PEDAQOJİ PROSES
Əhatə olunan məsələlər:
1. Pedaqoji proses haqqında ümumi anlayış.
2.“Pedaqoji gerçəklik”, “pedaqoji proses” və “təlim-tərbiyə”
anlayışlarının qarşılıqlı səciyyəsi.
3.“Pedaqoji proses” anlayışının “sistem” anlayışı vasitəsi ilə
interpretasiyası.
4. Pedaqoji prosesdə ziddiyyətlər.
5.Pedaqoji prosesin qanunauyğunluqları.
6.Pedaqoji prosesin prinsipləri haqqında.
7.Pedaqoji prosesin mərhələləri.
8. Pedaqoji prosesin texnoloji əsasları.
9. Pedaqoji ünsiyyətin texnologiyası.
10. Pedaqoji innovasiyalar.
11. Pedaqoji sistemin optimallaşdırılması.
1. Pedaqoji proses haqqında ümumi anlayış
“Pedaqoji gerçəklik”, “pedaqoji proses” və “təlim-tərbiyə” anlayışlarının
qarşılıqlı səciyyəsi
“Pedaqoji proses” anlayışı pedaqoji ədəbiyyatda əsasən belə təqdim olunur:
Qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün müəllimlərlə şagirdlərin qarşılıqlı təsirinə
pedaqoji proses deyilir. Bu qarşılıqlı təsir qabaqcadan nəzərdə tutulmuş şəkildə
şagirdlərin vəziyyətinin, xassə və keyfiyyətlərinin dəyişməsinə gətirib çıxarır. Başqa
sözlə desək, pedaqoji prosesdə mənimsənilən sosial təcrübə şəxsiyyətin keyfiyyətinə
çevrilir.
Professor B.A.Əhmədov göstərir ki, “harada ki, təcrübənin verilməsi vardır,
orada pedaqoji gerçəklik mövcuddur; pedaqoji proses isə pedaqoji gerçəklikdən dar
anlayışdır. Yəni, o, ümumiyyətlə təcrübənin verilməsi deyil, yalnız müəyyən tip
müəssisələrdə özünü göstərən pedaqoji gerçəkliyi əhatə edir.” Onun fikrincə,
“pedaqoji proses” təcrübənin verilməsi və qəbul edilməsi prosesidir, düz və əks
əlaqələr vəhdət halında fəaliyyət göstərir. Əgər idarə edən (təsir göstərən)
komponenti “U”, idarə olunan (təsiri qəbul edən) komponenti “S”, onların
arasındakı vasitələr sistemini, o cümlədən şəraiti “V” ilə işarə etsək, onda pedaqoji
gerçəkliklə pedaqoji prosesin fərqini belə göstərə bilərik.
Pedaqoji gerçəklik: U V S
Pedaqoji proses: U⇄ V⇄ S.
“Pedaqoji gerçəklik” və “pedaqoji proses” anlayışlarının məzmununa,
B.A.Əhmədovun″ fikrincə, konkret şəkildə aşağıdakılar daxildir, hansı ki, biz onun
fikirləri ilə şərik deyilik:
Pedaqoji gerçəklik:
1.
“Pedaqoji proses” anlayışı bütövlükdə bura daxildir;
2.
İstehsal prosesində peşənin öyrənilməsi, usta-şagird “münasibətləri”;
3.
Ailə tərbiyəsi;
4.
Əmək-islah düşərgələrində həyata
keçirilən tərbiyə işləri;
5.
Dövlət orqanları və ictimai təşkilatların tərbiyəvi fəaliyyəti;
6.
Səhiyyə, mədəni-maarif orqanlarında aparılan tərbiyə işləri;
7.
İdman təşkilatlarının tərbiyəvi fəaliyyəti;
8.
Kütləvi informasiya vasitələrinin, ədəbiyyat və incəsənətin
təsiri və s.
Pedaqoji prosesə:
1.
Başlıca olaraq, ölkənin təhsil sisteminə aid olan təlim-tərbiyə
müəssisələrində həyata keçirilən pedaqoji fəaliyyət daxildir;
2.
Hərbi məktəblər, doktorantura sistemi, mütəxəssislərin ixtisasının
artırılması üzrə fəaliyyət daxildir.
Prof. B.A.Əhmədov yazır ki, pedaqoji proses pedaqoji gerçəkliyin digər
qollarından düz və əks əlaqələrin vəhdətinə, eləcə də öz məqsədinə görə fərqlənir:
burada başlıca məqsəd insanı həyata, yəni əmək fəaliyyətinə və ictimai fəaliyyətə
hazırlamaqdan ibarətdir.
“Pedaqoji gerçəklik” anlayışına daxil olan digər sahələrin əsas məqsədi insanı
bilavasitə həyata hazırlamaq deyildir. Məsələn, istehsal kollektivlərində birinci
məqsəd maddi nemətlər istehsal etməkdir. İnsanı həyata hazırlamaq məsələləri tabe
mövqe tutur. Bu cür prosesləri, pedaqoji prosesdən fərqləndirmək üçün “pedaqoji
ünsürlərə malik proses” adlandıra bilərik .
Deyilənlərdən belə qənaət hasil olur ki, sosial mənada “tərbiyə” məfhumu ilə
“pedaqoji gerçəklik” sinonim anlayışlardır. Təbii olaraq sual yaranır: elmi
ədəbiyyata daxil olan “sosial mənada tərbiyə” anlayışını sinonim sözlə əvəz
etməyə ehtiyac varmı?
Əvvəlki illərin pedaqoji ədəbiyyatında bu anlayışın əvəzində daha çox “təlim-
tərbiyə” prosesi işlədilmişdir. Tədqiqatlar göstərir ki, bu anlayış dardır, tam deyildir,
prosesin bütün mürəkkəbliyini, hər şeydən əvvəl, onun tamlığını və ümumiliyini əks
etdirmir. Tamlıq və ümumilik əsasında təlim, təhsil, tərbiyə və inkişafın birliyini
təmin etmək pedaqoji prosesin əsas mahiyyətini təşkil edir. Son dövrün pedaqoji
ədəbiyyatında bu anlayışlar tam pedaqoji proses kimi təqdim olunur. Bu da təbiidir,
çünki təlim, təhsil, tərbiyə və inkişaf bir-birindən ayrılıqda həyata keçirilən proseslər
deyil. Onlar eyni məqsədə xidmət edən vahid pedaqoji prosesin bir-biri ilə üzvi
əlaqədə olan ayrılmaz cəhətlərdir .
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, təlimin, tərbiyənin, təhsil və inkişafın vəhdəti,
yəni pedaqoji prosesin vahidliyi həmin anlayışların spesifikasını, hərəsinə xas olan
xüsusiyyətləri inkar etmir. Əksinə, təlimin, tərbiyənin, təhsil və inkişafın ayrılıqda
mahiyyətini, əsas funksiyalarını dərindən başa düşmək də vacibdir. Ona görə yox ki,
bunları bir-birindən ayıraq və qarşı-qarşıya qoyaq: ona görə ki, həmin proseslərin