CQBK Genişləndirməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son Variant
İdarəetmə və Monitorinq
i
MÜNDƏRİCAT
13
İDARƏETMƏ VƏ MONİTORİNQ................................................................ 13-1
13.1 Giriş ........................................................................................................ 13-1
13.2 Tikinti Fazası üzrə vəzifə və cavabdehliklər ............................................ 13-2
13.2.1
BP şirkəti
...................................................................................................... 13-2
13.2.2
Tikinti işləri üzrə əsas podratçılar ............................................................... 13-3
13.2.3
Digər Podratçılar ........................................................................................ 13-3
13.3 Tikinti Fazasının ƏMSSİS-i ..................................................................... 13-3
13.3.1
Giri
ş
............................................................................................................ 13-3
13.3.2
ƏMSSİSin Strukturu ................................................................................... 13-4
13.3.3
Planlaşdır ................................................................................................... 13-5
13.3.4
Et ................................................................................................................ 13-5
13.3.5
Yoxla .......................................................................................................... 13-9
13.3.6
İşlə............................................................................................................ 13-10
13.4 Əməliyyat Fazasının ƏMSSİS-i............................................................. 13-10
13.5 İcma İnkişaf Təşəbbüsü (İİT)................................................................. 13-11
Cədvəllər
Cədvəl 13-1: ƏMSSİMP İdarəetmə Planları.......................................................... 13-6
Cədvəl 13-2: ISO 14001 ƏMİS Öhdəlikləri.......................................................... 13-10
Şəkillər
Şəkil 13-1: SCPX Layihəsinin ƏMSSİS Elementləri .............................................. 13-4
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-1
13
İDARƏETMƏ VƏ MONİTORİNQ
13.1 Giriş
BP şirkətinin ətraf mühit və sosial sahələrin idarə edilməsinə ümumi yanaşması ətraf mühit
və sosial sahələrin qorunması üzrə ‘planlaşdır, et, yoxla, düzəlt’ prinsiplərinə şamil olunur.
Bu prinsiplərə aşağıdakılar daxildir:
Planlaşdır – ətraf mühit və sosial sahələrə potensial təsirin əvvəlcədən
qiymətləndirilməsi
Et – potensial təsirin qarşısının alınmasına, azaldılmasına və ya minimuma
endirilməsinə yönəldilən layihə və təsirin azaldılması tədbirlərinin icrası
Yoxla – İcra olunan təsirin azaldılması tədbirlərinin həyata keçirilməsinə və
effektivliyinə nəzarət
Düzəlt – islahedici tədbirlərin icrasının auditinin aparılması və izlənməsi.
ƏMSSTQ-nin bu bölməsi həmin prinsiplərin tikinti və əməliyyat fazaları çərçivəsində nəzərdə
tutulan CQBKG Layihəsinə necə tətbiq olunacağını göstərir.
Tikinti fazası dövründə ətraf mühit və sosial sahələrə təsirlər “D” Əlavəsində və yardımçı
sənədlərdə təqdim olunan Layihə üzrə ətraf mühit və sosial sahələrin idarə edilməsi və
monitorinqi planını (ƏMSSİMP) əhatə edən tikinti fazasının ətraf mühit və sosial sahələrin
idarə edilməsi sisteminin (ƏMSSİS) icrası ilə idarə olunur. ƏMSSİMP bu ƏMSSTQ üzrə
götürülən öhdəlikləri əhatə edən xüsusi sahə üzrə idarəetmə planları dəstini ehtiva edir
(məsələn, tullantıların idarə edilməsi, çirklənmənin qarşısının alınması). “E” Əlavəsində
göstərilən öhdəliklər siyahısı bu ƏMSSTQ üzrə götürülən bütün bu kimi öhdəliklərin optimal
mənbəyidir.
Bölmə 13.2 bu ƏMSSTQ üzrə götürülən öhdəlikləri tikinti fazası dövründə fəaliyyətə
çevirəcək və onlara nəzarət edəcək və yoxlayacaq Layihə, boru kəmərinin tikintisi üzrə əsas
podratçı(lar) və müxtəlif ixtisaslaşmış podratçılar arasında məsuliyyət bölgüsünü təsvir edir.
O, hər bir təşkilat daxilində müəyyən vəzifələri və onların cavabdehlik dairəsini dəqiq
müəyyən edir.
Bölmə 13.3 tikinti fazası dövründə ƏMSSİS-in və xüsusən də, “D” Əlavəsində təqdim olunan
ƏMSSİMP-in icrası üçün Layihə üzrə həyata keçirilməsi hədəflənən tədbirləri təsvir edir.
Əməliyyat fazası çərçivəsində Layihə hal-hazırda CQBK da daxil olmaqla üç mövcud boru
kəmərinin hamısını əhatə edən BP şirkətinin Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə (AGT) Boru
Kəmərləri üzrə ƏMSSİS-nə inteqrasiya olunmağa çalışılacaq. Bölmə 13.4 nəzərdə tutulan
CQBKG Layihəsi tamamlandıqdan sonra əməliyyat fazası ərzində ətraf mühit və sosial
sahələrin idarə edilməsi üzrə tədbirləri qısa olaraq təsvir edir.
Təklif edilən CQBKG Layihəsinin tikinti və əməliyyat fazaları ərzində BP şirkətinin qüvvədə
olan mövcud siyasətlərinə və BP şirkətinin korporativ sağlamlıq, əməyin təhlükəsizliyi və ətraf
mühitin mühafizəsi siyasətinə (bax: Bölmə 6.6), o cümlədən BP şirkətinin əməliyyatların idarə
edilməsi sisteminin (ƏİS) və yerli ƏİS-in (YƏİS) müvafiq aspektlərinə riayət olunacaqdır.
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-2
13.2 Tikinti
Fazası üzrə vəzifə və cavabdehliklər
13.2.1
BP şirkəti
BP şirkəti, CQBK Şirkəti adından nəzərdə tutulan CQBKG Layihəsi çərçivəsində işçi
layihələndirmə, tədarük, tikinti işlərinə və əməliyyatlara görə cavabdehdir. Buna görə də bu
bölmədə Layihə üzrə cavabdehliklər təsvir olunarkən BP şirkətinə istinad olunur.
