Poyraz tacoglu tugca

---

 

 

ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü  

Sosyal Bilimler Ara tırmaları Dergisi 

Issn: 1309-9302   http://sobiad.odu.edu.tr  

Cilt: 2   Sayı: 4    Aralık 2011

 

 

TÜRK YE’DE GERÇEKLE T R LEN GELENEKSEL EVL L K 

ÇE TLER N N NEDENLER  VE EVL L KLER ÜZER NDE TÖREN N 

ETK S  

“THE REASONS FOR TRADITIONAL MARRIAGES IN TURKEY AND 

THE EFFECTS OF CUSTOM ON MARRIAGES”  

 

 

 

 

 

 

             Tu ça POYRAZ TACO LU

∗∗∗∗

 

 

Özet 

Çalı mada  Türkiye’nin  çe itli  bölgelerinde  gerçekle tirilen 

taygeldi, levirat, kan bedeli ve berder gibi geleneksel evlilik çe itleri 

ele  alınacaktır.  Evlilik  çe itlerinin  incelenmesinde;  söz  konusu 

evliliklerin 

sosyo-kültürel 

ve 

ekonomik 

nedenlerinin 

de erlendirilmesi, evlili in yapılmasında karar vericilerin kim ya da 

kimler  oldu u,  evlilikle  birlikte  ortaya  çıkan  rol  de i meleri  ve 

çatı maları  ile  evliliklerde  törenin  etkisinin  ortaya  çıkarılması 

amaçlanmaktadır.  Bu  çerçevede  öncelikle  ele  alınacak  olan  evlilik 

çe itlerinin  yapısıyla  ilgili  bilgilere  yer  verilerek;  daha  sonra 

Türkiye’de bu tür geleneksel evlenmelerin yaygın olarak görüldü ü 

illerde  (Nev ehir-Taygeldi,  Mardin-Levirat,  Urfa-Kan  bedeli  ve 

Urfa/Mardin-Berder)  söz  konusu  evlilik  tecrübesini  ya ayan 

bireylerle  ve  onların  yakınlarıyla  gerçekle tirilen  görü melere  yer 

verilecektir.  Görü me  sonuçlarından  elde  edilen  bilgilerden 

Türkiye’nin  bazı  bölgelerinde  yaygın  bir  ekilde  rastlanan  ancak 

literatürde fazla yer almayan geleneksel evliliklerin nedenleri, yapısı 

ve özellikleri açısından bilgilere ula ılacak ve böylece literatüre katkı 

sa lanacaktır. 

Anahtar  Kelimeler:  Aile,  Evlilik,  Töre,  Taygeldi,  Levirat, 

Kan Bedeli, Berder. 

                                                 

∗ 

Yrd.Doç.Dr., Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü  

---

 

 

 

 

 

 

115 

 

Abstract  

This study deals with certain types of traditional marriages occur in 

various  regions  of  Turkey.  These  marriage  types  are  as  follows:  taygeldi, 

levirat, blood price  and  berder. While analysing these marriage types, the 

following  points  are  planned  to  be  revealed:  the  socio-cultural  and 

economical reasons, decision makers for such marriage types, role changes 

resulting from these marriages, conflicts experienced as well as the effects 

of custom on these types of marriage. Firstly, background information will 

be  provided  in  regard  to  patterns  of  these  marriage  types.  Next,  data 

gathered through the interviews with the individuals having experience on 

these marriage types. These interviewees live in the provinces where these 

certain types of marriage are common (Nev ehir-Taygeldi, Mardin-Levirat, 

Urfa-blood  price  and  Urfa/Mardin-Berder).  Therefore,  the  reasons  for,  the 

pattern  and  features  of  these  marriage  types  will  be  discussed,  leading  to 

new  information  which  will  a  significant  contribution  to  the  existing 

literature. 

Key  Words:  Family,  Marriage,  Custom,  Taygeldi,  Levirat, 

Blood Price as a marriage type, Berder. 

 

 

1. Kuramsal ve Kavramsal Çerçeve 

Ana-baba  çocuklar  ve  tarafların  kan  akrabalarından  (aile  biçiminin 

gere ine  göre)  meydana  gelmi   ekonomik  ve  toplumsal  bir  birlik  (Gökçe, 

1976)  olan  aile,      sosyalizasyon  sürecinin  en  temel  kurumunu 

olu turmaktadır.  Aile  birtakım  evrensel  özelliklerle  tanımlanabilse  de 

ülkeden ülkeye hatta aynı ülkenin çe itli bölgelerinde farklılıklar sergileyen 

bir  kurum  olma  özelli i  ta ımaktadır.  Bunun  sebebi  olarak  ailenin,  içinde 

bulundu u toplumsal yapının de er yargıları, normatif kuralları ve ahlak 

sistemleri gibi bir takım unsurlar tarafından  ekillenmesi gösterilebilir. Bu 

durum  her  toplumsal  yapının  kendi  iç  dinamikleri  ve  sorunlarını  çözme 

ba lamında  kendine  özgü  aile  yapısı  ve  evlilik  çe itleri  geli tirmesine 

neden  olmaktadır.  Aile,  evlenme  akdi  ile  ortaya  çıkan  bir  kurumdur. 

