Początki filozofii Religia I mitologia starożytnej Grecji

Metodologia 1: Szkic historyczny

* - materiał nadobowiązkowy

Wykład pierwszy

Filozofia, etymologia: granic. phileo, sophia

Definicja filozofii, omówienie definicji

Początki filozofii

1. Religia i mitologia starożytnej Grecji *

a) Nurty greckiej religijności

- religia instytucjonalna/oficjalna; Ateny, Eleusis

- mitologia archaiczna: Apollon - Delfy; Demeter, Kore – Eleusis (XII w. pne)

- mitologia bogów Olimpu (Zeus …); Homer, Hezjod

- ruchy ezoteryczne: orfizm, pitagoreizm

b) Filozoficzne podejście do tradycyjnego przekazu (Ksenofanes)

2. Jońska filozofia przyrody VII/VI w. pne

- Kolonie greckie: Azja Mniejsza, kolonie jońskie (Efez); płd. Italia (Elea), Sycylia

- Style filozofii greckiej:

- joński - umiejętności praktyczne (praksis)

- italski - mitologia

- Wielka Grecja – spekulacja

Wiek VI pne – przejście od mitologii (mythos) i umiejętności (techne) do filozofii i nauki.

Umiejętności praktyczne (praksis) versus wiedza naukowa nauki (theoria)

Filozofia przyrody (physis)

Pytania, problemy: początek (arche) przyrody, pierwotny rodzaj ciał, pierwotna materia

Pojęcia: - materia (hyle); późniejsze rozróżnia: kształt, siła ruch

- hilozoizm (hyle, dzoe - życie) materia, życie, dusza

Tales z Miletu (VII/VI w. pne; 624 – 547)

- Przejście od umiejętności do nauki (theoria)

- geometria, astronomia

- geometria balibońska i egipska a geometria grecka (Elementy Euklidesa; definicje punktu, okręgu)

- umiejętności praktyczne (praksis) versus nauka

- nauka: porządek, pojęciowe ujęcie; metody; analiza, uzasadnienie (dowodzenie)

- cel umiejętności a cel nauki (teoretyczny, wiedza dla niej samej)

- Pierwsza teoria filozoficzna: Wszystko jest (powstało) z wody.

- Przewrót w sposobie myślenia; przejście od myślenia mitologicznego do naukowego –racjonalne wyjaśnianie zjawisk.

- Pojęcia filozoficzne:

- physis

- hyle

- bios

- logos

- nous

- Problemy filozoficzne:

- pytanie o początek (arche)

- teoria przyrody (physis)

Anaksymander (610/609 – 547/6)

- Traktat O przyrodzie (Peri physeos)

- Pojęcia:

- początek (arche); idea pierwotnego, trwającego stanu

- zasada (arche, łac. principium); właściwa natura czegoś

- zjawisko (phainomenom); to, co się przejawia, ukazuje; przejaw

- przyroda (physis); to, co się (ciągle) staje, rozwija, rozrasta

- natura (physis); stały czynnik; to, co nie ulega zmianom, „natura” rzeczy/ zjawisk

Natura (physis łac. natura); prawo zjawisk, ogólna zasada, ład kosmiczny

- Teza filozoficzna: Zmienne zjawiska posiadają stałą naturę

Opozycja: zjawiska versus natura

zjawiska		natura
dostępne zmysłom		ukryta, niejawna
różnorodne		jedna
przypadkowe, niekonieczne		konieczna
indywidualne, konkretne		powszechna, ogólnie obowiązująca

Natura jest konieczna, powszechna, niezależna od człowieka.