BP şirkəti bu ƏMSSTQ-nin hazırlanması ilə paralel olaraq Layihənin işçi layihəsinin
hazırlanması üçün mühəndis-konstruktoru təyin etmişdir. Yeri gəldikcə BP şirkəti tikinti
işlərinin müxtəlif elementləri üzrə tenderin texniki sənədlərini nəşr edəcək. Müvafiq hallarda,
tender sənədlərinə ƏMSSİMP-in surəti də daxil ediləcək.
BP şirkəti tikinti fazası ərzində öz podratçılarının texniki, ətraf mühit və sosial sahələr üzrə
fəaliyyət göstəricilərini monitorinqini və auditini aparmaqla Layihənin tikinti fazasını idarə
edəcək.
BP şirkətinin tikinti fazasının ƏMSSİS-i aşağıdakıları əhatə edəcək:
Tikinti fazası ərzində icra olunacaq hazırkı ƏMSSTQ üzrə bütün öhdəliklərin
göstərildiyi BP şirkəti tərəfindən hazırlanmış öhdəliklərin qeydiyyatı reyestri.
CQBKG
Layihəsi üçün müvafiq qanunların reyestri
Davamlı təkmilləşdirmə prosesi çərçivəsində lazım olan qaydada nəzərdən
keçiriləcək və yenilənəcək “D” Əlavəsində təqdim olunan ƏMSSİMP
Podratçıların ƏMSSİMP üzrə gözləntiləri icra edib-etməmələrinin yoxlanmasını əhatə
edən ətraf mühit sahəsi üzrə fəaliyyət göstəricilərinin monitorinqi, yoxlanması və
auditi qrafiki
Yoxlamalar
və auditlər nəticəsində aşkar olunan ƏMSSİMP-ə riayət olunmaması
hallarının monitorinqi üçün fəaliyyətlərin izlənmə sisteminin icrası və islahedici
tədbirlərin yerinə yetirilməsi.
BP şirkətinin təşkilati strukturu çərçivəsində aşağıdakı vəzifələr tikinti fazasının ƏMSSİS üzrə
əsas cavabdehlikləri əhatə edir:
Layihə meneceri: ƏMSSTQ üzrə öhdəliklərin icrasının təmin edilməsi və işçilərin
fərdi məsuliyyətlərindən agah olmalarının yoxlanmasına görə ümumi məsuliyyət
daşıyır.
Texniki direktor: Layihə üzrə texniki layihələndirmə işlərinin ƏMSSTQ üzrə
öhdəliklərin icrasını təmin edəcək şəkildə icrasına görə məsuliyyət daşıyır.
Tikinti üzrə menecer: ƏMSSTQ üzrə öhdəliklərin iş sahəsində icrasına görə
məsuliyyət daşıyır.
Təchizat üzrə menecer: ƏMSSİMP-a uyğun olan tədarük planlarının işlənib-
hazırlanmasına görə məsuliyyət daşıyır.
Ətraf mühit və sosial sahələr üzrə qrup
o Ətraf mühit və sosial sahələr üzrə menecer: Ətraf mühit və sosial sahələr
üzrə öhdəliklərin səmərəli icrasına və iş sahəsində çalışan işçilərin ətraf
mühit və sosial sahələr üzrə cavabdehliklərindən xəbərdar olmasının
yoxlanmasına görə məsuliyyət daşıyır
o Ətraf mühit və sosial sahələr üzrə məsləhətçi(lər): Ətraf mühit və sosial
sahələr üzrə öhdəliklərə riayət olunmasının monitorinqinə, işin ƏMSSTQ-in
Ətraf mühit və sosial sahələr üzrə öhdəliklərə uyğunluğunun yoxlanmasına,
zərurət olduqda islahedici tədbirlərin başlanmasına və izlənməsinə; zərurət
olduqda müvafiq sənədləşmənin aparılmasına; və tikinti işçilərinə ətraf mühit
və sosial məsələlər üzrə məsləhətlərin verilməsinə və yardımın
göstərilməsinə görə məsuliyyət daşıyır
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-3
o
İctimaiyyətlə
Əlaqələr üzrə
Məsul İşçi(lər)
: podratçılar və subpodratçılar
tərəfindən ƏMSSTQ üzrə sosial öhdəliklərin icra olunmasının yoxlanmasına;
Layihə və Layihənin icrası ilə əlaqədar təsirə məruz qalmış icmalar da daxil
olmaqla ictimaiyyət arasında münasibətlərin tənzimlənməsi işlərinin həyata
keçirilməsinə; zərurət olduqda islahedici tədbirlərin başlanmasına və
izlənməsinə; zərurət olduqda müvafiq sənədləşmənin aparılmasına; və tikinti
işçilərinə sosial məsələlər üzrə məsləhətlərin verilməsinə və yardımın
göstərilməsinə görə məsuliyyət daşıyır
o Mədəni irs üzrə
Məsul İşçi(lər)
: İş sahəsində həyata keçirilən tikinti işlərinin
monitorinqinin aparılmasına, eləcə də podratçılar və subpodratçılar
tərəfindən ƏMSSTQ üzrə mədəni irsin qorunması öhdəliklərinin icra
olunmasının yoxlanılmasına; zəruri olduqda islahedici tədbirlərin
başlanmasına və izlənməsinə; müvafiq sənədləşmənin aparılmasına; və
tikinti işçilərinə mədəni irsin qorunması məsələləri üzrə məsləhətlərin
verilməsinə və yardımın göstərilməsinə görə məsuliyyət daşıyır.
13.2.2
Tikinti işləri üzrə əsas podratçılar
Tikinti işləri üzrə əsas podratçıdan (podratçılardan) BP şirkətinin tikinti fazası üzrə ƏMSSİS-
nin məsuliyyət daşıdığı aspektlərinə tam riayət etməsi tələb olunur (bax: Cədvəl 13-1).
Müqavilələrə görə ilkin işlər və əsas işlər üzrə podratçıdan (podratçılardan) Layihə üçün BP
şirkətinin ƏMSSİS-nə uyğun olan fərdi ƏMSSİS işləyib-hazırlaması tələb olunur.
