Poezja paradoksów paradoksy w poezji
Yüklə 307,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ISSN 0208-6336 ISBN 978-83-8012-333-5
| Poezja paradoksów — paradoksy w poezji Poetycka teologia Jana Twardowskiego, Janusza Stanisława Pasierba, Wacława Oszajcy NR 3235 Magdalena Ochwat Poezja paradoksów — paradoksy w poezji Poetycka teologia Jana Twardowskiego, Janusza Stanisława Pasierba, Wacława Oszajcy Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego — Katowice 2014 Redaktor serii: Dydaktyka Języka i Literatury Polskiej Ewa Jaskółowa Recenzent Krzysztof Biedrzycki Redaktor: Małgorzata Pogłódek Projektant okładki i stron działowych: Marcin Goldyszewicz Redaktor techniczny: Barbara Arenhövel Korektor: Marzena Marczyk Łamanie: Marek Zagniński Copyright © 2014 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Wszelkie prawa zastrzeżone ISSN 0208-6336 ISBN 978-83-8012-333-5 (wersja drukowana) ISBN 978-83-8012-334-2 (wersja elektroniczna) Wydawca
www.wydawnictwo.us.edu.pl e-mail: wydawus@us.edu.pl Wydanie I. Ark. druk. 12.75. Ark wyd. 14,0. Papier offset. III kl., 90 g. Cena 28 zł (+ VAT) Druk i oprawa: „TOTEM.COM.PL Sp. z o.o.” Sp.K. ul. Jacewska 89, 88-100 Inowrocław
Spis treści Wstęp
Część pierwsza Rozdział pierwszy Paradoks — sprzeczność — aporia. Wokół dylematów termino‑ logicznych Wprowadzenie W stronę definicji paradoksu Aporetyczność sprzeczności — kryterium analiz paradoksu Część druga Rozdział pierwszy Paradoksy słowa — Bóg i wiara w wierszach Jana Twardowskiego Wprowadzenie Paradoksy Boga Paradoksy wiary Rozdział drugi Paradoksy poetyckiego obrazowania — Ziemia Święta w liryce Janusza Stanisława Pasierba Wprowadzenie Paradoksy czasu i przestrzeni Ziemi Świętej Paradoksy świętych miast Paradoksy egzystencji i człowieka Ziemi Świętej 9 29
38 51 59 59 62 95 79 95 98 110 115
6 Spis treści 131 131
135 141
169 175
191 199
202 Rozdział trzeci Paradoksy poetyckich porządków świata — Judasz w liryce Wacława Oszajcy Wprowadzenie Sprawiedliwy i miłosierny Paradoksy Judasza: „pomiędzy” lękiem a nadzieją
Bibliografia Indeks osobowy Summary
Zusammenfassung Wstęp „Paradoksy — pisał Carl Gustav Jung w książce Psychologia a reli- gia — w przedziwny sposób należą do największych dóbr ducho‑ wych […], a wszystkie wypowiedzi religijne zawierają logiczne sprzeczności i zasadniczo niemożliwe stwierdzenia” 1 . Obserwację tę, niewątpliwie słuszną, potwierdza już pobieżna analiza języka, jakim posługuje się Biblia. Zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamen‑ cie, w tym w samej nauce Jezusa Chrystusa, odnajdujemy wiele konstrukcji opartych na sprzecznościach. Stwierdzenia takie, jak: „ziarno, jeśli nie obumrze, nie wyda owocu” (J 12,24), „tak ostatni będą pierwszymi, a pierwsi ostatnimi” (Mt 20,16) czy „kto chce zna‑ leźć swe życie, straci je, a kto straci swe życie z mego powodu, znajdzie je” (Mt 10,38—39), przeszło dwa tysiące lat tworzyły pej‑ zaż chrześcijańskiej kultury i do dziś stanowią o rozpoznawalności charakteru dyskursu religijnego. Dlatego również nauka Kościoła, dogmaty — niepodważalne twierdzenia religijne — w nieunikniony sposób opierają się na paradoksie. Wystarczy wszak przywołać naj‑ ważniejsze prawdy wiary: trzy