(physis łac. natura); prawo zjawisk, ogólna zasada, ład kosmiczny

- Teza filozoficzna: Zasadą świata jest bezkres (apeiron)

- Bezkresna natura (apeiron); bezgraniczność pierwotnego stanu, nieokreśloność; analogia do motywu bezładu (chaos, kosmos)

Heraklit z Efezu (VI/V w. pne) *



- Efez (Azja Mniejsza)

- akme

- skoteinos

Pojęcia:

- logos – słowo, rozum

- arche - ogień kosmiczny

- ogień – równoważnik wszystkich rzeczy

- ekpyrosis – zognienie świata

Poglądy

Teza filozoficzna: Nic z tego, co istnieje, nie posiada stałych i bezwzględnych własności . Wszystko wciąż się zmienia i przechodzi z przeciwieństwa w przeciwieństwo.

- wariabilizm – nieustanna zmienność świata; jego odmienność

- Zmienność jest zasadniczą własnością świata (pantha rhei)

- obraz: płynąca rzeka

Jest tylko stawanie się, nie ma bytu (tego, co jest).

Teza kosmologiczna: Świat istnieje odwiecznie i odwiecznie się przekształca.

- relatywizm

- przeciwieństwa; napięcie i harmonia

- jest wieczny

- Rozumność świata (Logos)

Wszechświatem i człowiekiem rządzi rozumna zasada (Logos); wszystko rozgrywa się i przebiega harmonijnie, „według miary” (metron)

Logos – rozum, siła obecna w kosmosie, człowiek ma w niej udział. Logos (rozumność) nie jest specjalnie ludzką zdolnością.

Parmenides (VI w. pne) *



- akme ok. 500 r pne

- Elea

- Pojęcia

- byt (to on)

- istnieć (estin)

- Teza filozoficzna: Tylko to, co jest, istnieje. Byt jest, niebytu nie ma.

Teoria bytu, metoda dedukcyjna

a) Byt:

- nie ma początku, nie ma końca

- jest wieczny

- jest ciągły

- jest niezmienny, niepodzielny, niezróżnicowany

- jest jeden

b) Byt jest przeciwieństwem stawania się i mnogości zjawisk

Przyroda staje się, nie jest. Świat przyrody nie jest bytem

Teoria poznania

- Jak możemy poznać byt ? Rozumowo, dedukcyjnie, nie czysto zmysłowo.

Zjawiska – przedmiotem poznania zmysłowego, doświadczenia

Byt – przedmiotem czystego rozumowania, dedukcji

Wiedza dedukcyjna:

- odrzucenie doświadczenia jako źródła poznania

- wyprowadzenie wiedzy z przesłanek ogólnych a priori

- Poznanie prawdziwe (episteme) versus mniemanie (doksa)

Poznanie zmysłowe daje złudny obraz rzeczy.

- Byt a myśl

Zachodzi ścisły związek między myślą a bytem:

tym samym jest myśl i rzecz (obiekt), której myśl dotyczy

to samo: jest i jest myślane

- Niebyt: o niebycie niepodobna w ogóle myśleć, niebytu nie można poznać ani wypowiedzieć.

Myśl (nooein): intuicja, ogląd rzeczywistości przez umysł.

Kontynuatorzy Parmenidesa

Zenon z Elei

Paradoksy (4); przeciw ruchowi

Szkoła megarejska: Euklides, Eubulides

- erystyka

- antynomie: kłamcy, rogacza

Pitagorejczycy

- Związek Pitagorejski – etyczno-religijny, Krotona; VI w. pne



Pitagorejczycy świętujący wschód słońca (1869)

obraz rosyjskiego malarza Fiodora Bronnikowa

Pitagoras (570 – 497)



Związek Pitagorejski: etyczno-religijny, VI – IV w pne, Krotona

Archytas z Tarentu, Timajos z Lokri, Eudoksos, Filolaos, Eurytas

- misteria: apollińskie i orfickie

- rytuały

- misteria: apollińskie i orfickie

- etyczne reguły życia

Wierzenia pitagorejskie*:

1) psyche, soma – odrębne istnienie

2) Dusza (psyche) – trwalsza i doskonalsza od ciała (soma) – odrębne istnienie

3) Egzystencja cielesna – upadek, przewina

- Motyw: ciało więzieniem dla duszy (soma sema) – konsekwencja w/w opozycji

4) Potrzeba oczyszczenia (katharsis) i uwolnienia duszy.