Podratçılar öz ƏMSSİS-lərinə Layihənin tikinti fazasının ƏMSSİMP-nin (Əlavə “D”) idarəetmə
planlarına uyğun olan icra planları dəstini daxil edirlər. İcra planlarında Podratçıların bu
ƏMSSTQ-dəki öhdəliklər siyahısında təsbit olunmuş bu ƏMSSİMP üzrə ətraf mühit və sosial
sahələrə aid öhdəliklərini necə həyata keçirmələri təsvir edilməlidir.
Əsas podratçıların ƏMSSTQ-də ehtiva olunmuş ətraf mühit və sosial sahələr üzrə
öhdəliklərini icra edən və monitorinqini həyata keçirən ətraf mühit və sosial sahələr üzrə
qrupa rəhbərlik edəcək tam ştatlı və müvafiq səriştəsi olan ətraf mühit və sosial sahələr üzrə
menecerlər təyin etmələri tələb olunur. Həmin qrupun tərkibinə ƏMSSİMP-də göstərildiyi kimi
ən azı ətraf mühit və sosial sahələr üzrə məsləhətçilər, ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə məsul
işçilər və tullantılar üzrə məsləhətçilər cəlb edilməlidir.
13.2.3
Digər Podratçılar
ƏMSSİMP-də göstərildiyi halda (bax: Cədvəl 13-1), digər podratçılardan özlərinin iş həcmləri
ilə bağlı olan xüsusi məsələləri əhatə edən ətraf mühit/sosial sahələrin idarə edilməsi
planlarını və proseduralarını işləyib-hazırlamaları tələb olunacaq. Onlar ƏMSSİMP üzrə
öhdəliklərinin icra olunmasını təmin etmək üçün müvafiq səriştəsi olan işçi heyəti (məsələn,
sahə ekoloqları, arxeoloqlar) təmin etməlidir.
13.3 Tikinti
Fazasının ƏMSSİS-i
13.3.1
Giri
ş
BP şirkəti və tikinti işləri üzrə podratçı(lar) tərəfindən hazırlanan Layihə ƏMSSİS-ləri bu
ƏMSSTQ-ə aid (Əlavə E) öhdəliklərin qeydiyyatı reyestri üzrə götürdüyü ətraf mühit və sosial
sahələr üzrə öhdəliklərinin həyata keçirilməsi və tikinti mərhələsində Layihənin ətraf mühit və
sosial sahələr üzrə fəaliyyətinin uzlaşdırılması və nəzərdən keçirilməsi üçün istifadə
olunacaq. ƏMSSTQ üzrə öhdəliklərin icrası ƏMSSİMP-də əhatə olunmuş idarəetmə
planlarında əks etdirilir (bax: Əlavə D). Cədvəl 13-1-də ƏMSSİMP çərçivəsində hər bir
idarəetmə planında əks etdirilən məsələlərin xülasəsi verilmişdir.
BP şirkətinin ƏMSSİS-i tikinti dövründə sosial və ətraf mühit məsələlərinin idarə edilməsi
konsepsiyasını formalaşdıracaq və YƏİS-in bir hissəsini təşkil edəcək. Tikinti işləri üzrə
podratçıların ƏMSSİS üzrə götürdükləri öhdəliklərini necə icra edəcəkləri barədə təfərrüatları
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-4
göstərmələri tələb olunur. Tikinti üzrə ƏMSSİS-lər ISO 14001 standartına uğun olmalıdır,
lakin həmin standarta görə attestasiya olunmaya da bilər.
ƏMSSİS-lər aşağıdakılara xüsusi diqqət yetirməklə öhdəliklərin təcrübədə həyata keçirilməsi
üçün istifadə olunan əsas mexanizmlər üzərində cəmləşəcək:
İşçilərin praktiki təlimi və ətraf mühit və sosial sahələr üzrə məlumatlılığının
artırılması
Sahədə ətraf mühit və sosial sahələr ilə bağlı məsələlərə nəzarət və monitorinq
olunması
Bütün
Layihə ərzində ətraf mühit və sosial sahələr üzrə fəaliyyət göstəricilərinin
davamlı olaraq təkmilləşdirilməsi.
BP şirkətinin ƏMSSİS-i və tikinti işləri üzrə podratçıların ƏMSSİS-i Layihəni həddən artıq
təfərrüatlı sistemlərlə yükləmədən, ayrılıqda Layihənin həcminə müvafiq olmalı və ətraf mühit
və sosial sahələr üzrə fəaliyyət göstəricilərinin idarə edilməsi üçün ən zəruri məsələlərinə
fokuslanacaq.
13.3.2
ƏMSSİSin Strukturu
Hər bir ƏMSSİS sistemin əsas elementlərini təsbit etməklə yüksək səviyyəli sənədlə
(məsələn, konsepsiya) müşayiət olunacaq.
Şəkil 13-1 Layihə ƏMSSİS-nin ‘planlaşdır, et, yoxla, düzəlt’ dövrəsinin elementləri barədə
ümumi məlumatı təqdim edir. Bu sənəd Layihənin ətraf mühit və sosial sahələrin səmərəli
idarə edilməsinə cəlb edilmiş əsas işçi heyət arasında ümumi anlaşmanı müəyyən edəcək.
Şəkil 13-1: SCPX Layihəsinin ƏMSSİS Elementləri
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-5
13.3.3
Planlaşdır
Bu dövrənin "planlaşdır" mərhələsi ƏMSSTQ prosesi vasitəsilə olduğu kimi Layihə ilə bağlı
təhlükələri və riskləri müəyyən etməyi nəzərdə tutur, və bu da Layihə üçün öhdəliklərin
qeydiyyatı reyestrinin formalaşması ilə nəticələnir. Planlaşdırma həmçinin hüquqi və digər
tələbləri (məsələn: hüquqi məsələlər və icazələr reyestrinin işlənib-hazırlanması və əsas
fəaliyyət göstəriciləri (ƏFG-lər) kimi məqsəd və hədəflər) müəyyən edir.
