Redaks ġya heyəTĠ



Yüklə 7,09 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/318
tarix15.03.2018
ölçüsü7,09 Mb.
#32623
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   318


 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 



 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 



 

 



 

REDAKS ĠYA HEYƏTĠ 

Yaqub MAHMUDOV (baĢ redaktor), Ġslam A ĞA YEV, Tofıq BABA YEV (məsul katib), 

Azər BA ĞIROV, Ġradə BA ĞIROVA, Firdovsiyyə ƏHMƏDOVA, 

Anar ĠSGƏNDƏROV, Nigar MAKSVELL, Xeyrulla MƏMMƏDOV,  

Elmira MƏMMƏDOVA, Mirheydər MĠRZƏYEV, Ataxan PAġA YEV (baĢ redaktor müavini), 

Mehman SÜLEYMANOV, Kərim ġÜKÜROV 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

947.54 - dc 21  

AZE 

Azərbayc an Xal q Cümhuriyyəti Ensiklope diyası. Ġki c ilddə. II cild. Bakı, " Lider nəĢriyyat", 2005,472 səh. 

ISBN 9952-417-44-4 

© "LĠDER NƏġRĠYYAT", 2005 

 

 

 



 

 

 



 


 

 



 

 

 



 

 

 



XAÇMAZ  HƏRBĠ  DƏSTƏSĠ  -  Azərbaycana 

Denikin in  hücum  təhlükəsinin  gözlənild iyi  dövrdə  Xalq  

Cü mhuriyyətinin   hərbi  naziri  general  Səməd   bəy 

Mehmandarovun  əmri  ilə  1919  ilin  yayında  yaradılmıĢ 

xüsusi  taktiki  qrup.  Ölkənin  Ģimal  sərhədi  boyunca 

müdafıə  mövqeləri  tut muĢdu.  Xaçmaz  hərbi  dəstəsinə 

Quba piyada alayı, 3-cü  Gəncə p iyada alayının b ir taboru, 

1-c i  Tatar  süvari  alayı,  1-c i  topçu  briqadasının  2-ci 

divizionu  və  Ġstehkam  mə ktəbinin  Ģə xsi  heyəti  daxil  id i. 

General-mayor  Ġbrahim  ağa  Usubov  dəstənin  ko mandiri, 

general-kvart irmeyster  vəzifəsinin 

müvəqqəti  icraçısı 

podpolkovnik Zeynalov qərargah rəisi təyin ed ilmiĢdi. 

1919  ilin  iyulunda  Xaçmaz  dəstəsinə  rəhbərlik 

Quba  piyada  alayının  komandiri  polkovnik  ġirin  b əy 

Kəsəmənliyə  tapĢırıldı.  1-c i  Tatar  süvari  alay ı  istisna 

olmaqla, 

digər 

hissə 


və 

bölmələr 

polkovnik 

ġ.Kəsəmənlinin əməliyyat tabeliyinə verild i. 

1919  ilin  noyabrında  Xaçmaz  dəstəsi  ləğv  edilərək, 

onun  bazasında  Quba  hərbi  dəstəsi  yaradıldı.  Bununla 

əlaqədar  olaraq  Ģimal  sərhədlərinin  qorunması  ilə  bağlı 

vəzifələr Quba dəstəsinə həvalə olundu.  



Əd.\ Azərbaycan tarixi, 7  cilddə,  c.5,  B., 2001;  Süleymanov  M., 

Azərbaycan ordusu  (1918-1920),  B., 1998;  Osmanlı  H.,ġimal  sərhədləri 

və Bakı rayonunun müdafıəsi tarixindən, B., 1999.  

XALQ 

AZADLIQ 

PARTĠYAS ININ   

(KADETLƏRĠN)  B AKI  ġÖBƏSĠ-kadetlər  partiyasının 

1905  ilin  dekabrında  Moskvada  təsis qurultayından  iki  ay 

sonra fəaliyyətə baĢlamıĢdı. ġöbənin təsis iclası isə 1906 il 

yanvarın  7-də  keçirilmiĢdi.  Ġclasda  B.L.Baykov  Bakı 

Ģöbəsinin 

sədri 


seçildi. 

