Reja qora metallurgiya

Zarafshon sanoat texnikumi
Metallurgiya guruhi
113-22-guruh talabasi
Boborayimova Nilufarning
Metallurgiya fanidan tayyorlagan
MUSTAQIL ISHI

MAVZU: Qora metallarni ishlab chiqarish texnalogiyasi

REJA
1.Qora metallurgiya
2. Metallurgiya kombinatlari
3. Qora metallar tuzilishi va xususiyatlari
4.Xulosa
5.Foydalanilgan adabiyotlar
6.Savollar

Qora metallurgiya — metallurgiya sanoatining sohalaridan biri. Domna, poʻlat eritish, prokat metallurgiyasi, metall buyumlar ishlab chiqarish, ruda xom ashyosini qazib olish, boyitish, maydalash, koks kimyosi ishlab chiqarishi, ferroqotishmalar va oʻtga chidamli materiallar tayyorlash, noruda xom ashyo qazib olish va qora metallarni qayta eritish tarmoqlarini oʻz ichiga oladi. Sovuqlayin yoki qizdirib ishlangan prokat, poʻlat trubalar va metall buyumlar Qora metallurgiya mahsu-lotlarining muhim turlari hisoblanadi.
Kishilik jamiyati taraqqiyotida mehnat qurollari va qurol-yarogʻlar juda muhim ahamiyat kasb etgan. Ular, asosan, yogʻoch, suyak, tosh (qarang Tosh davri) va temirdan (qarang Temir davri) tayyorlangan. Qora metallurgiya xalq xoʻjaligining koʻpgina tarmoqlarini rivojlantirishning asosi hisoblanadi. Kimyo sanoati, rangli metallurgiya, qurilish materiallari sanoati mahsulotlari bilan birga qora metallar mashinasozlik va qurilishda asosiy konstruksion material hisoblanadi. Oʻzbekistonda yetakchi mashinasozlik tarmoqlari ishlatadigan konstruksion materiallarning umumiy hajmida qora metallar asosiy oʻrinni egallaydi.
Oʻzbekistonda bir necha kichikroq temir konlari bor. Sanoat ahamiya-tiga molik temir konlari — magmatogen genezisli, magnetit-gematit tarkibli Surenota (Toshkent viloyati) hamda asosan titan-magnetitli Tebinbulok temir koni (Qoraqalpogʻiston) shular jumlasidan. Oʻzbekistondagi temir konlari resurslari: Jizzaxdagi temir koni — 150 million t, Surenota temir koni — 50 million, t, Tebinbuloq temir koni — 100 million t dan koʻp. Oʻrta Osiyoda birinchi zamonaviy metallurgiya kombinati 1944-yil ishga tushirilgan (qarang Oʻzbekiston metallurgiya kombinati). Oʻzbekiston metallurgiya sanoatida 500 ming tonnaga yaqin poʻlat, 450 ming tonnaga yaqin tayyor prokat ishlab chiqariladi (2005).
Metallurgiya kombinatlari ko'p miqdorda xomashyo va yoqilg'i ishlatadi. Shu sababli ular xomashyo yoki yoqilg'i bazalari yaqinida, ba'zan ular oralig'ida quriladi. Bu metallurgiya korxonasi (kombinat)ni joylashtirishning eng muhim shartidir. Bunda suv, elektr energiya, tabiiy gaz bilan ta'minlash va tabiatni muhofaza qilish imkoniyatlari ham e'tiborga olinadi.
Birinchi metallurgiya korxonasi - Bekobod metallurgiya zavodi 1946-yilda ishga tushirilgan. Zavodda 3 ta marten pechi, prokat sexi, metall quyadigan termik sex va bir qancha yordamchi korxonalar bor. Keyingi vaqtlarda zavodning marten pechlari elektropechlarga aylantirildi. 
Zavodda po'lat va prokat ishlab chiqarish ortib bormoqda. 1950-yilda 119 ming tonna po'lat eritilgan, 76 ming tonna tayyor prokat ishlab chiqarilgan bo'lsa, 2007-yilda eritilgan po'lat 656,4 ming tonna va tayyor prokat 619,6 ming tonnadan ortib ketdi. Ammo zavod mahsuloti mamlakatning metallga bo'lgan ehtiyojini qoplay olmayotir. Natijada qo'shni davlatlardan ko'plab metall keltirishga to'g'ri kelmoqda. O'zbekistonda temir va marganes ruda zaxiralari ma'lum bo'lsa-da, ulardan hozircha foydalanilmayotir. Samarqand viloyati, Qoraqalpog'iston Respublikasi va Markaziy Qizilqumda ruda konlarini qidirish ishlari olib borilmoqda. Shu bilan birga yig'ilgan temir-tersakni qayta ishlaydigan korxonalar Urganch, Boyovut, Qarshi, Kitob, Denov va Taxiatoshda bunyod qilinmoqda.

Ular tarkibida temir (Fe) bo'lgan moddalar, shuningdek ularning qotishmalariga ma'lum foydali xususiyatlarni berish uchun qo'shiladigan oz miqdordagi boshqa metallar mavjud. Temir turli xil oksidlanish darajalarida mavjud bo'lishiga qaramay, +2 (temir) va +3 (temir) eng keng tarqalgan.

Shu bilan birga, "temir" atamasi temirning materialdagi oksidlanish darajasidan qat'iy nazar mavjudligini anglatadi. Temir er qobig'ida eng ko'p uchraydigan to'rtinchi element, ammo dunyo miqyosida u asosiy er elementidir. Shuning uchun tarixiy va sanoat nuqtai nazaridan qora metallarning inson evolyutsiyasida ahamiyati bor.
emir qora metallarning asosiy tarkibiy qismi bo'lganligi sababli, ularning tuzilmalari sof qattiq moddasining kristalli deformatsiyalaridan iborat.
Binobarin, temir kabi temirli qotishmalar temirning kristall tartibida boshqa atomlarning oraliq qo'shilishidan boshqa narsa emas.
Bu qanday tartib? Temir ta'sir qiladigan haroratga qarab allotroplarni (turli xil qattiq tuzilmalar) hosil qiladi, magnit xususiyatlarini o'zgartiradi. Shunday qilib, xona haroratida u alfa-temir (chapdagi kub, yuqori rasm) deb ham ataladigan bcc tartibini taqdim etadi.
Sof temir yumshoq va o'ta egiluvchan metall bo'lib, tashqi omillardan korroziya va oksidlanishga juda sezgir. Biroq, u boshqa metall yoki uglerodning turli nisbatlarini o'z ichiga olganida, u yangi xususiyatlar va xususiyatlarga ega bo'ladi.
Darhaqiqat, aynan shu o'zgarishlar qora metallarni son-sanoqsiz qo'llanilishi uchun foydali qiladi.