Prof Dr Taha Ünal 2012

---

 

1 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                             Prof Dr Taha Ünal  2012   

                                                                                             Ege Üniv. Dişhekiml. Fak. Patoloji Birimi 

 

 

 

     İLTİHAP 

 

 

     İltihap  (inflamasyon),  canlı  dokuların  çeşitli  zedelenmelere  karşı  gösterdiği  bir  reaksiyondur. 

İltihap, koruyucu bir  yanıttır ve temel amacı, organizmayı hem hücre zedelenmesinin baş etkeni 

olan mikrop ve toksinlerden korumak ve hem de, zedelenmenin sonuçları olarak ortaya çıkan nek-

rotik hücre ve doku artıklarından temizlemektir. İnsanlar koruyucu yanıtları olmaksızın, zedelen-

melere  karşı  korunamaz  ve  hayatiyetlerini  devam  ettiremezler.  Enfeksiyonlar  ağırlaşır,  mevcut 

yaralar kapanamaz açık kalır, hatta ağrılı ve irinli olur. AIDS deki ölüm de, savunma sistemindeki 

defekt nedeniyledir. 

     Başlangıçtaki iltihabi stimulus, plasmadan ve hücrelerden, “kimyasal medyatör” ler olarak ad-

landırılan bazı maddelerin açığa çıkmasına neden olur. Bu medyatörler beraber veya sırayla etki 

yaparak vasküler ve hücresel yanıtların ortaya çıkmasına neden olur. İltihabi yanıtı başlatan med-

yatörlerin çıkışına bakteriler neden olduğu kadar, nekrotik hücre ve dokuların kendileri de, neden 

olabilir.  Myokard  enfarktüsü  sonrası,  akut  iltihabın  meydana  gelmesi,  buna  bir  örnektir.  İltihap, 

rejenerasyon proçesi ile iç- içedir. İltihap tahrip etmeye, sulandırmaya veya zedeleyici etkeni izole 

etmeye çalışırken, iltihap aynı zamanda sırayla bir dizi olayları da başlatarak hasar gören dokuyu 

onarmaya çalışır. Bu onarım sırasında zedelenen doku parankimal hücre rejenerasyonu ile yenile-

nir veya fibroblastik skar dokusu (nedbeleşme) ile defekt alanı doldurulur.  

     İltihabi yanıt; kan plasmasını, kanda dolanan hücreleri, kan damarlarını, bağ dokusu ve bunun 

sellüler ve ekstrasellüler elemanlarının tümünü içerir. İki tip iltihap bilinmektedir:  Akut iltihap; 

kısa süreli (birkaç dakikadan- birkaç gün) olup, asıl özelliği plasma protein ve sıvısının eksüdas-

yonu, başlıca nötrofiller olmak üzere, lökositlerin emigrasyonudur. Kronik iltihap; daha uzun sü-

reli (günlerce ve hatta yıllarca) ve histolojik olarak mononükleer hücrelerin (lenfosit, plasmosit ve 

makrofaj) bulunuşu, kan damarı proliferasyonu ve bağ dokusunun varlığı (fibrozis) ile beraberdir. 

     Her ne kadar iltihapda ve reperasyon (onarım) olayında savunma mekanizmaları şart ve faydalı 

ise de bu savunma mekanizmaları, bazı durumlarda zararlı da olabilir. Örneğin; arı sokmasına ve 

penisilin  gibi,  bazı  ilaçlara  karşı  gelişen  şiddetli  reaktif  iltihabi  yanıt  (aşırı  duyarlık-  hipersensi-

tivite tip  I, anaflaktik) ölüme neden olabilir.  Benzer şekilde perikart kesesinde bakteri ile oluşan 

iltihabi reaksiyonlardan sonra, bazen oluşan skarlaşma, kalbi yoğun fibröz doku içine hapsederek 

(örneğin fibrinöz perikardit), devamlı şekilde kalb fonksiyonunu engeller. Bu yersiz olası sonuçla-

ra rağmen, iltihaptaki reparatif yanıtlar, organizmanın yararınadır ve yaşam için de elzemdir. 

 

---

 

2 

     AKUT  İLTİHAP        

     Akut  iltihap  zedeleyici  ajana  karşı  ani  gelişen  erken  bir  yanıttır.  İltihap  temelde,  konağın  bir 

savunma reaksiyonudur. Mikroplara karşı iki ana savunma komponentini oluşturan antikor (immü- 

noglobulin) ve lökosit, normalde kanda bulunduklarından, vasküler olaylar akut iltihap için, sürp- 

riz değildir. Zedelenen alana dağılmış olan lökositlerin özel görevi, bakteri ve bunun gibi ajanları, 

ayrıca oluşmuş olan nekrotik doku artıklarının ortadan kaldırılmasında yardımcı olmaktır. Bunun 

yanısıra lökositler, maalesef iltihabi olayı uzatırlar. Lökositler bu işlemi, açığa çıkardıkları enzim- 

lerle, kimyasal medyatörlerle ve toksik oksijen radikalleriyle (serbest radikal) doku hasarını arttı-

rarak yapar. 

