Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəaliyyətin vasitələrinə
- İş və hərəkətlər
- II.3.4. Fəaliyyətin mənimsənilməsi
68
bu yolla öz tələbatımızı ödəməyə yönəldir. Məqsədə gəldikdə o, insanın fəaliyyət zamanı hansı nəticəyə nail olmağa yönəlməsidir. Son nəticə daima fəaliyyətin məqsədi kimi təzahür edir. Məhz buna görə də insan fəaliyyəti daima dərk olunmuĢ məqsədləri ilə tənzim edilir. Ġnsanın həmin fəaliyyəti nə dərəcədə adekvat yerinə yetirməsi qarĢıya qoyulan məqsədi həyata keçirməsi ilə xarakterizə olu- nur. Bəzən fəaliyyətin motivi və məqsədi üst-üstə düĢsə də çox vaxt məqsəd və motiv özünün xüsusiyyətlərinə görə bir- birlərindən fərqlənirlər. Məsələn, tələbədə olmayan hər hansı bir kitabı almaq üçün kitab mağazasına getməsi həm motiv həm də məqsəd rolunu oynaya bilər. Lakin «psixologiya» dərsliyini almaq üçün kitab mağazasına getmək onun məqsədi, həmin fənlə maraqlanması, sabahkı seminara hazırlaĢması üçün getməsi isə motivi ola bilər.
həyata keçirildiyi yollardır. BaĢqa sözlə insan həmin fəaliyyət zamanı qarĢısına qoydugu məqsədə hansı yollarla nail olur. ġəbhəsiz həmin yol və vasitələrin düzgün seçilməsi fəaliyyətin səmərəli Ģəkildə həyata keçirilməsi üçün mühüm Ģərtdir. Bütövlükdə götürüldükdə insanın hər cür fəaliyyətinin quruluĢunda motiv, məqsəd, müvafiq iĢlər, onların icrası, qiymətləndirilməsi və nəzarət kimi mühüm komponentlər özünü göstərir. Bunları ümumiləĢdirilmiĢ Ģəkildə götürmüĢ ol- saq fəaliyyətin üç mərhələni keçdiyini söyləyə bilərik: hazırlıq, icra və qiymətləndirilmə. Fəaliyyətin icra mərhələsində insan müvafiq iĢləri və hərəkətləri həyata keçirir ki, bu da həmin fəaliyyətin məzmununu, ən mühüm komponentini təĢkil edir. Onlara qısa nəzər salaq. İş və hərəkətlər. Fəaliyyət prosesində insan istər-istəməz müvafiq cari məsələləri həll etməli olur. Fəaliyyətin sadə bir cari məsələni həll etməyə yönəlmiş nisbətən bitmiş elementi iş
69
metrlik cərimə topunu vurmaq, içmək üçün çay qaynatmaq və s. müvafiq fəaliyyətin nisbətən bitmiĢ elementi olan iĢlərdir. Bu cür iĢlər həm fiziki, həm də zehni planda həyata keçirilə bilər. Bu iĢlər gerçək aləmdəki cisimlərin vəziyyətinin və ya xassəsinin dəyiĢməsinə yönəlmiĢ olur. Hər cür maddi iĢ və ya əməl məkan və zamanla bağlı olan müəyyən hərəkətlərdən əmələ gəlir. Məsələn futbol zamanı 11 metrlik cərimə topunu vurmaq iĢini yerinə yetirmək üçün idmançı topu 11 metrlik nöqtədə qoyur, geri çəkilir, oradan qaçaraq topa yaxınlaĢır, bir ayağının üstünə qalxaraq digər ayagı ilə topa zərbə vurur. Bu hərəkətlərin hamısı müəyyən zaman və məkan daxilində baĢ verir. Belə ki, idmançı topu baĢqa yerə deyil cərimə olunmuĢ komandanın qapısı agzındakı nöqtəyə qoyur və hakimin iĢarəsindən sonra dərhal qaçaraq topa zərbə endirir. Topu baĢqa yerə qoymaq və ona istədiyi vaxt zərbə vurmaq olmaz. Hər cür maddi