Layihənin öhdəliklər reyestri (bax: Əlavə E) Layihənin kompleks ƏMSSTQ prosesi ərzində
yaranan öhdəliklərin siyahısını təqdim edir. Bu reyestr ƏMSSİMP-nin hər hansı müvafiq
planına uyğun olaraq idarəetmə dövrəsinin “et” mərhələsində həyata keçiriləcək hər bir
öhdəliyi müəyyən edir və öhdəlikləri yerinə yetirmək üçün plan hazırlama məsuliyyətinin
Layihəyə və ya podratçıya aid olub-olmadığını aydınlaşdırır. Əməliyyat fazası üzrə öhdəliklər
əməliyyatların idarə edilməsi sisteminin tapşırılır. Öhdəliklərin qeydiyyatı reyestri BP şirkətinin
Layihə boyunca yeniləmək niyyətində olduğu davamlı olaraq yenilənən bir sənəddir.
13.3.4
Et
BP şirkəti yekun layihələndirmə və tikinti mərhələləri müddətində ola biləcək hər hansı
dəyişikliklərin dəqiqliyinin yoxlanılacağı və ətraf mühit, sosial sahə və mədəni irsin qorunması
məsələləri üzrə hər hansı nəticələrin müəyyən, təsdiq və əhatə ediləcəyi dəyişikliklərin idarə
olunması prosedurasını tətbiq edəcəkdir.
13.3.4.1 ƏMSSİMP
Tikinti fazasının ƏMSSİS-ləri aşağıdakıları təsvir edən ƏMSSİMP-i əhatə edəcək (bax: Əlavə
D):
Layihə üçün qanunvericilik bazası
Sənaye üzrə beynəlxalq təcrübə üzrə təlimat
BP
şirkətinin və podratçının vəzifə və cavabdehlikləri
Ətraf mühit və sosial təsirlərin qarşısının alınması və/və ya azaldılması və ƏMSSTQ
üzrə öhdəliklərin həyata keçirilməsi üçün lazım olan tədbirlər
Ətraf mühit və sosial sahələrdə fəaliyyətin monitorinqi və hesabatvermə tələbləri
Yoxlamalar
və auditlərin həyata keçirilməsi və fəaliyyətin izlənməsi sistemindən
istifadə etməklə islahedici tədbirlərin həyata keçirilməsi tələbi.
Bu ƏMSSİMP Cədvəl 13-1-də göstərilən idarəetmə planlarını əhatə edir. Bu cədvəl həmçinin
hər bir idarəetmə planı ilə bağlı icra planlarının işlənib hazırlanması üçün ümumi
cavabdehliklər göstərilir. Tikinti işləri üzrə podratçılardan ƏMSSİMP-dəki idarəetmə
planlarına müvafiq olan icra planları da daxil olmaqla, ƏMSSİMP-nin işlənib hazırlanması və
öhdəliklərin necə həyata keçiriləcəyi və nəzarət olunacağı barədə ətraflı məlumatın təqdim
olunması tələb olunur. Tikinti işləri üzrə podratçılar tikinti başlamazdan öncə icra planlarını
BP şirkətinə təsdiq üçün təqdim edir. BP şirkəti podratçıların icra planlarının və müvafiq
prosedura və işlərin icrası planlarının BP şirkətinin ƏMSSİMP-də göstərilən ətraf mühit,
sosial və mədəni irs üzrə müvafiq tələblərin nəzərə alınmasını təmin edir.
BP şirkəti həmçinin fövqəladə cavab tədbirləri planını və podratçı(lar) da BP şirkətinin
sənədinə uyğun olan ayrıca fövqəladə cavab tədbirləri planını hazırlayacaq.
ƏMSSİMP hüquqi öhdəlik yaradan bir sənəd deyildir. O, ƏMSSTQ-nin əsas mətni üzrə
götürülən öhdəlikləri əks etdirməklə bərabər, Layihə üçün hər hansı bir yeni, dəyişdirilmiş və
ya əlavə öhdəliklər yaratmır (və belə bir öhdəlik yaradan kimi şərh olunmamalıdır). Bu
ƏMSSTQ üzrə qoyulan bütün öhdəliklər üçün optimal mənbə “E” Əlavəsi - Öhdəliklərin
Qeydiyyatı Reyestridir. ƏMSSİMP bu öhdəlikləri yerinə yetirməyə yardım etmək üçün
nəzərdə tutulmuş bir vasitədir və tikinti və istismara vermə mərhələsini əhatə etməklə təklif
edilən CQBKG Layihəsi boyu təkamül edəcəyi ehtimal olunan ”davamlı olaraq yenilənə bilən”
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-6
sənəd hesab olunur. Planlar ƏMSSTQ-nin layihə sənədinin açıqlanması zamanı tənzimləyici
və tərəfdaşlardan alınan rəyləri əhatə etmək üçün və zərurət yaranarsa Layihə irəlilədikcə
yenilənəcək. ƏMSSİMP Layihənin ƏMSSTQ üzrə götürülən öhdəliklərin necə həyata
keçiriləcəyi və nəzarət olunacağını təklif etməsi barədə təfsilatları təqdim edir.
BP şirkəti Layihənin layihələndirmə və tikinti mərhələlərində üçüncü tərəflərlə
məsləhətləşmələrin səmərəli idarə edilməsini təmin etmək üçün (bax: Əlavə C) layihə üzrə
ictimai məsləhətləşmə və açıqlama planını (İMAP) işləyib hazırlamışdır. BP şirkəti
planlaşdırılmış işlərin vəziyyətini əks etdirmək üçün zərurət yarandıqca Layihə ərzində İMAP-
ı yeniləmək niyyətindədir.
