BAKI 2015
Qara metallurgiya sənayesi üzrə arayış
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI İQTİSADİYYAT VƏ SƏNAYE NAZİRLİYİ
2
Qara metallurgiya sənayesi
Qara metallurgiya sənayesi ayrı-ayrı ölkələrin iqtisadiyyatlarında mühüm rol
oynayır. Hazırda dünya metallurgiya sənayesində mürəkkəb proseslər gedir.
Qloballaşma çağırışları, bazar münasibətlərinin təkmilləşməsi proseslərinin və bir cox
ölkələrin, şirkətlərin spesifik inkişaf xüsusiyyətlərinin təsiri nəticəsində XX əsrin
sonunda dünya metallurgiya bazarı dərin dəyişikliklərə uğramışdır. Son 20 ildə isə bu
sferada sabitləşmə meydana gəlmiş və yeni inkişaf təzahürləri formalaşmışdır. Belə
ki, hazırda metala olan ümumi tələblə bağlı dünya metal məhsulları ilə ticarət yuksək
templərlə inkişaf etməkdədir. Bu həm də, dunya olkələrinin sayının artması, burada
özünə məxsus müvafiq istehsalların yaradılması və spesifik bazar restruktizasiyası ilə
sıx əlaqədardır.
Dünya qara metallurgiyası
Dünya polad istehsalı
Dünya polad birliyinə daxil olan 93 ölkənin, qlobal xam polad istehsalı 2014-cü
ildə 1,67 milyon ton, yəni 2013-ci ildəki 1,65 milyon tondan 0,8% çox olmuş və
indiyə qədər ən yüksək istehsal olaraq qiymətləndirilmişdir. Dünyada istehsal olunan
poladın 50%-i Çinin payına düşür. Avropa Birliyi, Şimali Amerika, Orta Şərq və
Asiya ölkələrində polad istehsalı 2014-ci ildə artan temp üzrə olmuşdur.
Avropa Birliyininə daxil olan 28 ölkədə xam polad istehsalı 1,8% artaraq 169
milyon tona yüksəlmişdir. Bu da dünya polad istehsalının 10,2 faiz deməkdir.
Almaniyada polad istehsalı 2014-cü ildə 42,9 milyon ton olmuşdur. Buda Avropa
Birliyinə daxil olan ölkələrin istehsal elədiyi xam poladın 25%-ni təşkil edir. İtaliyada
polad istehsalı ötən illə müqayisədə 1,4% azalaraq 23.7 milyon tona düşmüş,
İspaniyada isə polad istehsalı 2013-cü ilə nisbətən 0,6 faiz azalaraq 14,2 milyon ton
olmuşdur. Rusiya polad istehsalı 2014-cü ildə 2.6 faiz artaraq 70 milyon ton
olmuşdur. Bu da dünya polad istehsalında Cənubi Koreyadan sonra 6-cı yer deməkdir.
Asiya ölkələrində xam polad istehsalı 0,8 faiz artaraq dünya polad istehsalının
68,0% fazini tutmuşdur. 2014-cü ildə Çin polad istehsalını 0,9% artıraraq 822,7
milyon ton çıxarmışdır ki, bu da dünya da illik ən yüksək xam polad istehsalıdır.
Yaponiya isə istehsalını 0,1% artıraraq 111 milyon tonla dünya polad istehsalında 2-ci
yerdədir. Hindistan illik istehsalı 2,3 faiz artıraraq 83 milyon tona çıxarmışdır ki, bu
da ABŞ dan 5 milyon ton azdır. Cənubi Koreya polad istehsalını 2014-cü ildə 71
milyon ton olmuşdur ki, bu da ötən illə muqayisədə 7,5% artmışdır.
3
Dünyanın 3-cü ən böyük polad istehsalçısı olan ABŞ-da illik istehsal 1,7%
artaraq 88 milyon tona bərabər olmuşdur. Bununla da Şimali Amerikanın istehsalı
dünyada 7,3% paya malik olmuşdur. Cənubi Amerikada xam polad istehsalı 1.4 faiz
azalaraq ilə 45 milyon ton olmuşdur. Burda ən böyük istehsalçı 34 milyon tonla
Braziliyadır.
Diaqram 1. Dünyanın əsas polad istehsalçıları
Dünya dəmir filizi
Polad istehsalı üçün tələb olunan dəmir filizin ehtiyatları dünyada zəngin
resurslardan biri olaraq, yer qabığının tərkibində alüminiumdan sonra 2-ci ən geniş
yayılmış metaldır. 2012-ci ilin hesablamalarına görə (ABŞ-ın Daxili İşlər Nazirliyinin
məlumatı) dünya dəmir filiz yataqlarının (tərkibində dəmirinin 15%-dən 65%-ə kimi)
gücü 800 milyard ton təşkil edir ki, bunun da təqribən 230 milyard tonu xalis
dəmirdir.
