1
Ramiz MEHDİYEV
Azərbaycan Respublikası Prezidenti
Administrasiyasının rəhbəri,
Milli Elmlər Akademiyasının akademiki
Güclü Azərbaycan dövləti
qloballaşma şəraitində milli ideyanın təcəssümü kimi
Güc hökmən dinc idarəetməyə gətirib çıxarır,
gücün yoxluğu isə hökmən hərc-mərcliyə gətirib çıxarır;
güc hökmən əmin-amanlığa gətirib çıxarır,
gücün yoxluğu isə hökmən təhlükəyə gətirib çıxarır.
(Mo-Tszı, Qədim Çin. E.ə. V əsr)
Bəşəriyyət getdikcə daha çox əmin olur ki, XXI əsr biliklər,
yüksək texnologiyalar, sürətli innovasiyalar və elm tutumlu
istehsalatlar əsridir. Dünya prinsipcə yeni texnoloji uklada daxil olur,
bu isə dövrlərin dəyişməsinə, əvvəlki dünya nizamının
transformasiyasına dəlalət edir. Bəs, bu qədər çoxmənalı prosesdə
millətlər və dövlətlər özlərini qoruyub saxlaya biləcəklərmi? Bu gün
bu problem həm alimlərin, həm də dövlət xadimlərinin və bir sıra
dövlətlərin siyasi elitasının diqqət mərkəzindədir. Xüsusi halda,
dövlətin rolunun güclənməsi və dövlət idarəçiliyinin səmərəliliyinin
artırılması ekspert qiymətləndirmələrində əksini tapmış aparıcı
tendensiyadır. Təbii ki, bu problem XXI əsrin müstəqil dövləti kimi
2
Azərbaycanın gələcəyinə laqeyd olmayan insanların diqqətindən
kənarda qala bilməz.
Bu fəsildə müstəqil dövlətin qorunub saxlanması məsələləri
Azərbaycan xalqının müasir milli ideyasının əsas vəzifəsi kimi
nəzərdən keçirilir, Azərbaycan dövlətinin dəyişən siyasi və sosial-
iqtisadi məkanda milli ideyanı reallaşdıraraq, yeni dövrün
çağırışlarına cavab verməsi üçün onun hansı keyfiyyətlərə malik
olması göstərilir. Bu fəslin əsas motivi müasir şəraitdə milli ideyanın
ən mühüm vəzifəsinin məhz güclü, müstəqil Azərbaycan dövlətinin
və buradan irəli gələn bütün innovasiya, iqtisadi, sosial, siyasi,
ideoloji və ictimai infrastrukturun qurulmasından ibarət olmasını
göstərməkdir. Azərbaycan xalqı sivilizasiyalı dünyada baş verən
qloballaşma dəyişikliklərinin ruhunu nəzərə almaqla bərabər, eyni
zamanda, dövlətimizin hansı mürəkkəb geosiyasi regionda
yerləşməsini də anlayır, bu halda özünün hadisələrlə zəngin olan
əvvəlki tarixini də unutmur.
Bu gün elə bir beynəlxalq strateji araşdırmalar mərkəzi yoxdur
ki, orada müasir dövlətlərin fəaliyyətinin qloballaşma proseslərinin
təsiri altında baş verən ciddi dəyişikliklərlə bağlı olması haqda elmi
nəticəyə etiraz etsinlər. XX yüzilliyin son dörddəbirində formalaşmış
və XXI yüzilliyin başlanğıcında inkişaf etmiş qlobal dəyişikliklər və
çağırışlar milli dövlətlər, dövlətin və cəmiyyətin qarşılıqlı təsiri
məsələləri ilə bağlı yeni tələblər irəli sürüb. R.V.Yevstifeyev hesab edir
ki, sosial, siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə dövlətlərin əksəriyyəti
üçün ümumi dəyişikliklər kimi anlaşılan qloballaşma prosesləri
3
“bəşəriyyətin inkişafı üçün bir magistral yol kimi qəbul edilir... Bu
yolun istiqamətinin və xarakterinin” dərk edilməsi “cəmiyyətin və
dövlətin qarşılıqlı təsirinin yeni prinsiplərinin formalaşmasına və
bəşəriyyətin gələcəyə doğru ümumi hərəkətində dövlətlərin səmərəli
fərdi siyasi trayektoriyalarının qurulmasına kömək edə bilər”
1
.