Cədvəl 13-1: ƏMSSİMP İdarəetmə Planları
ƏMSSİMP
Bölməsi
Plan
Əhatə olunan məsələlər
7 Bərpa planı
Torpağın üst və alt qatında işlərin idarə edilməsi
Tikinti
ərzində və tikintidən sonra eroziyaya nəzarət (məsələn,
kəsişmələrdə, dik yamaclarda, xəndək kəsişmələrində)
Boru
kəməri dəhlizinin və su axarları kəsişmələrinin
layihələndirilmiş bərpası
Toxum
əkilməsi və qoruyucu qatın təmin edilməsi
8 Ekoloji
idarəetmə
planı
Ekoloji
təlim
Qorunan
növlərin və həssas sahələrin yerlərinin müəyyən edilməsi
Tikinti
öncəsi ekoloji tədqiqatlar
Tikinti
dövründə və tikintidən sonra təbii mühitin və növlərin
mühafizəsi (məsələn: işçi zolağın məhdudlaşdırılması, köçürülmə,
mövsümi həssas təsirlərə yol verilməməsi, yol hərəkəti ilə bağlı
məhdudiyyətlər, davranış kodeksi, su mühitinin qorunması)
Biobərpa (məs: bitki örtüyünün yenidən əkilməsi, toxumların
seleksiyası və tədarükü, toxumların əkilməsi metodları, toxumların
seçilməsi, yenidən əkilmə)
Monitorinq
və hesabatvermə
9 Tullantıların
idarə edilməsi
planı
Tullantıların idarə edilməsi üzrə təlim
Tullantıların identifikasiyası və təsnifatı
Tullantıların qradasiyası və tullantıların minimuma endirilməsi
strategiyası (yəni mənbədə azaltma, təkrar istifadə, təkrar emal,
tullantıların yanacaq şəklində təkrar utilizasiyası, tullantıların
məsuliyyətli atılması)
Tullantılarla rəftar (yəni toplanması, çeşidlənməsi və konteynerlər,
saxlanma və emal, nəqli və sənədləşdirmə, atılması)
Monitorinq
və hesabatvermə
10 Çirklənmənin
qarşısının
alınması planı
Çirklənmənin qarşısının alınması üzrə təlim
Enerjidən səmərəli istifadə (nəqliyyat vasitəsi və avadanlıq seçimi
və texniki xidməti)
Emissiyalar
və tozun idarə edilməsi (yəni nəqliyyat vasitələri,
avadanlıq və generator emissiyaları, tozun idarə edilməsi)
Çirkab
sularının idarə edilməsi (məs: çirkab suyun kənara
axıdılması, xəndək sularının qurudulması, hidrosınaq suyunun
atılması, hidrosınaq suyundakı kimyəvi maddələrdən istifadə,
avadanlıq və nəqliyyat vasitələrinin yuyulması)
Çirkab
sularının emalı və atılması
Səs-küyün və vibrasiyanın idarə edilməsi
Yağın və kimyəvi maddələrin idarə edilməsi (yəni saxlanması,
daşınması və dağılmaların qarşısının alınması)
Çirklənmiş torpağın təmizlənməsi
Təhlükəli maye tullantılarının idarə edilməsi
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-7
ƏMSSİMP
Bölməsi
Plan
Əhatə olunan məsələlər
Monitorinq
və hesabatvermə
11 Resursların
idarə edilməsi
planı
Təlim (o cümlədən enerjidən səmərəli istifadə və sudan istifadənin
minimuma endirilməsi)
Daş materiallarının idarə edilməsi (tələbin müəyyənləşdirilməsi,
karxanaların və qrunt ehtiyatlarının müəyyənləşdirilməsi,
nəqletmə, üçüncü tərəflərə nəzarət)
Suyun
idarə edilməsi (su təchizatı, hidrosınaq suyunun axıdılması
12 Tikinti
düşərgəsinin
idarə edilməsi
planı
Tikinti
düşərgəsi hazırlandıqdan öncə yerli icmalarla
məsləhətləşmə
Düşərgəyə girişin və obyektlərdən istifadə olunmasının
məhdudlaşdırılması
Təlim (o cümlədən düşərgənin qaydaları üzrə təlimatlandırma
kursu və yerli və həssas məsələlər barədə məlumatlılıq)
Düşərgənin qaydaları (məsələn, nizam-intizam və alkoqoldan,
narkotik maddələrdən istifadənin qadağan olunması; səs-küylü
işlər və qeyri-qanuni işlər, icmalarla əlaqələr, etnik gərginliklər,
bazar tarazlığının pozulması və yoluxucu xəstəliklər)
13
İnfrastruktur
və xidmətlərin
idarə edilməsi
planı
İnfrastrukturun korlanması (nəqletmə; elektrik enerjisi; suvarma)
Layihə işləri nəticəsində icmanın infrastrukturunun zədələnməsinin
qarşısının alınması və təmir işləri
İcmalara və ayrı-ayrı insanlara vurulan zərərlərin idarə edilməsi
14
İcmalarda
sağlamlıq,
əməyin
təhlükəsizliyi
və mühafizə
planı
İşçi-icma qarşılıqlı əlaqələri (məsələn, yoluxucu xəstəliklərin
yayılması)
Tikinti
sahələrinin idarə edilməsi (məsələn, boru xətti dəhlizinə və
açıq xəndəklərə daxil olma qaydaları)
Yol
hərəkətinin təhlükəsizliyi (məsələn, kəndlərdən keçən
nəqliyyatın hərəkətinə nəzarət)
15
İctimaiyyətlə
əlaqə planı
İctimaiyyətlə əlaqələr üzrə məsul işçi (İƏMİ) üçün tələblər
İcmalarla, torpaq sahibləri ilə və torpaq istifadəçiləri ilə yaxşı
əlaqələrin saxlanması (məsələn, görüşlər, şikayətlərin idarə
edilməsi prosedurası)
İcmalara yanaşma
16 Yerli
əhalinin
işə
götürülməsi və
təlim planı
Tikinti
fazası üzrə işçi qüvvəsi üçün yerli əhalinin işə götürülməli
Səriştələr və SƏTƏM üzrə təlim (bütün işçilər üçün)
17 Tədarük və
təchizat planı
Yerli mal və xidmətlərin tədarükünün maksimuma çatdırılması
Tədarük prosesinin şəffaflığı
18 Mədəni irsin
idarə edilməsi
planı
Mədəni irsə təsirlərin qarşısının alınmasının təmin edilməsi
Qarşısının alınması mümkün olmayan yerdə mədəni irsə təsiri
azaltmaq üçün yüngülləşdirici tədbirlər
Tikinti
zamanı mədəni irs ərazilərinin qorunması
Monitorinq
və nəticələr haqqında hesabatvermə
19 Torpaq
sahələrinin
idarə edilməsi
planı
Əlavə torpaq sahəsinin qiymətləndirilməsi
Tullantı poliqonu və qrunt ehtiyatı
Torpaq
sahələrinin ayrılmasına və kompensasiyaların
ödənilməsinə dair tələblər
Monitorinq
və hesabatvermə
13.3.4.2 Təlim
ƏMSSİS dövrəsinin ‘et’ mərhələsində, ƏMSSTQ öhdəliklərinin müvəffəqiyyətli icrası üçün
təlim olduqca vacibdir.