Cədvəl 2-dən göründüyü kimi 800 milyard ton ehtiyatın təqribən 587 milyard
tonu 9 ölkənin payına düşür. Təsadüfi deyil ki, dünyanın ən iri dəmir filizi
ixracatçıları məhz bu ölkələr arasındandırlar (diaqram 2).
Ölkə
Dəmir filizi ehtiyatları
(milyard ton)
1.
Rusiya
113
2.
ABŞ
110
49.5%
6.7%
5.3%
5.0%
4.3%
4.2%
25.0%
2014-cü ildə dünyada əsas polad istehsal edən ölkələr
Çin
Yaponiya
ABŞ
Hindistan
Cənubi Koreya
Rusiya
Digər ölkələr
4
3.
Braziliya
100
4.
Avstraliya
80
5.
Ukrayna
50
6.
Çin
50
7.
Kanada
30
8.
Qazaxınsan
29
9.
Hindistan
25
Dünya
800
Cədvəl 1. Ölkələr üzrə iri dəmir filizi yataqları
Belə ki, Avstraliya (480 milyon ton), Braziliya (390 milyon ton) və Hindistan
(240 milyon ton) 2011-ci ildə 1,1 milyard ton dəmir filizi ixrac etmişlər ki, bu da
2011-ci ildə dünyada hasil edilmiş 2,8 milyard ton dəmir filizinin 39%-ni təşkil edir.
Diaqram 2. Dəmir filizinin ixracı üzrə əsas ölkələr (mioyon ton)
Xammal bazarları arasında dəmir filizinin bazarı dəyər baxımından neft
bazarından sonra ikinci yerdədir. 25 illik müddət ərzində (1983-2008-ci illər) dəmir
filizin 1 tonunun satış qiymətləri 15-30 ABŞ dolları arasında idi. Yalnız 2008-ci ildən
başlayaraq qiymətlər kəskin şəkildə qalxaraq 150 ABŞ dolları civarına çatmışlar
(hazırda qiymətlər enərək 60 ABŞ dolları civarındadır). Ümumiyyətlə, son 40 il
ərzində dəmir filizinin qiymətlərinin müəyyən edilməsi bir tərəfdən əsasən Yaponiya
və bir neçə digər ölkənin polad istehsalat şirkətləri, digər tərəfdən dünyanın ən iri filiz
istehsalçıları, yəni dünya hasilatının təqribən 34%-ni təşkil edən “üçlük” (“BHP
Billiton”, “Rio Tinto” və “Vale SA” şirkətləri) arasında danışıqlar aparılmaqla baş
verir və danışıqlar nəticəsi haqqında 1 aprel tarixində elan verilir. Digər filiz istehsalçı
və alıcıları isə bu qiymətləri indikativ qiymətlər kimi qəbul edirlər.
267
310
363
269
282
266
94
101
114
26
26
16
19
18
16
32
32
45
28
28
31
21
23
28
26
23
21
15
15
15
9
11
4
12
11
10
0
50
100
150
200
250
300
350
400
2007
2008
2009
Dəmir filizinin ixracı üzrə əsas ölkələr, milyon ton
Avstraliya
Braziliya
Hindistan
Niderland
İsveş
CAR
Kanada
Ukrayna
Rusiya
Qazaxıstan
ABŞ
Mavritaniya
5
Azərbaycan
Qara metallurgiya sənayesi ənənələri ilə fərqlənən Azərbaycan Respublikasında
da bu istiqamətdə önəmli işlər aparılır. Ölkədə müasir tələblərə cavab verən yeni
istehsal sahələri açılır, müvafiq təyinatlı texnoparklar yaradılır, infrastruktur layihələr
həyata keçirilir.
Mövcud təbii-iqtisadi potensialdan daha səmərəli istifadə edilməsi, ölkə
iqtisadiyyatının qara metala olan tələbatının dolğun ödənilməsi və qara
metallurgiyanın özünün ixracyönümlü sahəyə çevrilməsi, məqsədlərindən irəli gələrək
Azərbaycan Respublikası Prezidentnin Sərəncamı ilə dəmir filizinin hasilatından
polad istehsalına qədər bütün tsiklləri əhatə edən və səhmləri dövlətə məxsus
“Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti yaradılmışdır.
Polad məmulatlarının istehsalı
2014-cü ildə metallurgiya sənayesi və hazır metal məmulatlarının istehsalı
müəssisələrində 413,1 milyon manatlıq məhsul istehsal olunmuş və xidmətlər
göstərilmişdir. İstehsalın həcmi metallurgiya sənayesində 11,0%, hazır metal
məmulatlarının istehsalı sahəsində isə 6,2% artmışdır.