5) Cel życia cielesnego: wyzwolenie (soteria), istnienie pośmiertne.

6) Środek do celu: pitagorejski sposób życia: asceza, pobożność, sprawiedliwość, wiedza.

Poglądu i osiągnięcia naukowe

Matematyka, geometria;

- liczba jako zasad bytu, liczby pitagorejskie

- twierdzenie o sumie kątów trójkąta, twierdzenie Pitagorasa

Akustyka: twierdzenie o przyczynie dźwięku: jest nią ruch, harmonia jako stosunek liczbowy

Astronomia: wypukłość (kulistość) Ziemi, obrót Ziemi dookoła osi, regularność ruchu planet

harmonijność świata, „muzyka sfer”

Demokryt (460 – 360)

Abdera

Pojęcia:

- hyle

- atomos

atom: niepodzielna, niezmienna cząstka

ruch atomów w przestrzeni

- Teza: Materia składa się z atomów (atoma)

1) Rzeczy, przyroda składa się z atomów; materia jest nieciągła

2) Atomy mają tylko cechy ilościowe: kształt, położenie, porządek; nie mają cech jakościowych (kolor, ciepło)

3) Atomy znajdują się w odwiecznym ruchu (zmiana miejsca)

4) Atomy znajdują się i poruszają w próżni.

- Jakości zmysłowe: barwy, smaki, ciepło, zimno nie istnieją w przyrodzie; są tylko subiektywne.

- Metoda filozofii i nauki: przyczynowe badanie przyrody

- przyczyny: materialne i mechanistyczne.

Sokrates (ok. 470 – 399) *



Metoda majeutyczna

Platon (427 – 347)



I. Życie

- Nauczyciel: Sokrates

- Podróże 12 lat

- Akademia, gaj boga Akademosa; 14 lat

II. Pisma: Dialogi, 25

- Obrona Sokratesa

- Fajdros

- Fedon

- Uczta

- Sofista

- Parmenides

- Timajos

- Państwo

- Listy

III. Poglądy

1) Nauka o ideach

2) Nauka o duszy (psyche)

3) Nauka o poznaniu



ἀγεωμέτρητος μηδεὶς εἰσίτω 

Niech nie wchodzi nikt nieobeznany z geometrią

Arystoteles (384 – 322)



I. Życie

- Akademia: 367 – 347

- Nauczyciel Aleksandra Wielkiego: 343 – 342

- Likejon: 335 – 323

Likejon – pierwszy europejski uniwersytet z wydziałami przyrodniczym i humanistycznym

- specjalizacja i złożoność badań

II. Pisma

- Dialogi z okresu Akademii

- Materiały naukowe: przyrodnicze, historyczne, literackie

- Pisma-elaboraty do użytku szkoły: logiczne, przyrodnicze, metafizyczne, praktyczne, poetyckie

- Traktaty logiczne: Analityki, Topiki, Kategorie

- Traktaty przyrodnicze: Fizyka, Historia naturalna zwierząt

- Traktaty metafizyczne: Metafizyka 14 Ksiąg

- Pisma praktyczne: Etyka eudemejska, Etyka nikomachejska, Polityka

- Pisma poetyczne: Poetyka

Orientacja Arystotelesa: świat materialny, historyczny w jego różnorodności i złożoności versus orientacja Platona: matematyka, etyka

III. Poglądy

1) Logika

Metafizyczne podstawy logiki

idea – nie poza jednostkowymi rzeczami versus Platon

byt – jednostkowy; wiedza – ogólna

Nauka:

– nauka o wiedzy – logika

– nauka o bycie – metafizyka

Teoria pojęć i sądów

a) Teoria pojęć

- pojęcie – ujmuje cechy ogólne rzeczy jednostkowych

Pojęcia tworzą hierarchię o wzrastającym stopniu ogólności

- szczyt hierarchii – najogólniejsze rodzaje (genos)

Definiowanie pojęć

Definicja klasyczna: Definitio fit per genus proximum et differentiam specificam

Przykład definicji: Człowiek jest to istota rozumna

Definiendum: człowiek

Definiens: istota (genus proximum) rozumna (differentia specifica)

b) Teoria sądów

Sądzenie – podporządkowanie (subsumpcja) pojęcia mniej ogólnego pojęciu bardziej ogólnemu.