    Akut iltihapta iki temel  olay vardır:  (1)Vasküler Değişiklikler:  Önce  hızlı bir akımla beraber 

damar çapında genişleme (vasodilatasyon) ve bunu takiben akım yavaşlamasıyla plasma proteinle- 

rinin dolaşımdan çıkmasına neden olan, vasküler yapıdaki değişikliklerdir (vasküler permeabilite- 

deki artım). (2)Hücresel Olaylar: Mikrosirkülasyondan lökositlerin emigrasyonu ve bunların ze-

delenme odağında birikimi (lökositik eksüdasyon) hücresel olaydır. Bu temel iki olay (vasküler ve 

hücresel), akut iltihabın klasik lokal belirtilerine yol açar. Bu belirtiler, iltihabın kardinal belirtile- 

ri  olarak bilinir.  

     İltihabın tarihçesine bir göz atalım. Bu kardinal belirtiler, Celsus tarafından MS I. yüzyılda sap- 

tanmıştır: (1)Kalor (ısı), (2)rubor (kızarıklık), (3)tumor (şişlik) ve (4)dolor (ağrı) dur. Beşinci bir 

klinik  belirti  olarak,  fonksiyon  kaybı  (işlev  yitimi);  daha  sonra  19.  asırda  Virchow  (1821-1902) 

tarafından eklenmiştir (1858). Asırlar sonra Cohnheim (1839-1884), Celsus’un saptamalarını, kur-

bağa dilinde yaptığı mikroskopik incelemeyle (1867); vasodilatasyon, emigrasyon ve ödem gibi,  

bu temel kavramları aydınlatmıştır. Kan akım hızının artması; ısı artımına- sıcaklığa (kalor) neden 

olur. Vasodilatasyon; kırmızılığa (rubor) neden olur. Sıvı eksüdasyonu; damar dışına sıvının çık-

ması ödeme neden olur, şişlik (tumor) meydana gelir. Bu deneyde, yazar zarif bir mizahla, “kur-

bağa konuşamadığı için, ağrı (dolor) ispat edilemedi” demiştir. Ağrının nedeni; damar dışına çık-

mış sıvı ve hücrelerin oluşturduğu birikimin, sinir uçlarına  yaptığı basıya bağlanır. Ayrıca zede-

lenmiş hücreler tarafından salınan araşidonik asid metabolitlerinden prostaglandinler ve vasoaktif 

aminler  olan  histamin  ve  serotonin  veya  aktive  edilen  kinin  sisteminden  oluşan  bradikinin  gibi, 

faktörlerle ağrı olur. 

     Rus  biyolog  Metchnikoff  (1845-1916),  1887  yılında  fagositozu  tanımladı.  Hasarın  bulunduğu 

bölgeye fagositik hücrelerin toplanması olayını, iltihabın bir özelliği olduğunu ileri sürdü. 

     Vasküler  Değişiklikler 

     Vasküler Çap ve Akışda Değişiklikler:  Akut iltihabın kardinal  belirtilerinden olan sıcaklık ve 

kızarıklığın (eritem) nedeni, gelen kandaki artım ve vasodilatasyondur. Kısa bir zaman sonra, akı-

mın  yavaşlamasıyla  damarlardaki  geçirgenliğin  artımı  ile  proteinden  zengin  sıvı,  ekstravasküler 

dokulara  geçer.  Böylelikle  damarlarda  eritrosit  konsantrasyonu  meydana  gelir,  kanın  viskositesi 

artar ve dolaşım oldukça yavaşlar. Bu olaya “staz” denir. Staz devam ettiği müddetçe, lökositlerin 

vasküler  endotele  yönlenmesi  olayı  meydana  gelir.  Bu  olaya  “marginasyon”  adı  verilir.  Bunu 

yapışma  (adezyon)  olayı  izler.  Daha  sonra,  interstisyel  dokuya  doğru  hareket  başlar.  Bu  olaya 

“emigrasyon” (göç) denir. Lökosit emigrasyonu, “diapedesis” olarak bilinir. 

     Vasküler Geçirgenliğin Artması: İltihabın erken fazında bu bölgede kan akışı artar ve vasodila-

tasyonu oluşturur. Bu durum intravasküler hidrostatik basıncı arttırır, damar dışına sıvı atımı artar. 

Bu sıvı az protein içerir, “transüda” olarak adlandırılır. İltihapta damar duvarı geçirgenliğinin art-

ması ile proteinden zengin sıvı (albumin, globulin ve fibrinojen) ve lökosit kaçışı ile “eksuda” adı-

nı alır. Plasmada proteinden zengin sıvının kaybı, intravasküler osmotik basıncı düşürür. Bu sefer 

interstisyel dokudaki osmotik basınç artar. Sıvının belirgin bir şekilde damar dışına kaçışına neden 

olur. Ekstravasküler sıvının bu şekilde artışı, “ödem” olarak adlandırılır. 

---