ġöbənin 


bürosuna 

isə 


M.F.PodĢibyakin,  S.A.Vənsoviç,  Ġ.Miroslavski,  A.M.Feyql, 

Ə.  TopçubaĢov,  Ġ.Hacınski,  K.Ġ.Xatisov,  S.Taq ianosov, 

M.Q.A libeqov,  F.F.Skrepinski  daxil  oldular.  Büroya 

namizədlər  sıras mda  Ġ.Səfə rəliyev,  Ġ.Hacıyev,  S.ġifrin, 

Fridlandın adla rı çəkilirdi. 

Özlərin i  kadet  adlandıran  konstitusion-demokratlar 

Rusiyanın  ilk  liberal  təmayüllü   partiyası  idi.  DünyagörüĢlə-

rinə  görə  islahatçı  olan  kadetlor  zo rakı  çevriliĢi  norma l  ta-

rixi  inkiĢafa  zidd  sayaraq,  onun  qəti  əleyhinə  çıxırd ılar. 

Partiya mn 2-c i qurultayında (1906, yanvar) qəbul edilmiĢ   




 

 



proqramında  göstərilird i  ki,  "Rusiya  konstitusiyalı  parlament  monarxiyası  olmalıdır.  Rusiyanın  dövlət  quruluĢu 

Əsas Qanunla (Konstitusiya ilə) müəyyən edilir". 

1906 ilin yanvarında təĢkilat i cəhətdən forma laĢ mıĢ Ba kı kadetləri, əsas etibarilə, Moskva və Peterburq kadetlə rin in  

proqramını  qəbul  etmiĢdilər.  Sosial  və  milli  tərkib inə  görə  Bakı  Ģöbəsi,  demək  o lar  ki,  bütün  millətlərin  yu xarı  və  orta 

təbəqələrini  əhatə  edirdi.  Zora kılığa  və  xaosa  aparan  inqilabi  yolun  əksinə  olaraq,  kadetlər  islahatlar  və  təkamü l  yolunu 

seçmiĢdilər.  Kadetlərin  milli  proqramın m  əsas  tələbi  xalq ların  mədəni  müqəddəratını  təyin  etməsi  və  ya  milli-mədəni 

mu xtariyyəti  idi.  Bununla  belə,  rus  dili  bütün  mərkə zi  quru mların,  ordunun  və  donanmanın  dili  o laraq  qalma lı  id i. 

Be ləliklə,  milli  məsələnin  həllində  kadetlər  Rusiyanın  vahidliyi  və  bölünməzliyi  ideyasını  üstün  tuturdular.  Rusiyalı 

həmka rlarından  fərqli  olaraq,  Ba kı  kadetləri  öz  məqalələ rində  Qafqa z  xa lqlarına  mu xtariyyət  verilməsi  tələb i  ilə   çıxıĢ  

edirdilər. Be lə  tələblə rlə  ç ıxıĢ edən S.A.Vənsoviç, M.F.PodĢibyakin, Ü.Turski  mu xtariyyət tələbini onunla əsaslandırırd ıla r 

ki, Rusiyadan fərqli olaraq, Qa fqazda ö zünüidarəet mə orqanla rı - ze mstvə hələ də yaradılmay ıb və belə  bir Ģəraitdə yeganə 

çıxıĢ yolu Qafqaz  xalqlarının ço xdan arzuladığ ı  mu xtariyyət üsuli-idarəsinin tətbiq edilməsidir.  Lakin  mu xtariyyət ideyası 

yalnız nəzəri cəhətdən təbliğ olunurdu, onun həyata keçirilməsi  mexanizmləri açıqlan mırdı. Kadetlərin məh z yerli əhalinin  

problemlərinə  laqeydliyi  Bakı  Ģöbəsinin  azərbaycanlı  üzv lərin in  fəaliyyətsizliy inə  gətirib  çıxarmıĢdı.  On lar  öz  xa lqının  

çoxsaylı problemlərini həll etmək üçün, ilk növbədə, Ümu mrusiya müsəlmanları ilə b irləĢməy i üstün tuturdular. 