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-8
Təklif edilən CQBKG Layihəsinin tikinti işləri nisbətən qısamüddətli olacaq, belə ki, effektiv
təlimin təmin edilməsi üçün ətraf mühit və sosial tələblərin əvvəlcədən müəyyənləşdirilməsi
olduqca vacibdir. Əsas təlim elementləri aşağıdakılardır:
Rəhbərlik tərəfindən keçirilən brifinqləri
BP
şirkətinin, tikinti işləri üzrə podratçının və subpodratçının işçi heyəti üçün
təlimatlandırma kursu
Təlimatlandırma söhbətləri.
Rəhbərlik tərəfindən keçirilən brifinqlər
Ətraf mühit və sosial sahələr üzrə təlim kursu BP şirkətinin layihə idarəetmə qrupuna
ƏMSSİMP barədə ümumi məlumatı və vəzifələri, cavabdehlikləri və Layihə standartlarını
başa düşməyə yardım edəcək.
Podrat müqaviləsi bağlanmasının ardından ətraf mühit və sosial sahələr üzrə ikinci təlim
kursu vasitəsilə BP şirkətinin layihə idarəetmə qrupuna və tikinti podratçılarının "rəhbər
işçilərinə” ƏMSSİMP-də göstərilən tələblərin icra olunması üçün uzlaşdırılmış yanaşmanı
mənimsəmənin təmin olunmasına və BP şirkətinin ətraf mühit üzrə müsbət nəticələrə nail
olunması və ictimaiyyətlə doğru əlaqələrin yaradılması üzrə öhdəliyinin icra olunmasını
çalışılacaq.
ƏMSSİMP üzrə təlimatlandırma kursu:
Yerli
işəgötürmə və təlim planı tikinti işçi qüvvəsi üçün giriş təlimatlandırma kursunun
(Azərbaycan və ya ingilis dillərində, tələbdən asılı olaraq) təmin olunmasını nəzərdə
tutur. O, həmçinin tikinti işçi qüvvəsi üçün ƏMS və peşəkar təlimin (təlimatlandırma
söhbətləri də daxil olmaqla) verilməsini şərtləndirir
Tikinti
düşərgəsinin idarə olunması planı düşərgədə mühafizə, sağlamlıq və əmək
təhlükəsizliyi, davranış qaydaları, yerli mədəni həssaslığı və düşərgənin təcili
evakuasiya planını əhatə edəcək düşərgədə təlimatlandırma kursunun keçirilməsini
tələb edir.
Layihənin bütün tikinti heyəti üçün iş sahəsində hər kəs üçün ümumi olan əsas tələbləri izah
edəcək ətraf mühit və sosial sahələr üzrə təlimatlandırma kursu keçirilməlidir. Bu
təlimatlandırma kursu əyani təqdimat (qrafika, illüstrasiyalar, sxemlər, fotoşəkillər və s.) və
sadə, aydın mesajlar şəklində olmalıdır.
Təlimatlandırma söhbətləri
Peşəkar təlim kursunun bir hissəsi olaraq tikinti podratçısı (podratçıları) tərəfindən təmin
olunan təlimatlandırma söhbətlərindən savayı, BP şirkətinin ətraf mühit və sosial sahələr üzrə
məsləhətçiləri, ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə məsul işçiləri (İƏMİ) və mədəni irsin qorunması
üzrə məsul işçiləri vəzifələri ilə bağlı olan ətraf mühit və sosial sahələr üzrə xüsusi təsirlərin
qarşısını almaq və ya azaltmaq, xüsusən də təsirlər əhəmiyyətli olduqda və ya tələblər
ümumi təlimatlandırma kursu ilə əhatə olunmayan halda onları BP şirkətinin öhdəlikləri
barədə məlumatlandırmaq üçün podratçı və subpodratçıların işçi heyəti üçün söhbətlər
aparacaqlar. Bu, aşağıdakı işlərə cəlb edilmiş işçi heyətə şamil edilə bilər:
Tikintidən qabaq qeyri-qanuni şəkildə atılan tullantıların və çirklənmiş torpağın
təmizlənməsi
Boru
kəməri dəhlizinin və obyektin iş sahəsinin (arxeoloji maarifləndirmə , ərazinin
çəpərlənmə ilə mühafizəsi; boru kəməri dəhlizindən və işçi sahələrdən kənarda olan
ərazilərə çıxmama və həssas reseptorlara təsadüfi müdaxilənin qarşısının alınması;
torpağın üst qatının düzgün saxlanması; və həssas faunanın köçürülməsi kimi
məsələləri əhatə edir) hazırlanması
Boru
kəmərinin endirilməsi və çəkilişi (düzgün kipləşdirmə, düzləndirmə və torpağın
üst qatının dəyişdirilməsi üçün proseduralar kimi məsələləri əhatə edir)
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-9
Dəmir yolu, avtomobil və çay keçidlərinin tikintisi (bu sahələrdə tikinti və bərpa üçün
xüsusi proseduralar və xüsusilə də, su axarları keçidlərində çirklənməyə nəzarət
barədə məlumatlılığın və təlimin genişləndirilməsi və gücləndirilməsi kimi məsələləri
əhatə edir)
Hidrostatik sınaq (çirklənmənin qarşısının alınması və eroziyaya nəzarət kimi
məsələləri əhatə edir)
Nəqliyyat vasitələrinin idarə olunması (nəqliyyat vasitələrinin marşrutları, təhlükəsiz
idarə edilməsi və texniki xidməti kimi məsələləri əhatə edir).
