596
nəticəsində yaranır və pedaqoji vəzifənin həyata keçirilməsinin
uyğun (adekvat) vasitələrinin olmaması ilə Ģərtlənir.
2. Daxili səbəblərdən irəli gələn psixoloji çətinlik (Ç
2
).
Bu cür çətinliklər müəllim Ģəxsiyyətinin fərdi xüsusiyyəti,
motivləĢməsi, özünüqiymətləndirməsi, əhvalları ilə Ģərtlənir.
Həmin daxili amillər konkret pedaqoji məsələnin həllinə təsir
göstərir.
3. Daxili səbəblərdən törəmiĢ xarici səbəblərlə Ģərtlənən
psixoloji çətinliklər (Ç
3
). Daxili səbəblərlə Ģərtlənən çətinliklər
müəllimin pedaqoji situasiyasını qavrama və təsəvvür etməsini
təhrif edir, nəticədə müəllimdə yalançı problem yaranır, o, öz
qarĢısına uyğun olmayan məqsəd qoyur və Ģəraitə uyğun ol-
mayan məsələni həll edir.
Adətən, müəllim daima Ģagirdlərlə, bütövlükdə siniflə
münasibətdə olur, həmin münasibətlər onun təlim, tərbiyə,
təĢkilati proseslərindəki praktik fəaliyyətində inkiĢaf edir. Pro-
sesi təmin etmək üçün müəllimin pedaqoji fəaliyyət zamanı baĢ
verən çətinliklərin qarĢısını almağa imkan verən münasibətləri
yaratmağa hazır olması zəruridir. Müəllimdə isə bu cür zəruri
qabiliyyət, bacarıq və vərdiĢlərin olmaması iĢdə qüsurlara, arzu
olunmayan çətinliklərin baĢ qaldırmasına gətirib çıxarır.
Qeyd olunan psixoloji çətinliklərin hər biri (hər tip
çətinlik) o birisindən fərqləndiyi kimi, onları aradan qaldırmaq,
bu sahədə müəllimə təsir formaları da müxtəlif olmalıdır.
Psixoloqlar
pedaqoji
fəaliyyət zamanı müəllimin
qarĢılaĢdığı psixoloji çətinliyin tipindən asılı olaraq aĢağıdakı
təsir formalarından istifadənin vacibliyini qeyd edirlər:
1) Xarici səbəblərdən irəli gələn psixoloji çətinlik baĢ
verdikdə öyrədici formadan, təlim və ya özünütəlimdən istifadə
olunması
(müəllimin
biliyindəki
çatıĢmazlığı
aradan
qaldırmaq).
2) Daxili səbəblərdən irəli gələn psixoloji çətinlik baĢ
verdikdə psixoterapevtik formadan istifadə etmək, gərginliyin
götürülməsi üçün lazımi Ģəraitin yaradılması (müəllimlə psix-
597
oloji iĢ).
3) Daxili səbəblərdən törəmiĢ xarici səbəblərlə Ģərtlənən
psixoloji çətinlik baĢ verdikdə psixotexniki formadan istifadə
etmək,
əməyin
səmərəliliyini
yüksəltmək
məqsədilə
müəllimlərin mövqelərini dəqiqləĢdirmək üçün yaranmıĢ
problemlə əlaqədar məktəb müəllimlərinin birgə iĢi (uyğun pe-
daqoji təsir vasitələrinin tapılması və yaradılması).
Müəllimin pedaqoji mərifəti. Pedaqoji ünsiyyət zamanı
müəllimin pedaqoji mərifəti onun Ģəxsiyyətinin ən dəyərli və
pedaqoji fəaliyyət üçün zəruri olan keyfiyyəti hesab olunur.
Pedaqoji mərifət müəllimin özünə qarĢı gənclərin rəhbəri,
tərbiyəçisi kimi sosial gözləmələri adekvat qavrama əsasında
qurulan davranıĢdır. Müəllimin pedaqoji mərifəti onu
Ģagirdlərlə, onların valideynləri ilə, müəllim yoldaĢları ilə
düzgün münasibət saxlaya bilmək bacarığı və həddini
aĢmamasında təzahür edir. Təcrübə göstərir ki, pedaqoji
mərifətin gözlənilməməsi pedaqoji ünsiyyətin pozulması ilə
yanaĢı pedaqoji fəaliyyətin əsas məqsədini həyata keçirməyə
mane olur, müəllimlə Ģagirdlər arasında münaqiĢənin
yaranmasına gətirib çıxarır.