iĢlər hərəkətlərin müəyyən sistem üzrə yerinə yetirilməsindən ibarətdir. O, iĢin məqsədindən, həmin iĢin yönəldiyi əĢyanın xassəsindən və iĢ Ģəraitindən asılıdır. Belə ki, məsələn,11 metrlik cərimə topunu vurmaq üçün hərəkətləri basketbol zamanı cərimə topunu səbətə atmaq üçün lazım olan hərəkətlərdən fərqli qurmaq lazımdır. Yaxud, ümu- mi cəhətlərinin olmasına baxmayaraq «a» hərfini yazmaq üçün hərəkətlər «t» hərfini yazmaq üçün lazım olan hərəkətlərdən fərqlənəcəkdir. Fəaliyyət zamanı icra olunan iĢlər daima özünəməxsus
hərəkətlərin özünün icrası onun nəticəsinin iĢin son məqsədi ilə müqayisəsi əsasında fasiləsiz nəzarət altında saxlanılır və lazım gəldikdə təshih olunur. Təcrübə göstərir ki, iĢ və hərəkətlərin icrası zamanı nəzarəti və təshih etməni yerinə yetirə bilməyən adamlar ən sadə iĢi də yerinə yetirmək imkanına malik olmur- lar. Məsələn, bu cür uĢaqlar sətir boyu xətt çəkməyi belə bacarmır, sətrləri bir-birinə qarıĢdırırlar.
70
Qeyd edilənlərdən aydın olur ki, insanın hər hansı bir iĢi müvəffəqiyyətlə yerinə yetirməsi üçün iĢ və ya hərəkətləri idarə etmək və təshih etmək bacarığına malik olması zəruridir. ĠĢləri təĢkil edən hərəkətlər sistemi isə nəticə etibarilə həmin iĢlərin məqsədilə idarə və tənzim olunur. Yerinə yetirilən iĢlərin nəticələri həmin iĢin məqsədi nöqteyi-nəzərdən qiymətləndirilir və təshih olunur. BaĢqa sözlə, məhz iĢin məqsədi Ģeylərin hansı xassə və vəziyyətlərinin onun icrası, nəzarət və təshihi üçün oriyentir olmasını təyin edir.
II.3.4. Fəaliyyətin mənimsənilməsi Ġnsan həyatı boyu müxtəlif fəaliyyət növlərini, iĢ və hərəkətləri icra etməli olur. Lakin bu iĢ və hərəkətlərin icrası həmiĢə eyni Ģəkildə asanlıqla getmir. Ġnsan artıq icra tərzlərinə yiyələndiyi iĢ və hərəkətləri çətinlik çəkmədən, sərbəst, səhvsiz olaraq yerinə yetirir, onun icrasına artıq vaxt sərf etmir. Bu onu göstərir ki, insan həmin fəaliyyəti mənimsəmiĢdir. Məsələn, Ģagird latın və ya kiril qrafiki ilə sərbəst Ģəkildə yazmağı və oxumağı bacarırsa onun həmin fəaliyyəti mənimsədiyini söyləyirik. Əksinə, Ģagird latın və ya kiril qrafi- ki ilə yazılmıĢ mətni oxuya bilmirsə, bu zaman çoxlu səhvlərə yol verirsə deməli o, bu iĢi mənimsəməmiĢdir. Fəaliyyətin mənimsənilməsi nəticəsində insanda müvafiq
məvəffəqiyyətlə yerinə yetirməsini təmin edir. VərdiĢlər və onların mahiyyəti. Əvvəl qeyd etdiklərimizdən aydın olduğu kimi, fəaliyyət insanın Ģüurlu məqsədləri ilə tənzim olunan fəallığıdır. Bu o deməkdir ki, in- san fəaliyyəti üçün Ģüurluluq əsas, fərqləndirici amildir. Ġnsan hər hansı bir fəaliyyətin icrasına ilk dəfə baĢlayarkən iĢin müəyyən cəhətlərini əvvəlcə müfəssəl Ģəkildə və Ģüurlu tənzim etməli olur. Həmin iĢin dəfələrlə icrası, təkrarı nəticəsində get- gedə həmin iĢi Ģüurun daha az iĢtirakı ilə yerinə yetirməyə Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|