Przykład: Sokrates jest człowiekiem.

podmiot sądu: Sokrates

orzeczenie (predykat) sądu: człowiek

Sąd – zespół pojęć: podmiotu i orzeczenie (predykat)

Budowa sądu – struktura syntaktyczna złożona z podmiotu (subiectum, S) i predykatu (praedicatum, P):

S jest P

Sądy tworzą hierarchię racji (ratio) i następstw (consequentia)

racja – sąd ogólny, następstwo – sąd mniej ogólny

Dowód danego sądu polega na umieszczeniu go w odpowiednim miejscu w hierarchii racji i następstw, eo ipso sprowadzeniu go do sądu wyższego.

Sądy najogólniejsze – ogólne zasady dowodzenia podstawowe

sądy najogólniejsze – podstawowe

– Ogólne, podstawowe prawa (zasady) myślenia:

– prawo (zasada) sprzeczności

– prawo wyłączonego środka

Sylogistyka

2) Epistemologia

– zmysły

– rozum

tabula rasa

3) Metafizyka

Pojęcia:

– substancja (ousia)

– forma (morphe), materia (hyle)

– przyczyna i cel

4) Nauka o duszy (psychologia)

– dusza (psyche) – formą ciała

– świadomość– funkcja duszy

– rodzaje dusz, ich funkcje

Stoicy (III – II w. pne)*

- 300 r. pne – początek szkoły

Stoa Poikile

- Zenon z Kition (336 – 264 pne)

- Chryzyp (ok. 280/79 – 207/204 pne)

Sceptycy (IV – II w. pne)

skepsis - wątpienie

Podział:

- sceptycy - rozpatrujący:

- zetetycy – szukający

- efektycy – wstrzymujący się od sądu

- agnostycy

Sceptycy versus „dogmatycy” (filozofowie twierdzący)

Sceptycyzm – stanowisko poddające wątpliwość/ kwestionujące możliwość poznania prawdy.

Niezdolność do trafnego rozstrzygania problemów (akatalefia).

Krytyka dotychczas zdobytej wiedzy

Krytyka możliwości zdobycia wiedzy

Przedstawiciele

Pirron z Elidy (376 – 286 pne)

Tymon z Flinutu (325 – 235 pne)

Arkezylaos (315 – 241 pne)

Karneades (214 – 129 pne)

Poglądy

Pytania:

1) Jakie są własności rzeczy?

2) Jak należy się odnosić do rzeczy?

3) Co daje takie podejście?

Odpowiedzi:

1) Nie wiemy, jakie są własności rzeczy.

2) Należy powstrzymać się (afasia) od sądów o rzeczach.

3) Daje to spokój (ataraksja).

Sceptycy odrzucili sądy naukowe – są niepewne.

Argumentacja:

Znamy jedynie, dane nam przez zmysły, zjawiska rzeczy, nie znamy rzeczy samych.

Ponieważ same rzeczy/ przyczyny zjawisk nie są nam znane (adela), to sądy o nich są niepewne.

Metody sceptyckie:

-isosthenia – równa wartość aletyczna

-isosthenia ton logon– równosilność sądów

-tropy (tropos)– argumenty zbijające twierdzenia

Filozofia chrześcijańska

św. Augustyn *

… ….

Wszelka wiedza, jaką człowiek może posiąść poza Pismem Świętym, jeśli szkodliwa, została tam potępiona, a jeśli zdrowa, jest tam zawarta.”

Św. Augustyn, O nauce chrześcijańskiej, Księga II, rozdział 42