Pedaqoji mərifət müəllimin davranıĢında həlledici yer tu-
tur. Pedaqoji mərifətə malik olmayan müəllim öz Ģagirdlərinin
gözündən asanlıqla düĢür, onların hörmətini qazana bilmirlər.
Xüsusilə yenicə pedaqoji fəaliyyətə baĢlayan günü müəllim
məhz həmin keyfiyyətlərin olmaması üzündən çox vaxt özündə
öz gücünə inam hiss etmir.
Pedaqoji mərifətin mühüm cəhətlərindən müəllimin
Ģagirdlərə, uĢaq kollektivinə düĢünülmüĢ və diqqətli
münasibəti, çıxarılan qərarlarda ehtiyatlılıq, Ģagirdin mənliyinə
toxunmamaq və s. qeyd etmək olar.
Pedaqoji mərifət öz-özünə biruzə vermir. O, müəllimin
gündəlik fəaliyyətində, iĢində özünü göstərir. Müəllim Ģagird
kollektivi ilə, onların təlim və tərbiyəsi ilə məĢğul olur. Bu za-
man Ģagirdlərin təlim müvəffəqiyyətini, davranıĢ tərzini
598
qiymətləndirməli olur. Burada isə istər-istəməz onun pedaqoji
mərifəti təzahür edir.
ġagirdin fəaliyyətini pedaqoji cəhətdən düzgün qiy-
mətləndirmək həmin fəaliyyət prosesinə əsaslı təsir göstərir.
Ona görə də müəllim öz Ģagirdlərinin təlim müvəffəqiyyətini,
onun davranıĢ tərzini düzgün qiymətləndirməyi bacarmalıdır.
Bunun üçün isə, o, Ģagirdlərin bilik, bacarıq və vərdiĢlərinin
həqiqi səviyyəsini, onların davranıĢ tərzini, iĢə münasibətinin
xüsusiyyətlərini dəqiq müəyyənləĢdirməlidir. Məktəb təcrübəsi
göstərir ki, Ģagird öz bilik, bacarıq səviyyəsinin düzgün
qiymətləndirilməsini gördükdə öz imkanlarını anlayır, qüvvətli
və zəif cəhətlərini baĢa düĢür, daha çox müvəffəqiyyət əldə
etmək üçün səy göstərir.
Müəllimin Ģagirdə yanaĢması, ona müraciət tərzi onun bi-
lik və davranıĢının qiymətləndirilməsində mühüm rol oynayır.
Adətən, Ģagirdlər tələbkar, eyni zamanda onların mənliyinə
toxunmayan, onlara hörmət edən müəllimi sevirlər. Bu cür
müəllimin Ģagirdin bilik səviyyəsini və davranıĢ tərzini düzgün
qiymətləndirməsi onun gələcək fəaliyyətinə düzgün istiqamət
verir.
Pedaqoji mərifətə malik olan müəllim sürətlə dəyiĢən pe-
daqoji Ģəraitə uyğunlaĢmağı, mövcud Ģəraiti qiymətləndirməyi,
düzgün qərar qəbul etməyi bacarır. Bunun üçün isə müəllim
təkcə faktları qavramağı və qiymətləndirməyi bacarmaqla
kifayətlənməməlidir,
eyni
zamanda
yüksək
mərifət,
dözümlülük və özünü ələ ala bilmək imkanına malik olmalıdır.
Pedaqoji mərifətə yiyələnən müəllim Ģagirdlə harada,
necə danıĢmağın tərzini də bilir, bunu düzgün seçməyi bacarır.
Ona görə də müəllimin apardığı iĢ səmərəsiz qalmır.
Müəllimin pedaqoji mərifəti onun ümumi əxlaqi
keyfiyyətlərindən, Ģagirdlə ünsiyyət zamanı pedaqoji etika
qanunlarını nəzərə almasından çox asılıdır.
Pedaqoji ünsiyyətin pozulması və pedaqoji mərifətin
Dostları ilə paylaş: |