 30 % li eritmasi, qo`rg`oshin asetatning 5 % li eritmasi, argininning 0,05 %li eritmasi, naftolning spirtdagi 0,1 % li eritmasi natriy gipobromitning 2 % li eritmasi, triptofanning 0,05 % li eritmasi, muz – sirka kislota, konsentrlangan sulfat kislota.

1-tajriba. Ksantoprotein reaksiyasi.

Ksantoprotein reaksiyasi oqsillar molekulosidagi tarkibida benzol yadrosi bor siklik aminokislotalarga xos reaksiyadir. Ko`pchilik oqsillar konsentrlangan nitrat kislota qo`shib qizdirilganda sariq rangga kiradi, ishqoriy muhit hosil qilinsa, qizg`ish to`q sariq rangga o`tadi. Bu reaksiya aromatik aminokislotalardagi bezol yadrosining konsentrlangan nitrat kislota ta’sirida nitrollanishiga asoslangan. Hosil bo`lgan nitrobirikma ishqoriy muhitda xinoid ko`rinishiga o`tib, nitron kislotalari va ularning tuzlarini hosil qiladi.

Ishning bajarilishi. 3 ta probirka olib, birinchisiga 5 tomchi 1 % li tuxum oqsili, ikkinchisiga 5 tomchi bug`doy yoki chigit oqsili, uchinchisiga 5 tomchi 0,1 %li tirozin eritmasidan quyiladi. Hamma probirkaga 3-4 tomchidan konsentrlangan nitrat kislota qo`shib qizdiriladi. Uchala probirkadagi suyuqlik sariq rangga kiradi. Aralashma sovitilgach, ammiak yoki natriy gidroksid yordamida ishqoriy muhit hosil qilinadi va qizg`ish – sariq rang paydo bo`lishi kuzatiladi.

2-tajriba. Millon reaksiyasi.

Millon reaksiyasi oqsil molekulosidagi tirozinga va fenilalaninga xosdir. Tarkibida tirozin va fenilalanin aminokislotalari bor oqsillar bir valentli simobning nitrat va nitrat kislotadagi eritmasi ta’sirida oq cho`kma hosil qilib, qizdirilganda qizaradi. Bu o`ziga xos qizil rang fenol, salitsilat kislota, pirokatexinlar bilan ham hosil bo`ladi. Ammo tarkibida tirozin bo`lmagan oqsillar – jelatina, klupein, salmin va boshqalar Millon reaksiyasini bermaydi.

qaytarilgan ningidrin (gidrindatin)


ko’kish binafsha rangli kompleks



tirozin dinitrotirozin (sariq rangli)



dinitrotirozinning

xinoid ko’rinishi


xinoid ko’rinishdagi dinitrotirozinning natriyli tuzi
Millon reaksiyasining ximiyaviy mohiyati ksantoprotein reaksiyasini eslatadi:



tirozin dinitrotirozinning simobli tuzi

qizil rangli

Reaksiya uchun ortiqcha miqdorda Millon reaktivi qo`shishdan ehtiyot bo`lish kerak. Chunki bu reaktiv tarkibida nitrat kislota bo`lganligi sababli oqsil bilan sariq rang hosil qilib, Millon reaksiyasiga halaqit berishi mumkin.

Ishning bajarilishi. 3 ta probirka olib, birinchisiga 1 ml 1 %li tuxum oqsili, ikkinchisiga 1 ml 0,1 % li tirozin, uchinchisiga 0,1 % li 1 ml fenol eritmasidan solib, 5 tomchidan Millon reaktividan tomizib, ohista qizdiriladi. Oqsilli probirkada avval cho`kma hosil bo`ladi. Uchala probirkadagi aralashma sekin –asta qizil rangga kiradi.
LABORATORIYA MASHG`ULOTI №4
MAVZU: FOL , SAKAGUCHI , ADAMKEVICH REAKSIYALARI.
Darsning maqsadi: Oqsillarga xos rangli reaksiyalar haqida ma`lumotga ega bo`lish laboratoriya tajribalari asosida Foli , Sakaguchi , Adamkevich reaksiyalari haqida egallangan bilimlarni mustahkamlash,ko`nikmalarni hosil qilish.

Kerakli asbob va reaktivlar: shtativ, spirt lampa yoki gaz gorelka, pipetkalar, tuxum oqsilining 1% li eritmasi, 5 marta suyultirilgan qon zardobi, bug`doy oqsilining 1 % li eritmasi, natriy gidroksidning 10%li eritmasi mis (II)-sulfatning 1 % li eritmasi, alanin eritmasi, ningidrinning 0,5 % li eritmasi, tirozining 0,1 % li eritmasi, konsentrlangan nitrat kislota, fenolning 0,1 % li eritmasi, Millon rekativi, natriy gidroksidning 30 % li eritmasi, qo`rg`oshin asetatning 5 % li eritmasi, argininning 0,05 %li eritmasi, naftolning spirtdagi 0,1 % li eritmasi natriy gipobromitning 2 % li eritmasi, triptofanning 0,05 % li eritmasi, muz – sirka kislota, konsentrlangan sulfat kislota.

1-tajriba. Fol reaksiyasi.

Foli reaksiyasi yordamida oqsillar molekulosi tarkibida kuchsiz bog`langan oltingugurt bo`lgan aminokislotalar sistein va sistinni aniqlashga imkon beradi. Metionin oltingugrt bilan kuchli bog`langanligi uchun bu reaksiyani bermaydi. Metioninni nitroprussid reaksiyasi yordamida aniqlash mumkin.

Oqsil eritmasini ishqor bilan qizdirilganda oltingugurt sekingina ajralib, natriy sulfid hosil qiladi. Aralashmaga natriy plyumbit yoki qo`rg`oshin atsetat qo`shilsa, qora rangli qo`rg`oshin sulfid cho`kmasi hosil bo`ladi. Reaksiya quyidagicha ketadi:

1.