Qlobal proseslər müəyyən mənada milli dövlətlərə çağırışlardır.
Qloballaşmanın həyatımıza nə isə bir yenilik əlavə edəcəyinə aludə
olmaq yox, onun hələ tam dərk etmədiyimiz nəticələri haqda
düşünmək lazımdır. Bir məsələyə əsla şübhə yoxdur ki, qloballaşma
beynəlxalq ictimaiyyətin Qərb mədəniyyəti və kapitalizm cəmiyyəti
prinsipləri əsasında homogenləşdirilməsi (yekcinsləşdirilməsi)
prosesidir. Eyni zamanda, milli dövlətlərin rolunun və funksiyalarının
dəyişməsi (nivelirlənməsi) qloballaşmanın ən mühüm məqsədlərindən
biridir.
Müasir dövrün görkəmli filosof siyasətçilərindən biri olan Pyer
Burdye hesab edir ki, qloballaşma heç də siyasi müdaxilədən asılı
olmayan təbii-tarixi, obyektiv xarakter daşımır. Bundan başqa, o iddia
edir ki, (və bu məsələdə o, haqlıdır) qloballaşma hətta sosial proses
də deyil, siyasətin funksiyasıdır. Pyer Burdye yazır: “Biz mondiallaşma
1
Евстифеев Р.В., «Государство и общество в XXI веке: метафоры
глобализации и глобализация метафор». Жур. «Социум и власть», 2010 г.,
№1, стр. 4.
4
siyasətinin şahidləriyik (mən təbii proses kimi mondiallaşma
haqqında yox, məhz “mondiallaşma siyasəti” haqqında danışıram)”
2
.
Qloballaşma bir sıra siyasi qərarların və tədbirlərin nəticəsi
olaraq, bəşəriyyəti zəmanəmizin əsas ziddiyyətinə – dünyada ictimai
münasibətlərin artmaqda olan qloballaşması ilə milli dövlət qurumları
arasında ziddiyyətə gətirib çıxarıb. Ümumi rifah ideyasına etinasızlıq,
demokratiyanın geri çəkilməsi və milli dövlətin oyundan çıxarılması
qlobal proseslərin inkişafında gözlənilməzlik oldu. Modernləşdirmə
nəzəriyyəsinin ən böyük analitiklərindən biri olan A.Turen heç də
təsadüfən yazmırdı ki, bundan sonra dünya sivilizasiyasının taleyi
universal hədəf olaraq inkişaf ilə dəyər seçimi kimi mədəniyyət
arasında kompromis tapılıb-tapılmayacağından asılıdır
3
.
Tarixi proseslərin mahiyyəti gözümüzün qabağında dəyişir. Hələ
keçən əsrdə bir çox filosoflar və politoloqlar demokratikləşmənin yeni
(üçüncü) dalğasının gəlişi (S.Hantinqton) və ya “tarixin sonu”
(F.Fukuyama) haqqında danışırdılar. XXI əsrin başlanğıcında bütün
elm aləmində anlamağa başladılar ki, heç bir “tarixin sonu”
gözlənilmir; “demokratiyanın zəfər yürüşü” perspektivləri barədə
danışanlar daha ehtiyatlı oldular, reallığın dəyişməsinə həmişə
hamıdan əvvəl reaksiya verən publisistikada isə artıq liberal
demokratiyanın böhranı, “zorən demokratiya”nın formalaşması
2
Bu mənbədən sitat gətirilir: Спиридонова В.И. «Глобализация и
национальное государство». Сб. «Судьба государства в эпоху глобализации»,
М, 2005 г., стр. 13.
3
Bax: yenə orada, səh. 20.
Dostları ilə paylaş: |