Balaman (2002), ailenin olu turdu u topluluk içerisinde evlilikle ilgili; seks 

yasa ı,  soy  izleme,  yörel  yerle me,  otorite,  miras  vb.  konularda  bir  dizi 

kurallar,  adetler,  töreler  ve  düzenlemeler  yaptı ını  ileri  sürmektedir.  Ona 

göre  bunların  tümünün  birer  kurum  olarak  geli mesi  ve  yaygınla ması 

yanında  topluluklardan  topluluklara  kimi  de i iklikler  göstermesi, 

toplulukların ya am biçimlerinin farklılı ından kaynaklanmaktadır.  

---

 

 

 

 

 

 

116 

Ara tırmada ele alaca ımız dört evlilik çe idini olu turan taygeldi, 

levirat,  kan bedeli  ve  berder  evlili i  geleneksel toplum  yapısına  özgüdür. 

Geleneksel 

toplum 

yapısındaki 

evliliklerin 

genel 

özelliklerine 

baktı ımızda;  gençlerin  kimlerle  evlenebilece i  üstüne  bir  takım  kesin 

yasaklamalar  olmamakla  birlikte,  oldukça  dar  bir  çerçeve  içinden  (grup 

içinden) evlenme tercih edilir. Özellikle amca çocukları ile evlenme yaygın 

bir  gelenektir.  Geni   akraba  toplulukları  kendi  geleneksel  yasaları  ve 

cezalandırma  kurallarıyla  oldukça  büyük  güçlere  sahiptirler.  Birçok 

durumlarda devletin içinden çıkamadı ı uzun süreli bir takım a iretlerarası 

anla mazlıklar  yazılı  olmayan  bu  geleneksel  yasaklarla  a iretlerin  kendi 

aralarında  çözümlenebilmektedir  (Yasa,  1962).  Yasa’nın  açıklamalarından 

da  anla ıldı ı  gibi,  geleneksel  toplumlarda  gerçekle tirilen  evlilik  çe itleri 

aileler  ve  akrabalar  arası  ili kileri  ve  anla mazlıkları  çözümleme  i levini 

yerine getirmektedirler. Böylece geleneksel toplumlar için bazı durumlarda 

töre,  gelenek,  görenek,  örf  ve  adetlerden  olu an  normatif  kurallar,  yazılı 

hukuk kurallarından daha etkili olabilmektedir.   

Bu  noktada  geleneksel  toplumlardaki  ili kileri  düzenlemede  bir 

hayli etkili olan yazısız hukuk kurallarından, özellikle de töre kavramından 

kısaca bahsetmekte yarar görülmektedir. Bahar (2005: 81)’a göre bir sosyal 

kültür  yapısında  kanun  ve  ahlak  kuralları  yerine  geçebilecek  kadar 

kuvvetli fakat kanun olmayan davranı  kalıplarına örf-töre denilmekte ve 

yaptırımları en fazla olan normlar olarak tanımlanmaktadır. Törenin hâkim 

oldu u  toplumsal  yapının  özellikleri  olarak;  de i menin  yava  

gerçekle mesi,  gelene in  geçerli  olması,  otoriteye  ba lılık,  biz  duygusuna 

dayanan  ili kiler,  kadercilik  belirtilebilir.  Böyle  bir  toplumsal  yapıda  töre, 

namus olgusu kar ısında edinilen tavır konusunda da önemli bir fonksiyon 

yerine  getirmekte;  toplumdaki  kadın-erkek  ili kileri  töreye  göre 

ekillenmekte,  namus  olgusunun  gündeme  geldi i  konularda  töre  çözüm 

yolu  olarak  görünmekte  ve  konunun  töreyle  çözüme  ula madı ı  hallerde 

toplumsal baskı, tecrit, kan davası, hatta ölüm gündeme gelmektedir.   

Evlenme  ekliyle  ilgili  en  önemli  sorun,  e   seçme  konusunda 

evlenecek  ki ilere  tanınan  özgürlükle  ilgilidir.  nceleme  konumuzu 

olu turan  evliliklerin  literatürde  hangi  evlilik  çe idine  dâhil  edildi i 

konusuyla ilgili açıklamalara baktı ımızda, Balaman (2002) taygeldi, levirat 

ve  berder  evlili ini  tercihli  evlilikler  arasında  belirtmektedir.  Buna  göre 

burada  “tercih”  sözcü ünün  anlamı,  geleneksel  tür  ya amda,  çocukların 

kimlerle  evlenmesi  gerekti i  konusunda  bireylerin  de il,  ailelerin  öncelik 

durumuna  göre  karar  almalarıdır.  Tercihli  evlilikler,  evlendirilecek  çiftler 

arasında  tercih,  izin  ve  yasak  kurallarına  i lerlik  kazandırır.  Bu  kurallar 

---