Məhsul növləri
2014-cü ildə
istehsal
edilmişdir
Əvvəlki ilə
nisbətən,
faizlə
01.01.2015-ci il
vəziyyətinə hazır məhsul
ehtiyatı
Çuqun tökmə, ton
1.504,4
78,5
332,6
Polad tökmə, min ton
326,8
139,0
17,6
Qeyri-cins poladdan dəstələr şəklində
katankalar (armatur), min ton
248,7
102,9
21,4
Polad borular, min ton
33,7
55,5
0,0
Paslanmayan poladdan soyuq formalı
profillər, min ton
19,3
214,5
0,0
Cədvəl 2: Metallurgiya sənayesi və hazır metal məmulatlarının istehsalı sahələrində əsas
məhsul növlərinin buraxılışı
2014-cü ildə 1,5 min ton tökmə çuqun və 326,8 min ton tökmə polad istehsal
edilmişdir.
6
Dəmir filizi ehtiyatları
Azərbaycan Respublikasında yerləşən və ehtiyatları təsdiq olunmuş bütün
dəmir filizi yataqları Daşkəsən filiz rayonu hüdudlarında təmərküzləşmişdir. Dəmir
filizləri Azərbaycan Respublikasında dörd mənşədə rast gəlir: seqrasion-maqmatik,
skarn-maqnetit (kontakt-metasomatik), hidrotermal-metasomatik və çökmə.
Bunların yalnız skarn-maqnetit tipli Daşkəsən, Cənubi Daşkəsən və “Dəmir”
yataqları sənaye əhəmiyyəti kəsb edir. Daşkəsən dəmir filizi qrupu yataqlarının
sənaye ehtiyatı təqribən 250 milyon tondur (Daşkəsən, Cənubi Daşkəsən və Dəmir
kobaltlı maqnetit yataqlarıdır ki, onların da ümumi qalıq ehtiyatlan A+B+C
kateqoriyaları üzrə 01 yanvar 2014-cü il tarixə 227 milyon ton dəmir və 11.283 ton
kobalt təşkil edir).
Kobalt filizlərinin sənaye əhəmiyyətli yığımları Daşkəsən filiz rayonunda
məlumdur. Burada kobalt filizləri həm müstəqil (Yuxarı Daşkəsən yatağı), həm də
skarn-maqnetit filizləri ilə birgə əmələ gəlmişdir.
Bu yataqların bazasında layihə gücü ildə 3,0 milyon ton xam filiz olan
Azərbaycan Dağ Mədən Kombinatı fəaliyyət göstərmişdir. Əvvəllər hazır məhsulun
tərkibində dəmirin miqdarı 60,5% olan konsentrat Rustavi (Gürcüstan) Metallurgiya
Zavoduna, az miqdarda isə “Gürcüstankömür” İstehsalat Birliyinə və Bakı
Ağırlaşdırıcılar Zavoduna göndərilirdi.
Daşkəsən dəmir yatağında 2011-ci ildən etibarən “Daşkəsən Filizsaflaşdırma”
ASC dəmir filizlərinin istehsalı ilə məşğul olur. 01 yanvar 2014-cü il tarixə Daşkəsən
yatağının qalıq ehtiyatı 44,8 milyon ton, Cənubi Daşkəsən yatağının qalıq ehtiyatları
isə 94,3 milyon tondur. Ehtiyatı 87,9 milyon ton və filizdə dəmirin orta miqdarı
43,7% olan Dəmir yatağı indiyədək istismarda olmamışdır. İstismar zamanı olan
itkilər nəzərə alınmaqla yataqların qalıq ehtiyatları Azərbaycan Dağ Mədən
Kombinatını mövcud layihə gücündə 75 il ərzində təmin etməyə qadirdir.
Hazırkı vəziyyət
“Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” QSC 2015-2018-ci illərdə ölkədə
mövcud müəssisələrin yenidən qurulmasını və yeni müəssisələrin işə salınmasını
nəzərdə tutan tədbirlərireallaşdıracaq.
İlkin olaraq dənəvər dəmir istehsalı, reduksiya yolu ilə dəmir istehsalı və polad
istehsalı zavodları işə salınacaq. Respublikada poladdan istehsal olunan məhsulların
(armatur, şveller, rels, borular, polad məftil və s.) istehsalı ilə məşğul olacaq zavod və
sexlərin yenidən qurulması işləri davam etdiriləcək.
7
Cəmiyyətin strukturunda olan “Daşkəsən Filizsaflaşdırma” ASC-də hazırda
texniki bazanın yenidən qurulması, işçilərin sosial müdafiəsinin və əmək şəraitinın
yaxşılaşdırılması, əməyin mühafizəsi tədbirlərinin həyata keçirilməsi, onların müvafiq
sosial xidmətlərlə təmin edilməsi üçün komissiya yaradılıb və araşdırmalara başlanıb.
Dostları ilə paylaş: |