Różnice w podejściu do badania zjawisk etnicznych

różnice w podejściu do badania zjawisk etnicznych (narodu) w socjologii polskiej i zachodniej (światowej);

• różnice w podejściu do badania zjawisk etnicznych (narodu) w socjologii polskiej i zachodniej (światowej);
• „ożywienie etniczne” w latach 90-tych XX wieku i „eksplozja” badań nad etnicznością - przyczyny:
• konflikty etniczne i zmiany geopolityczne;
• prawa człowieka;
• migracje i „nowe mniejszości”.
• problemy używania pojęcia „narodu”:
• naród a grupa etniczna, społeczeństwo, państwo i kultura;
• ważne pojęcia związane z „etnicznością” i „narodem”:
• społeczeństwo narodowe, państwo narodowe, ojczyzna, patriotyzm, nacjonalizm, tożsamość narodowa, mniejszość narodowa, konflikty etniczne, stereotypy etniczne itp.

termin „etniczny” był używany od starożytności:

• termin „etniczny” był używany od starożytności:

• słowo to pochodzi od języka greckiego ethnos („tłum”, „lud”, „rasa”, „plemię”, „klasa ludzi”) lub ethnikos („obcy”, „pogański”, „ludowy”);
• dychotomia odzwierciedla różnicę między „nie-etnicznymi nami” i „etnicznymi – innymi” („etniczni” to nie tacy sami jak my, odmienni od nas pod względem pochodzenia, kultury itp.).

• etniczność a grupa - „elementy” grupy etnicznej (etniczności):

• nazwa grupy (etnonim);
• przekonanie (mit) o wspólnym pochodzeniu (wspólna genealogia);
• wspólna pamięć historyczna (świadomość historyczna wspólnych dziejów);
• własna, odrębna kultura (język, religia, obyczaje itp.);
• związek z określonym terytorium (ojczyzna ideologiczna i prywatna);
• poczucie solidarności i tożsamości.

etniczność:

• etniczność:

• etniczność tworzy więzy przekraczające granice „pokrewieństwa rodzinnego”, grupy sąsiedzkiej i społeczności lokalnej:
• to świadomość ”my”, poczucie lojalności, wspólnoty grupowej , wewnętrzne poczucie odrębności - tożsamość, odrębne instytucje itp. oraz postrzeganie tej odrębności przez otoczenie zewnętrzne.
• poczucie wspólnoty losów jako rodzaj „pamięci historycznej”;
• grupa etniczna a naród:
• naród to rozwinięta i jednolita własna kultura (wyższa), język narodowy i potrzeba posiadania własnego państwa (organizacji politycznej);
• naród jako „ideologiczna” emanacja etniczności.

pochodzenie terminu „naród”:

• pochodzenie terminu „naród”:

• rzymskie: natio – świat poza miastem Rzym (civitas);
• natio zaczęło oznaczać określenie tożsamości oparte na miejscu urodzenia (nascere – rodzić się).  

• różnice w traktowaniu (badaniu) „narodu” w socjologii środkowo- europejskiej i zachodniej (światowej):

• naród jako ważny przejaw etniczności o znaczeniu politycznym i moralnym;
• naród w dyskursie historycznym i jego mitologizacja (polityka pamięci);
• zainteresowanie narodem po 1990 r. (te same przyczyny, jak w wypadku wzrostu zainteresowań nad etnicznością);

• naród (państwo narodowe) pozostaje istotny społecznie i kulturowo, mimo procesów globalizacji.

zniesienie podziałów stanowych i zrównanie wobec prawa:

• zniesienie podziałów stanowych i zrównanie wobec prawa:
• obywatelstwo i prawa obywatelskie.
• modernizacja a upowszechnienie idei narodowych przez oświatę i kulturę masową:
• rozwój języka narodowego i tworzenie narodu jako „wspólnoty wyobrażonej”.
• industrializacja i urbanizacja:
• potrzeba zakorzenienia jednostki we wspólnocie kulturowej/narodowej.
• laicyzacja społeczeństwa:
• nacjonalizm jako namiastka religii, kult religijny a kult narodowy.
• tożsamość społeczna:
• naród nadaje jednostkom - nam podstawową tożsamość kulturową w świecie.

dynamiczna wspólnota ponadstanowa (ponad warstwowa, ponadklasowa) o charakterze historycznym, wyposażona w cechy (warunki) obiektywne (np. terytorium, państwo, język) i przymioty subiektywne, wyrażające się w świadomości przynależności do wspólnoty, przy czym rola czynnika świadomościowego im bliżej współczesności, tym bardziej wzrasta (Tadeusz Łepkowski).