Kadetlərin  fəallığının  artması  ən çox  seçki  kampaniyaları  dövrünə təsadüf  edirdi.  1906  ildə  1-ci  Duma  seçkiləri  kam-

paniyasına da onlar birinci baĢladılar. Müxtəlif  millətlərin nümayəndələrin i ö z seçiciləri sırasma cəlb etmək  məqsədilə  Bakı 

kadetləri  müraciətnamə  yaymıĢdı.  Müraciətnamədə  kadetlərin  liberal  proqramına  Rusiyada  yaĢayan  çoxsaylı  xa lqların  

vəziyyətinin dəyiĢdirilməsi,  xüsusilə onların öz doğma dillərində yazıb oxu maq və özünüidarəetmə orqanlarına malik olmaq  

hüquqları  barədə  bəndlər  də  salınmıĢdı.  Lakin  bu  bəyannamələrə  baxmayaraq,  Bakı  Ģöbəsinin  namizəd  siyahılarına 

azərbaycanlılar  daxil  olunma mıĢdı  və  onlar  seçkilərdə  müstəqil  namizədlər  kimi  iĢtirak  edirdilər.  Kadetlərin  gurultulu seçki 

kampaniyası gözlənilmədən yanmçıq qaldı. 1906  il  mayın 3-də onların namizədlərindən biri - S.S.Yakovlev naməlu m Ģəxslər 

tərəfindən öldürüldü. Kadetlər seçki təbliğatlarının dayandırılması barədə qəzetdə elan verdilər və bu qərarın səbəbini onların 

toxunulmazlığına  təminat  olmaması  ilə  izah  etdilər.  Beləliklə,  namizədlərin  partiya  siyahıları  ilə  seçilməsi  prosesi 

dayandırıldı. 

1907  ilin  yanvarında  2-ci  Dövlət  dumasına seçkiqabağı  ka mpaniya  baĢlandı.  Bu  dəfəki  seçkilə rdə  kadet  platforma- 

sının  tələbi  daha  konkret  və  aydın  idi:  duma  qarĢısında  cavabdeh  olan  nazirlər  kabinetinin  formalaĢdırılması.  Kadetlər 

əvvəlcə öz namizəd lərinin  siyahısını təqdim etmək  id ilər, lakin yanvarın  ikinci yarısında onlar 6 dairədən ikisində "Земля 

и  воля"

 

("Torpaq  və  azadlıq")  ittifaqı  ilə  b irgə  siyahı  təqdim  et mək  qərarına  gəldilər.  Bu  ittifaq  boykot  taktikasından  əl 



çəkib,  seçkidə  iĢtirak  etmək  qərarına  gələn  əsər  və  daĢnaklardan  təĢkil  olun muĢdu.  Lakin  b ir  ço x  namizədlər  blo kda 

daĢnakların iĢtirakı haqqmda məlu mat aldıqdan sonra, ö z namizədliklərini geri götürdülər. Onları kadetlərin platfo rmasma 

daban-dabana zidd olan əsərlə rin və daĢnakların ekstremizmi qorxudurdu. Nəticə onların qərarın m düz o lduğunu göstərdi. 

Be lə ki, son nəticədə "Müsəlman bitərəflər blokunun" (ba x "İttifaqi-Müslimin ") nümayəndəsi qalib gəld i. 

2-c i Du ma , hakim da irə lərin gözləd iyin in əksinə, daha radika l o ldu və 1907  il  iyunun 3-də çar tərəfındən qovuldu. 