osoby są jednym Bogiem, Maryja jest jednocześnie dziewicą i matką, Bóg jest miłosierny i sprawied‑ liwy zarazem, zmarli powstaną z martwych, a Chrystus objawił się w postaci Boga Człowieka, narodził się w określonym czasie oraz miejscu — wieczność spotkała się ze śmiertelnością. Chrześ‑ cijaństwo cechuje się więc znaczącym nasyceniem sprzecznościami i nie zawsze dającymi się pojąć paradoksami. Z takimi konstruk‑ cjami w sposób szczególny stykają się kapłani, rozważając trudne, czasem ukryte, sensy języka Ewangelii. Świadomość sprzeczności w istotny sposób wyznacza ich paradygmat myślowy, determinuje 1 C.G. Jung: Wprowadzenie do psychologiczno ‑religijnej problematyki alchemii. W: Idem: Psychologia a religia. Tłum. J. Prokopiuk. Warszawa 1970, s. 227—228. 10 Wstęp
ich refleksję o języku i słowie, która przekłada się na poetykę wypo‑ wiedzi, a czasem stanowi jej temat. Nie dziwi więc, że omawiani w niniejszej pracy księża poeci często podkreślali ważność paradoksu i zachwycali się nim. Jan Twardowski, który według Bożeny Chrząstowskiej, najważniejszej badaczki polskiej poezji kapłańskiej, reprezentuje pierwsze poko‑ lenie nestorów i patronów kapłanów piszących wiersze 2 , twierdził: Lubię piętrzyć paradoksy; miłości, wiary, śmierci — dotyczące wymiarów naszej egzystencji […]. Tylko język paradoksów może wypowiadać to, co przerasta nasz rozum, mówić o Bogu […]. Lubię humor jako jeden z paradoksów, sposób zaskoczenia, a jednocześ‑ nie wyraz pokory. Broni przed patosem 3 . Poezja religijna bliska jest też tradycji myślenia paradoksalnego. Posługuje się ona poznaniem intuicyjnym, pozornie nielogicznym, a jednak niezwykle trafnym, docierającym szybko do sedna rzeczy. Taka poezja rodzi się z głębi człowieka […]. Dobre wiersze muszą być poszukiwaniem tajemnicy, posługiwać się językiem niedomó‑ wień, unikać patosu, z nutą humoru 4 .
skiego zrozumiała. Księdzu poecie paradoks pozwala wypowiadać rzeczy wykraczające swym formatem poza możliwości ludzkiego rozumu i granice poznania — bez zbędnego dystansu czy patosu, które uniemożliwiają bezpośrednie komunikowanie się. Deklarując, iż lubi „piętrzyć” paradoksy, poeta uchyla także rąbka tajemnicy swojego filozoficznego i poetyckiego warsztatu. Ponieważ, jak sam twierdził, „to chyba po prostu myślenie paradoksalne, tzn. nieocze‑ kiwane, nieprawdopodobne, zbliża bardziej do tajemnicy niż inne” 5 .
próbę wyrażenia niewyrażalnego — mówienia trafnie i o egzysten‑ cji, i o transcendencji, i o Bogu. Twardowski nie jest w swojej fascynacji paradoksem odosob‑ niony. Podobnie jak on, również Janusz Stanisław Pasierb, urodzony 2 Korzystam z podziału poezji kapłańskiej według B. Chrząstowskiej. Por. B. Chrząstowska: „Wierzę wierszem”. O poezji kapłańskiej. W: Religijne aspekty litera- tury polskiej XX wieku. Red. M. Jasińska -Wojtkowska, J. Święch. Lublin 1997. 3 Poeta i paradoksy. Z J. Twardowskim rozmawiał M. Zieliński. „Nowe Książki” 1981, nr 1, s. 57. 4 J. Twardowski: Łaską zdumiony. Moje szczęśliwe wspomnienia. Warszawa 2002, s. 87—88. 5 Z. Dolecki: Zawsze fascynował mnie cud życia. Rozmowa z księdzem Janem Twar- dowskim. „Kierunki” 1981, nr 25, s. 1. Yüklə 307,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|