• dynamiczna wspólnota ponadstanowa (ponad warstwowa, ponadklasowa) o charakterze historycznym, wyposażona w cechy (warunki) obiektywne (np. terytorium, państwo, język) i przymioty subiektywne, wyrażające się w świadomości przynależności do wspólnoty, przy czym rola czynnika świadomościowego im bliżej współczesności, tym bardziej wzrasta (Tadeusz Łepkowski).

• naród to pojęcie nieuchronne wieloznaczne, gdyż:

• na naród składają się czynniki obiektywne i subiektywne – „los i wybór”;
• narody nowożytne są tworami współczesnymi, ale w swoich ideologiach narodowych jawią się jako wspólnoty o „starożytnym” pochodzeniu;
• uniwersalizacji pojęcia „narodu” odpowiada jego różnorodność - „wielopostaciowość” zjawiska narodu w czasie i przestrzeni;
• doniosłości społecznej „narodu” odpowiada słabość „teoretyczna” ideologii narodowej (jej podstaw filozoficznych i teoretycznych);
• naród jako „organizacja uczuć” i związane z nim zobowiązania moralne (Max Weber – pojęcie „narodu” należy do sfery wartości).

Europa:

• Europa:

• Europa Zachodnia: model „naród – państwo”;
• Europa Wschodnia: model „naród – lud” („kultura”);

• świat pozaeuropejski:

• Azja: model „naród – kultura – religia”;
• Afryka: model „państwo – naród”.

• główne punkty dyskusji nad typami dróg „budowy narodów”:

• naród „wschodni” i „zachodni”:
• naród etniczny, kulturowy, obywatelski (polityczny).
• rola państwa, gospodarki i miast;
• rola grup społecznych;
• rola kultury ludowej i ideologii.

Ernst Gellner „Narody i nacjonalizmy” (rola nowoczesności/modernizacji):

• Ernst Gellner „Narody i nacjonalizmy” (rola nowoczesności/modernizacji):

• powiązanie idei państwa narodowego z nacjonalizmem - podziały narodowe winne pokrywać się z politycznymi, a ludzie sprawujący władzę winni należeć do tego samego narodu, co obywatele;
• nacjonalizm jest ideologią jednoczącą „sfragmentaryzowane” społeczeństwo industrialne.

• Erick Hobswam i Terence Ranger „Wynalezienie tradycji”:

• naród jako kulturowe „logo” - rytuały narodowe (niektóre) traktujemy jako wspólnotowe i „starożytne”, ale w rzeczywistości bywają one „współczesne” i „wynalezione”.

• Benedict Anderson „Wspólnoty wyobrażone”:

• pytanie, w jaki sposób przekonać członków społeczeństwa do odczuwania bliskości i wspólnoty z „innymi” i „symbolami „narodowymi”?;
• naród jako „to wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako nieuchronnie ograniczona i suwerenna”, ale dla autora jest on realną grupą wymagającą od swoich członków poświęcenia.

naród z perspektywy jednostki:

• naród z perspektywy jednostki:

• jest jedną ważniejszych emocjonalnie i poznawczo „grup naturalnych” i kulturalnych (język i kultura narodowa).

• wpływ kultury popularnej (i jej mechanizmów) na utrwalanie myślenia w kategoriach narodowych („flagowanie rzeczywistości”):

• „narodowe” krajobrazy, „święte miejsca”, sport (zawody sportowe) i kanon kuchni narodowej.

• literatura piękna – powieści:

• losy bohaterów, wtopienie ich historii w dzieje społeczności-narodu, tworzenie wyobrażenia „naszego” – narodowego świata społecznego”.

• „banalny nacjonalizm” - gazety i RTV jako regularna ceremonia „narodowa”:

• informacje z kraju i zagranicy (podział wieści z kraju i ze świata), przywoływanie perspektywy (roli) „państwa i narodu”, informacja o pogodzie jako czynnik utrwalający obraz państwa – narodu (mapa kraju jako geograficzne „logo” narodu), informacje sportowe (wojenna metaforyka, świętowanie „naszych” triumfów).

 etap I:

•  etap I:

• powstanie państwa i kształtowanie się Rzeczypospolitej szlacheckiej:
• pochodzenie nazwy „Polska”;
• państwo Mieszka I a chrześcijaństwo oraz koronacja Bolesława Chrobrego;
• XII wiek– świadomość wspólnej dynastii, historii i prawa;
• rozbicie dzielnicowe i jednoczenie kraju – przyłączenie Mazowsza do Korony w 1526 r.;
• XV i XVI wiek – świadomość „ciała królestwa polskiego” – bycie Polakiem ze względu na zamieszkiwanie na jego terytorium i podleganie władzy królewskiej;
• świadomość języka polskiego jako czynnika wyodrębnienia i jedności zbiorowości (wiek XVI) oraz narodziny literatury w języku polskim.

unia lubelska (1569 r.) – połączenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego;

• unia lubelska (1569 r.) – połączenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego;

• powstanie „polskiego szlacheckiego narodu politycznego”:

• wspólnota polityczna - zamieszkanie na terytorium i udział w podejmowaniu decyzji politycznych, obejmuje ok. 8-10% populacji kraju;
• posiadanie praw politycznych i silny samorząd terytorialny.

• pojęcie „Rzeczypospolita” – jako politycznej i społecznej organizacji obywateli mającej na celu jej wspólne dobro;

• schyłek Rzeczypospolitej szlacheckiej - zagrożenie bytu państwowego:

• próby reform w końcu XVIII wieku;
• stan szlachecki a etniczno-kulturowe pojęcie narodu;
• Konstytucja 3 Maja (bardziej „otwarte” etnicznie rozumienie narodu).

etap II: okres zaborów – tworzenie narodu kulturowego:

• etap II: okres zaborów – tworzenie narodu kulturowego:

• wzrost roli języka polskiego (1807 r. „Słownik języka polskiego” Samuela B. Lindego):
• język polski łączy szlachtę i chłopów i przekracza granice religijne, kierując ku wspólnemu dziedzictwu kulturowemu („ojczyzna polszczyzna”);
• rozwój oświaty w języku polskim (walka o język narodowy);
• znaczenie kultury (literatury i muzyki) romantycznej.
• świadomość wspólnej historii (dziejów) oraz rola symboli narodowych (Wawel i Częstochowa);
• zmiany społeczno-gospodarcze („u-obywatelnienie” chłopów);
• wzrost znaczenia świadomości narodowej „innych” – Litwinów, Ukraińców i Białorusinów.

Druga Rzeczypospolita:

• Druga Rzeczypospolita:
• Polska jako państwo wielo-etniczne (mniejszości narodowe: 14%- Ukraińcy, 8,5%- Żydzi, 3,1%- Białorusini, 2,3%- Niemcy i 3,1%- inni);
• mniejszości jako jedna z ważniejszych kwestii politycznych;
• problem: naród państwowy czy naród kulturowo-etniczny?

• II wojna światowa i jej konsekwencje społeczne (rola podziałów etnicznych w trakcie wojny, a przez to możliwości przeżycia);

• Polska w nowym kształcie terytorialnym po 1945 r.:

• wysiedlenia i weryfikacja narodowościowa oraz „repatriacja”;
• Polska jako państwo jednolite narodowościowo;
• ożywienie etniczne w latach 80-tych XX wieku (problem Niemców i Ślązaków) i wyzwania dotyczące uznania mniejszości narodowych.

przemiany kanonu kultury narodowej:

• przemiany kanonu kultury narodowej:

• czy następuje obecnie zerwanie z tradycją „romantyczną”?

• naród w polityce:

• idee narodowe w bieżącej polityce (dyskusja o patriotyzmie);
• polityka pamięci historycznej.

• „mediatyzacja” idei narodowych:

• naród w kulturze popularnej - sport, kuchnia, turystyka;
• konkurencja i „widoczność” cywilizacyjna narodów w mediach światowych („marki narodowe”).

• skutki integracji europejskiej i globalizacji („płynna narodowość”):

• silna emigracja - czy i jak przetrwa polskość w szerszym świecie?

• wyzwania wielokulturowości w Polsce: mniejszości narodowe, otwartość na świat i imigracja.

mniejszości narodowe:

• mniejszości narodowe:

• Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi.

• mniejszości etniczne:

• Karaimi, Łemkowie (Łemko-Rusini), Romowie (Cyganie), Tatarzy.

• społeczność posługująca się językiem regionalnym:

• język kaszubski (Kaszubi).

• społeczności etno-regionalne: Ślązacy, Kaszubi;

• inne grupy: Grecy i Macedończycy, Wietnamczycy i Ormianie;

• inne, bardzo różne grupy o rodowodzie imigracyjnym, które z różnych przyczyn historycznych żyją w naszym kraju (liczebność każdej z nich oscyluje od kilkuset do paru tysięcy osób).

Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. XI. Naród);

• Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. XI. Naród);

• Michael Billig, Banalny nacjonalizm, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008;

• Benedict Anderson, Wspólnoty wyobrażone, Wydawnictwo Znak, Kraków 1997;

• Antonia Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996 (i późniejsze wznowienia);

• a także lektury z ćwiczeń:

• Jerzy Szacki, O narodzie i nacjonalizmie, ,,Znak", 1997, nr 3.