13.3.5
Yoxla
13.3.5.1 Monitorinq, yoxlamalar, hesabatvermə və təftişlər
ƏMSSİMP ətraf mühit və sosial sahələr üzrə fəaliyyət göstəriciləri üçün əsas göstəriciləri
müəyyən edir. Podratçıların icra planlarında bu göstəricilər üzrə monitorinq məlumatlarının
toplanması və hesabat şəklində BP şirkətinə təqdim edilməsi tələb olunur.
ƏMSSİMP-dəki bəzi idarəetmə planları çirklənməyə nəzarət, tullantıların saxlanması və yol
hərəkəti kimi müəyyən gündəlik məsələlərin sənədləşdirilən mütəmadi (həftəlik və s.)
təftişlərinin keçirilməsini tələb edir. Bu təftişlərin nəticələrinin BP şirkətinə bildirilməsi üçün
podratçıların icra planlarında yoxlamalar üçün standart formaların hazırlanması tələb olunur.
Bundan əlavə, müəyyən tələblərə (məsələn, boru kəməri dəhlizi boyunca sürət həddinə
riayət olunma) işçilər sahələr ətrafında səyahət edərkən aparılan ən yaxşı qeyri-rəsmi
gündəlik müşahidələr vasitəsilə nəzarət edilir.
Bu ƏMSSİS ilə tələb edilən hesabatların miqdarı Layihənin miqyası və müddəti ilə mütənasib
olacaq. Tikinti podratçısından (podratçılarından) ətraf mühit və sosial sahələr üzrə aylıq
ümumi hesabat hazırlamaq və baxılması üçün BP şirkətinə təqdim etmək tələb olunur.
Hesabata aşağıdakıları əhatə edir:
ƏFG məlumatları (məsələn, tullantı həcmləri, növləri və atılması; alınmış və həll
olunmuş şikayətlər)
Görülən işlər (məsələn, tədqiqatlar, köçürülmə, icmalarla görüşlər, sahə yoxlamaları
və alınan nəticələr)
Yoxlamalar
zamanı aşkar olunmuş uyğunsuzluqların vəziyyəti
İşlər həyata keçirilən dövrdə ortaya çıxan ətraf mühit, sosial və mədəni irs məsələləri
(məsələn, aşkar olunan çirklənmiş torpaq sahələri, arxeoloji tapıntılar və ekoloji
məsələlər).
Tikinti podratçısından (podratçılarından) ətraf mühit və ya sosial sahələrlə bağlı hər hansı
”bədbəxt hadisə” və “sovuşmuş xəta” (məsələn, dağılmalar, çirklənmə halları, ətraf mühitə
ziyan, qəzalar, icmaların və qonşuluqda yaşayanların şikayətləri) baş verdikdən sonra fərdi
hesabatlar hazırlamaq və BP şirkətinə təqdim etmək tələb olunur.
BP şirkəti və tikinti podratçısı (podratçıları) ƏMSSİMP üzrə öhdəliklərinin icrasının gedişinin
və fəaliyyət göstəricilərinin və ətraf mühit və sosial təsirlərin aradan qaldırılması üçün həyata
keçirilən təsirin azaldılması tədbirlərinin səmərəliliyinin izlənməsi üçün təftişlər keçirəcək. Bu
təftişlərin qrafiki podrat müqaviləsi bağlandıqdan sonra müəyyənləşdiriləcək, lakin məqsəd
tikinti mərhələsində podratçıların ƏMSSİMP-nin bütün elementlərini təftiş etmək olacaq. Fərdi
öhdəliklər üzrə təftişlərin keçirilmə intervalları müntəzəm olaraq nəzərdən keçiriləcək və təftiş
nəticələrinin nəzərə alınması üçün zərurət olduqda düzəlişlər ediləcək.
BP şirkəti həmçinin xüsusi narahatlıq doğurduğu hesab olunan ona məlum olan hər hansı
məsələlər üzrə planlaşdırılmayan təftişlər həyata keçirəcək.
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-10
13.3.6
İşlə
13.3.6.1 İslahedici tədbirlər
Bölmə 13.3.5-də təsvir edilən yoxlama və təftiş prosesləri uyğunsuzluq hesabatları (UH) və
islahedici tədbirlər üçün sorğularla (İTS) sənədləşdiriləcək. BP şirkəti və podratçı (podratçılar)
UH və İTS qarşılığında görülən tədbirlərin effektivliyinə nəzarət etmək üçün fəaliyyəti izləmə
sistemini işləyib hazırlayacaq və həyata keçirəcəkdir.
BP şirkətinin ətraf mühit üzrə məsləhətçiləri, İƏMŞ-lər və mədəni irs nəzarətçiləri islahedici
tədbirlərin icrasını izləyəcək və gündəlik olaraq tikinti üzrə meneceri və ətraf mühit və sosial
sahələr üzrə menecerini haqqında tədbirlərin görülməsini tələb edən uyğunsuzluqlar barədə
məlumatlandıracaq.
13.4 Əməliyyat Fazasının ƏMSSİS-i
BP şirkəti CQBKG boru kəməri sistemini, ərsin-buraxma stansiyasını və blok klapan
stansiyalarını əməliyyatların ISO 14001 üzrə sertifikatlaşmış ətraf mühit və sosial idarəetmə
sisteminə uyğun istismar edəcək və buna görə də ‘planlaşdır, et, yoxla, düzəlt’ dövrəsinə
əsaslanacaq. Əməliyyatlar üzrə ƏMSSİS CQBKG əməliyyatları başlamazdan öncə
hazırlanacaq və tikinti mərhələsindən əməliyyat mərhələsi üzrə ƏMSSİS-ə keçidi
asanlaşdırmaq üçün keçid planları işlənib hazırlanacaq.
Tikintinin idarə edilməsi sistemində olduğu kimi Əməliyyatların ƏMSSİS-inin əsas funksiyaları
aşağıdakılardan ibarət olacaq:
CQBKG-nin müvafiq hüquqi və tənzimləyici normalara və BP şirkətinin siyasətinə
uyğun istismar olunması
ƏMSSTQ-lərdə əməliyyatlarla bağlı götürülmüş öhdəliklərin icrası.
ISO 14001 ətraf mühitin idarə edilməsi sistemini əks etdirən idarəetmə sistemi vasitəsilə
CQBKG həyata keçirdiyi işlərin ətraf mühit və sosial aspektlərini və təsirlərini müntəzəm
olaraq qiymətləndirəcək; hər hansı əhəmiyyətli aspektlərlə bağlı tədbirlərin görülməsi üçün
məqsəd və hədəfləri işləyib hazırlayacaq; işçilərin seçimi və təlimini müvafiq surətdə
keçirəcək; və əhəmiyyətli təsirləri tənzimləmək üçün həyata keçirdiyi işlərdəki nailiyyətlərə
nəzarət edəcək və təftişini aparacaq. Bu sistem fəaliyyət göstəricilərinin davamlı
təkmilləşdirilməsinin təmin edilməsi məqsədilə icra olunacaq.
ISO 14001 tələblərinə cavab verən Əməliyyatlar üzrə ƏMSSİS-in əsas komponentləri Cədvəl
Cədvəl 13-2-də göstərilmişdir.
Cədvəl 13-2: ISO 14001 ƏMİS Öhdəlikləri
ISO 14001 EMS Komponentləri
1. ƏMİS üzrə Ümumi Tələblər
10. ƏMİS Sənədləşməsi
2. Ətraf Mühit Siyasəti 11.
Sənədlərə Nəzarət
3. Ətraf Mühit üzrə Aspektlər
12. Operativ nəzarət
4. Hüquqi və digər tələblər
13. Fövqəladə hallara hazırlıq və cavab
tədbirləri
5. Məqsədlər və Hədəflər
14. Monitorinq və Ölçmə
6. Ətraf Mühitin İdarə edilməsi
proqramları
15. Uyğunsuzluqlar və islahedici tədbirlər
7. Struktur və Cavabdehlik
16. Uçot
8. Təlim və Məlumatlılıq
17. Ətraf mühitin idarə edilməsi sisteminin
Təftişi
9. İctimaiyyətlə Əlaqələr
18. Rəhbərlik tərəfindən aparılan yoxlamalar
CQBK Genişləndirilməsi Layihəsi, Azərbaycan
Ətraf mühitə və sosial sahəyə təsirin qiymətləndirilməsi
Son variant
İdarəetmə və Monitorinq
13-11
İdarəetmə sistemi əsaslı olduğu halda mövcud AÇG Boru Kəmərləri üzrə ƏMSSİS-ə
inteqrasiya olunacaq. ƏMSSTQ çərçivəsində olan əməliyyatlar üzrə öhdəliklər idarəetmə
(sistemi) vasitəsilə həyata keçiriləcəkdir.
Aşağıdakı mövcud planlar CQBKG-ni özündə birləşdirmək üçün yenilənəcək və ya zərurət
olduqda yeni planlar hazırlanacaq:
Emissiyaların idarə edilməsi
İcmalarla əlaqələr, əmək təhlükəsizliyi infrastrukturu və xidmətlər
İşəgötürmə və təlim
Tullantıların idarə edilməsi
Ekoloji
idarəetmə və monitorinq
Mədəni irsin idarə edilməsi
Yerli
tədarükün və təchizatın idarə edilməsi.
Bundan əlavə yeni boru seksiyasının və yeni obyektlərin yerləşməsi ilə əlaqədar olaraq CQB
üzrə mövcud Fövqəladə Cavab Tədbirləri Planını (FCTP) nəzərdən keçiriləcək və düzəlişlər
ediləcək.
13.5 İcma İnkişaf Təşəbbüsü (İİT)
2003-cü ildən bəri BP şirkəti və onun BTC və CQBK boru kəmərləri layihələri üzrə
tərəfdaşları BTC və CQBK boru kəmərləri boyu Layihə işləri nəticəsində təsirə məruz qalmış
icmalar üçün geniş icma inkişaf təşəbbüsünü icra etmişdir (İİT) – (əvvəllər icmaya sərmayə
proqramı, İSP kimi istinad olunurdu).
İİT-nin əsas məqsədi icmalarda sosial-iqtisadi inkişaf vasitəsilə boru kəməri marşrutunun
keçdiyi ərazilərdəki icmalar ilə yaxşı münasibətlərin qurulması və saxlanmasıdır.
BP şirkətinin və onun tərəfdaşlarının ölkədə icmaların həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasını
dəstəkləmək öhdəliyinin olduğunu qəbul edərək və tərəfdaşların inkişaf strategiyasına
əsaslanaraq , 2012-ci ilin aprel ayında tamamlanmalı olan İİT-nin üçüncü mərhələsi başa
çatdıqdan sonra BTC və CQBK boru kəmərləri boyu İİT-nin dəstəklənməsinin davam
etdirilməsinə dair qərar qəbul olunmuşdur.
Başlanması 2012-ci ilin may ayında planlaşdırılan İİT proqramının 4-cü mərhələsi CQBKG
Layihəsi üzrə işlərin həcmini nəzərə alacaq. Bu da İİT-dən faydalanan icmaların sayının
artmasına gətirib çıxara bilər, belə ki, həmin proqram həm də CQBKG Layihəsinin təsirinə
yeni məruz qalmış icmaları da əhatə edəcək.
Ölkə xüsusiyyətlərini və İİT-nin əvvəlki mərhələlərində artıq əldə edilmiş nəticələri nəzərə
alaraq icma proqramları, sahibkarlığın inkişafı, enerjidən səmərəli istifadə və yerli tərəfdaşlar
üçün imkanların artırılması növbəti tədbirlərin görülməsi üçün ən əlverişli sahələr hesab
olunur. Təsirə məruz qalmış yeni icmalar müəyyənləşdirildiyi halda, proqram üzrə tədbirlərin
görülməsini tələb edən əsas sahələrin və daha geniş ərazini əhatə edən İİT ilə yanaşmanın
davamlılığını təmin etmək məqsədilə metodologiyanın müəyyənləşdirilməsi üçün yenicə
təsirə məruz qalmış icmalarda ayrıca olaraq ehtiyacların qiymətləndirilməsi həyata
keçiriləcək.
Document Outline
Dostları ilə paylaş: |