Elə  hə min   tarixli  qanunla  hə m  mü xa lifət   partiyala rmın,  hə m  də  milli  a zlıqlarm  Du mada  tə msilç iliyi  xeyli  məhdud-

laĢdırılmıĢdı.  Bu  dəfə  seçkilərin   son  mərhələsində  kadetlər,  menĢeviklər  və  b itərəflər  bir  blokda  birləĢ mək  qərarına 

gəldilər,  la kin  buna  baxmayaraq,  seçkilə rin  Tiflisdə  keçirilən  mərhələsində  Cənubi  Qafqa zın  sağ  qaragüruhçu  parti-

yaların ın vahid namizəd i qalib gəld i. 

1912  ildə   4-cü  Du maya  seçkilər  va xtı  kadetlər  hə min   il  Rusiyada  yaradılan  Tə rəqqi  partiyasın m  nü mayəndələri 

qismində fəal seçkiqabağı ka mpaniyaya baĢladılar. Seçkilə r ərəfəsində kadet partiyasının "ulduzları" Milyukov, ġinqaryov, 

Rodiçev təbliğat kampaniyası aparmaq üçün Bakıya gəlmiĢdilər.  1912 ilin sentyabrında keçmiĢ kadetlər  12 nəfərdən ibarət 

"birləĢmiĢ tərəqqipərvərlə rin" siyahısını irəli sürdülər.  Bo lĢeviklə rin onla rı burjuaziya ilə ə mə kdaĢhqda ittiham et mələ rinə  

tərəqqiçilə r  (keç miĢ kadetlə r) " Bakı" qəzet inin səhifə lərində belə cavab verdilər: "Konstitusiya təhlükədədir, proletariatın  

isə gücü yoxdur, b iz  kapita listləəri,  iĢ ada mla rın ı ö zü mü zdən uzaq laĢdırma ma lıyıq və  qaragüruhçuların  qalib gəlmə məsi 

üçün birləĢməliyik". 

Sosial-de mokratla r  (menĢeviklə r)  tərəqqiç ilə rlə   ko mpro misə  gedib   onlarla  b irləĢmə k  qə rarına  gəld ilə r  və  bu  ad -

dımın  nə  qədər  düzgün  olduğunu  tezliklə  gördülər.  MenĢevik  M.Ġ.Skobelev,  ilk  dəfə  olaraq,  Bakıdan  Dumaya  deputat 

seçildi.  Beləliklə,  ö zlərini  parlament  partiyası  sayan  kadetlərin,  sonra  isə  tərəqqiçilərin  Bakı  Ģöbəsi,  böyük  fəallığına 

baxmayaraq,  4  seçki  kampaniyasının  heç  birindo  qələbə  qazana  bilmədi.  Bu,  kadetlərin  Azərbaycanda  sosial  bazasının 

məhdudluğu və yerli əhalinin proble mlərinin arxa  plana çəkilməsi ilə bağlı id i. 

1915  il  avqustun  9-da  Dövlət  Du masında  kadetlərin,  tərəqqiçilərin  və  oktyabrist  partiyalarının  iĢtira kı  ilə  "Tə-

rəqqipərvər  blok"  yarandı.  Blo kun  əsas  tələbi  Birinci  dünya  müharibəsində  tənəzzülə  uğrayan  Rusiyada dumaya  hesabat 

verən  "ictima i  etimad  höku mətin in"  yaradılması  idi.  Bakı  kadetlə ri  də  "Kaspi"  və  "Ba kı"  qə zetlərinin   səhifələ rində  bu  

bloku dəstəkləyir və "cavabdeh hökumət" haqqında tələblər irəli sürürdülər. 

Fevral inqilabı (1917) nəticəsində Rusiyada çar mütlə-q iyyəti devrildikdən sonra, kadetlər iqtidar partiyasına çev- 

 

 

 



 

 

 



 


Yüklə 7,09 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   318




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə