« M ə d ə n i h ə y a t » .- 2 0 1 2 .- № 7 .- S .3 9 - 4 4 .
D Ü N Y A M Ə D Ə N İ Y Y Ə T S İ Y A S Ə T İ
B u gün in k işaf etm iş h ər b ir dem okratik, hüquqi, dünyəvi dövlət öz xarici siyasət strategiyasının beynəlxalq
aləm də tanınm asına xüsusi diqqət yetirir.
Ə gər keçm işdə dövlətin fəaliyyətində iqtisadiyyat və siyasət əsas aparıcı qüvvə hesab edilirdisə, m üasir
dövrüm üzdə m əhz m ədəniyyət siyasəti dövlətin əsas prioriteti hesab edilir. Zam an ötdükcə dünya m ədəniyyət
siyasəti də dövrün yeni xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq form alaşır. A rtıq m ədəniyyət siyasəti h ər b ir dövlətin
m ühüm əhəm iyyət kəsb etdiyi prioritet sahələrindən birinə çevrilm işdir.
İlk dəfə "m ədəniyyət siyasəti" anlayışı 1960-cı ildə fransız m əm ur A ndrey M alro tərəfindən işlədilm işdir.
D aha sonra m ədəniyyət siyasətinin qanunvericilik bazası yeni istiqam ətlərdə qurulm ağa başladı. 1986-cı ildə
A vropa Şurası ölkələri A vropada geniş yayılm ış "M ədəniyyət siyasəti proqram ı"na başlanğıc verdi.
1997-ci ildə isə "M ədəniyyət siyasətinin sistem ləşdirilm əsi və istehsalı ittifaqı" yaradıldı. Bu ittifaq
beynəlxalq səviyyədə m ədəniyyət
siyasəti anlayışının
tanınm ası və yayılm ası sahəsində
b ir
sıra
proqram lar
qəbul
etdi. 1998-ci ildən etibarən 40-dan çox m ədəniyyət şəbəkəsini və təşkilatını birləşdirən forum yaradıldı.
B u gün dünyada qloballaşm aya m əhz qlobal inteqrasiya kim i yanaşılır: "Q loballaşm a ölkələr arasındakı
iqtisadi, sosial-m ədəni və siyasi əlaqələrin inkişafı, ayrı-ayrı cəm iyyətlərin və m ədəniyyətlərin inanc və görüşlərinin
tanınm ası, m illətlərarası əlaqələrin genişlənm əsi kim i fərqli görünən, lakin bir-biri ilə bağlı m əsələləri birləşdirən
b ir anlayışdır."
B aşqa b ir ifadə ilə, qloballaşm a ölkələrin sahib olduqları m addi və m ənəvi dəyərlər çərçivəsində əmələ
gəlm iş m ünasibətlərin m illi hüdudları aşaraq dünya səviyyəsində yayılm ası və fərqliliklərin bütünlük və
uyğunlaşm a adı altında birləşm əsidir. B u gün qloballaşm a həyatım ızın bütün sahələrinə təsir edir. M üasir dövrdə
qloballaşm a prosesi dünya iqtisadiyyatını d a sürətlə əhatə edir.
D ünya ölkələrinin sərbəst şəkildə dünya bazarına inteqrasiya olunm ası üçün əlverişli şərait yaradır.
Q loballaşan dünyada dövlətin sabaha hansı siyasətlə getm əsi, hansı m araqları güdm əsi birm ənalı qarşılanm ır. Çünki
qloballaşm a prosesləri m illi m ədəniyyətin im kanlarını m əhdudlaşdıraraq bilavasitə m ədəni siyasətə təsir göstərir.
M ədəniyyət siyasəti m illətin m ədəni irsinin saxlanılm ası, inkişafı, artırılm ası ilə bağlı dövlətin (özəl
qurum larla yanaşı) m aliyyələşdirdiyi, tənzim lədiyi və həyata keçirdiyi əm əli tədbirlər sistem idir.
"M ədəniyyət siyasəti" anlayışı m ədəni ölkələrdə yaşayan insanların əksəriyyəti üçün çoxdan adət etdikləri
anlayışdır, çünki cəm iyyətin m ədəniyyət sahəsinin düşünülm üş elm i m üddəalara əsaslanan, m əqsədyönlü idarə
edilm əsi m ədəni ölkənin fərqləndirici əlam ətidir.
K eçən əsrin ortalarından B M T çərçivəsində bütün bəşəriyyətin və h ər bir ölkənin m ədəni genofondunun
saxlanılm ası ilə bağlı yanaşm a hökm sürürdü.
M ədəni diffuziyanın, yəni m ədəni dəyərlərin b ir m ədəniyyətdən digərinə kortəbii şəkildə, nəzarətsiz ixracının
həm m ənfi, həm də m üsbət cəhətləri vardır. O, b ir tərəfdən xalqlar arasında ünsiyyətin, dialoqun yaranm asına
im kan verir ki, bu da xalqların yaxınlaşm asına im kan yaradır.
D igər tərəfdən həddindən
artıq ünsiyyət, m ədəni dəyərlərin digərlərinə fəal aşılanm ası m ədəni
özünəm əxsusluğun itirilm əsi təhlükəsini üzə çıxarır.
Eyni m ədəni nüm unələrin bütün dünyada yayılm ası, sərhədlərin m ədəni təsir üçün açıqlığı və genişlənən
m ədəni ünsiyyət m üasir m ədəniyyətin qloballaşm ası proseslərinin cərəyan etdiyindən xəbər verir.
M üasir
cəm iyyətdə m ədəni
xüsusiyyətin
saxlanılm ası sivilizasiyanın
ən yüksək nailiyyəti
kimi
qiym ətləndirilm əlidir. Ə vvəllər b una diqqət yetirilm irdi. Tarixdə b ir m illətin m ədəniyyətinin digər m ədəniyyət
tərkibində həll olunm ası faktları kifayət qədərdir. Son b ir neçə əsr ərzində A vropa dövlətlərinin Latın A m erikası və
A frika ölkələrində yeritdiyi m üstəm ləkəçilik siyasəti b ir çox özünəm əxsusluğu ilə fərqlənən m ədəniyyətlərin yox
olm ası ilə nəticələnm işdi.
Ə ksər hallarda m ədəni siyasət sahəsində belə suallar m eydana gəlir:
-m illətin m ədəni irsi necə qorunub saxlanılır?
-m ədəni irs bütün etnik və sosial qrupları əhatə edirm i?
-ölkədə istifadə edilən dillər bərabər statusa m alikdirm i?
-ölkədə m ədəni və dil diskrim inasiyası m övcuddurm u?
-rəsmi dövlət dili əcdadların dilidir, yoxsa m üstəm ləkə hökm ranlığının m irasıdır?
-yerli (lokal) dillər (dialektlər) dövlət tərəfindən nə dərəcədə dəstəklənir?
-bu dillər cəm iyyətdə m ədəni və ictim ai fərqlərin, dil qruplarının arasında qarşıdurm anın aradan götürülm əsi
üçün nə dərəcədə istifadə olunur?
B u gün b ir çox ölkələrin m ədəni siyasətində assim ilyasiya m odelindən plüralizm m odelinə, m ulti-m ədəni
m odelə keçid baş verir, əvvəlki dövrlərdə m illi azlıqlar öz m ədəni ənənələrindən və dəyərlərindən im tina edərək,
onları dom inant m illətin ənənələri ilə əvəz edərdisə, hazırda fərd həm çoxluğun m ədəniyyəti, həm də etnik
m ədəniyyət istiqam ətində ictim ailəşm əyə üstünlük verir.
M ədəniyyət siyasəti m üəyyən obyektiv, ona bilavasitə təsir göstərən am illər çərçivəsində form alaşır. H ər
hansı ölkənin m ədəni siyasəti barədə təsəvvür yaratm aq üçün onun tarixi, təbiəti, coğrafi şəraiti, ictim ai və fərdi
həyatın əsas sahələri ilə üm um i, ilkin m əlum atlarla tanış olm aq başlıca şərtlər sırasındadır.
M ədəniyyət siyasəti özəl, fərdi m ədəni ənənələrin, m ədəni dəyərlərin inkişafına im kan yaratm alıdır. Y alnız
etnik xalqların m ədəni dəyərlərinə yaxından bələd olanlar b aşqa xalqların da m ədəni dəyərlərini asanlıqla öyrənm ək
bacarığına m alik olurlar. M ədəniyyətin inkişafını onun ictim ai dəyişikliklərə birbaşa və y a dolayı, m ənfi və ya
m üsbət təsiri kontekstində deyil, başlıca m əqsəd kim i qəbul etm ək lazımdır.
Q loballaşm a proseslərinin sürətlə cərəyan etdiyi m üasir dövrdə m ədəniyyətin qloballaşm ası hadisəsi
gündəm ə gəlir, dünya m ədəniyyət siyasəti form alaşır, yeni inform asiya-kom m unikasiya texnologiyaları ictim ai
həyatın bütün sahələrinə m üdaxilə edir. M ədəniyyət siyasəti və m ədəni fəaliyyət m illi dövlətlərin sərhədlərini
adlayır. D ünya m ədəniyyət siyasətinin m ədəniyyətin yeni form alarının tədqiqi, m ədəni proseslərin kom pleksliyi
kontekstdə dövlətlərin m ədəniyyət siyasətinə fəal təsirinin artm ası labüddür.
D ünya m ədəniyyəti və sivilizasiyanın yaradıcıları insanlardır. M ü x təlif dövr və xalqların görkəm li
ziyalılarının yaratdığı zehni, m addi, m ənəvi, etik və estetik dəyərlər bütün bəşəriyyətə m əxsusdur. B u dəyərlər
dünya ictim ai-m ədəni in k işaf təcrübəsini zənginləşdirir, m ilyonlarla insan və icm aların istehlak obyektinə çevrilir.
B əşər m ədəniyyəti çoxşaxəli təzahürdür. M ədəniyyətlərdəki fərqlər m ədəni-irsi, təhsil və tərbiyə keyfiyyətləri, elmi
biliklər, m ü x təlif xalqlara və insanlara xas olan qavram a qabiliyyəti ilə şərtlənir.
M üasir dövrdə Qərb və Şərq arasında cərəyan edən aram sız m ədəni m übadilə, dialoq prosesi dünya
m ədəniyyət siyasətinin istiqam ətini şərtləndirən qanunauyğunluqlardan biridir. D ünya m ədəniyyət siyasəti dünya
ölkələri m ədəniyyətlərinin dem okratikləşm əsi, inteqrasiyası və qloballaşm ası şəraitində insanların, icm aların və
ölkələrin m addi-m ənəvi tələbatı, insan hüquqları, sülh və əm in-am anlıq istəyi, yetişm əkdə olan gənc nəsil üçün
layiqli həyat arzuları əsasında form alaşır.
B əşər m ədəniyyətinin in k işaf tarixində insanın bioloji xasiyyəti ardıcıl olaraq atavizm , vəhşilik, hannibalizm ,
qəddarlıqdan hum anist əxlaq istiqam ətində təkam ül yolu keçm iş, həyat form ası insaniləşm iş, m ənəvi tərəqqinin
obyekti kim i çıxış etm işdir. M ədəniyyət və sivilizasiyalararası obyektiv və subyektiv ziddiyyətlərin aradan
qaldırılm ası, bərabərlik
və
ədalətin təsbiti, şəxsiyyətə
ehtiram , insan hüquqlarının
qorunm ası,
sülhün bərqərar
olm ası dünya m ədəniyyət siyasətinin form alaşm asında m ühüm m övqe tutm uşdur.
M üasir dövrdə intellektual tərəqqiyə əsaslanan, vahid inform asiya m əkanında form alaşan ictim ai-m ədəni
m ühit m ədəniyyətlərin yeni tarixi tipinin form alaşm asına təsir edir, dünya m ədəniyyətinin gələcək tərəqqisi üçün
zəm in yaradır.
B əşəriyyət artıq sülhün bərqərar olm ası, planetim izin qorunub saxlanılm ası m əqsədilə iqtisadi, siyasi,
m illi-etnik problem lərin birlikdə həll edilm əsinin zəruriliyini dərindən dərk edir. Q loballaşm a m ahiyyət etibarilə
dünya dövlətlərinin bütövlüyünə, m ədəni, iqtisadi m ünasibətlərdə ayrı-seçkiliyin aradan götürülm əsinə xidm ət edir,
m ədəniyyət sahəsində dünyanın in k işaf təcrübəsinin öyrənilm əsini, yaradıcılıq əlaqələrinin genişləndirilm əsini
zərurətə çevirir.
M ədəniyyət sahəsində qloballaşm a m illi dövlətçilik, m illi-m ənəvi dəyərlər, m illi özünüdərk, m illi ləyaqət
kim i 'təzahürlərin tarazlaşdırılm ası ehtiyacı ilə üzləşir, m illi m ənəvi-əxlaqi dəyərlərin qorunm ası isə dünya
m ədəniyyət siyasətinin qayğı və m araqları dairəsinə düşür.
V ətən m əfkurəsini h ə r şeydən uca tutan, xalqın döyünən ürəyini, düşünən beynini, yanan qəlbini özündə əks
etdirən, dövlətim izin m üdrik rəhbəri zirvəsinə qədər yüksələn əsl lider H eydər Ə liyev bütün sahələrdə olduğu kimi,
m ədəniyyət siyasəti sahəsində də m ühüm dəyişikliklər etm işdir. D aha dəqiq desək, o, m üstəqil A zərbaycanın
m üasir tələblərə tam cavab verən və m illi köklər əsasında form alaşan m ədəniyyət siyasətinin strateji xəttinin
y aradıcısı kim i tarixə im za atmışdır.
2001-ci ildə M ədəniyyət N azirliyi yaxın 5 il üçün "A zərbaycan m ədəniyyətinin dövlət in k işaf proqram ı"nı
işləyib hazırlam ışdır. Proqram A zərbaycanın dövlət m ədəniyyət siyasətinin strateji m əqsədlərinə nail olunm asına
yönəldilm işdir və əsas prioritetlər kim i aşağıdakıları irəli sürür:
•mədəni və tarixi irsin m ühafizəsi;
•yaradıcılığın dəstəklənm əsi;
•sahənin hüquqi, elm i, inform ativ inkişafı;
•kadr hazırlığı və gənc istedadların dəstəklənm əsi;
•milli kinem atoqrafiyanın dirçəlişi və inkişafı;
•m ədəniyyət turizm i infrastrukturunun yaradılm ası və inkişafı;
•kitab nəşri və poliqrafiya m ədəniyyətinin inkişafı və s.
E yni zam anda, cəm iyyətin m əlum atlandırılm asına yönəldilən və bununla da onun həm daha da
dem okratikləşm əsinə, həm də dünya birliyinə inteqrasiya edilm əsinə rəvac verən kitabxana və m uzey sistem lərinin
köklü şəkildə m odernləşdirilm əsi və yenidən qurulm ası nəzərdə tutulur.
Proqram da m ədəniyyətin idarə olunm asının yeni dem okratik prinsiplərinin yaradılm asına geniş yer verilir.
M ədəniyyət m üəssisələri və
təsisatları
üçün güzəştli
tariflər m üəyyən
etm ək vasitəsi ilə
m ədəniyyət
sahəsinin
inkişafını stim ullaşdıran, habelə bu sektora kənardan əlavə vəsait ayrılm aları cəlb edən vergi siyasətinin işlənib
hazırlanm ası d a xüsusi əhəm iyyət kəsb edir.
B eynəlxalq əm əkdaşlığın dinam ik in k işaf etdirilm əsi, onun yeni form a və m odellərinin axtarılm ası proqram ın
həyata keçirilm əsində m ühüm amil olacaqdır. H əm in kontekstdə Y U N ESK O və A vropa Şurası kim i beynəlxalq
təşkilatlarla çoxcəhətli əm əkdaşlığa böyük əhəm iyyət verilir, çünki bu cü r təşkilatlar "saatları düzəltm ək" və
dünyadakı m ədəni quruculuq proseslərində ölkənin rolu və yeri haqqında aydın təsəvvür əldə etm ək üçün yaxşı
im kan yaradır.
A vropa Şurası Cənubi Q afqaz ölkələrində yeni m ədəniyyət siyasətini, beynəlxalq əm əkdaşlığı dəstəkləm ək
m əqsədilə bölgədə STA G E layihəsini həyata keçirir.
B undan başqa, 2002-ci ildə Strasburqda A vropa Şurasının M ədəniyyət üzrə R əhbər K om itəsində
A zərbaycanın m ədəniyyət siyasəti üzrə m illi m əruzəsi təqdim olunub. 19 fəsildən ibarət olan m əruzədə m illi
m ədəniyyət siyasətim izin səciyyəvi xüsusiyyətləri açıqlanıb, o cüm lədən m üvafiq sferada dövlət idarəçiliyi, onun
strateji in k işaf xətti, qanunvericilik təm inatı, m ədəni irsin m ühafizəsi, yaradıcılığın dəstəklənm əsi və digər
problem lərin geniş spektri işıqlandırılıb.
B eləliklə, m əruzədə ölkənin m üasir m ədəniyyət siyasətinin bütün tərəfləri, həm çinin m ədəniyyət siysətinin
fəaliyyəti və inkişafının bilavasitə asılı olduğu bir sıra am illər ardıcıl olaraq açıqlanm ışdır.
D ünya m ədəniyyət siyasəti B M T və Y U N E SK O -nun sənədlərində əks olunm uş azadlıq idealı, bərabərlik,
ictim ai ədalət, insan hüquqları kim i etik prinsip, dəyər və beynəlxalq norm aların bütün dünyada təsdiqlənm əsinə
xidm ət edir, bəşəriyyətin sabit və təhlükəsiz inkişafı üçün zəruri olan qlobal siyasət və idaraetm ənin
dem okratikləş dirilm əsini və hum anistləşdirilm əsini, m ədəniyyət, m araq və dəyərlərin ahəngdarlığını təm in edən
yeni strategiyasını işləyir, m odellərini yaradır.
D ünya m ədəniyyət siyasətində xalqların m ədəni m üxtəliflik, m ədəni özünəm əxsusluq və m illi irsinin
qorunm ası, sülh m ədəniyyəti və gender bərabərliyi, m ədəni m əkanda neqativ halların və böhranların aradan
qaldırılm ası, terrorizm , m ünaqişə və zorakılığın bütün form alarının aradan qaldırılm ası ilə bağlı problem lər
araşdırılır.
M ü x təlif xalqların m ədəniyyət və m araqlarının tarazlığı, Şərq və Qərb m ədəni dəyərlərinin sintezi,
sivilizasiyaların dialoqu və əm əkdaşlığı, dem okratiyanın universal dəyər prinsipləri, vətəndaş cəm iyyətinin
ictim ai-siyasi m ədəniyyətinin inkişafı, beynəlxalq m ünasibətlərin tənzim lənm əsi dünya m ədəniyyət siyasətinin
əhatə dairəsini təşkil edir.
İqtisadi, istehsal, istehlak və kom m unikasiya m ədəniyyətinin inkişafı, qeyri-hökum ət .təşkilatlan, icma,
həm karlar, bələdiyyə və s. vətəndaş cəm iyyəti strukturlarının fəaliyyəti, m illi səviyyədə bəşəriyyətin üm um i
m araqlarına cavab verən siyasi, sosial və iqtisadi qərarların qəbul edilm əsi, m ünaqişələrin çözülm əsi və
profilaktikası, şəxsiyyətin m ənəvi ekologiyası, sülh, hüquq m ədəniyyətinin form alaşm ası, korrupsiyanın d ə f
edilm əsi, yoxsulluğun aradan qaldırılm ası, cəm iyyətin rifahı və sabit in k işaf səviyyəsinin yüksəldilm əsi,
ictim ai-ekoloji təhlükəsizlik, ə tra f aləm in m ühafizəsi, tolerantlıq m əsələləri dünya m ədəniyyət siyasətinin m araqları
sırasına daxildir.
İnsanlar arasında təbii dialektik ziddiyyətlərin sülh yolu ilə həll edilm əsinin və m üm kün ola biləcək
m ünaqişələrin aradan qaldırılm asının əsas şərti yüksək m ənəvi m ədəniyyətdir. İnsan, etnos, m illət və dövlətlərin
m araqlarının və m ədəniyyətlərinin ahəngdar tarazlığı dünya m ədəniyyət siyasətinin m etodoloji əsasını təşkil edir.
D ünya sivilizasiyasının təkam ülünün çoxəsrlik inkişafı göstərir ki, hum anizm , sülh m ədəniyyəti, tolerantlıq,
əm əkdaşlıq prinsiplərinə əsaslanan beynəlxalq sosial-m ədəni siyasət m ü x təlif xalqların m ədəniyyətlərinin
uyğunlaşdırılm asında m ühüm rol oynayır.
Y e r üzündə sülhün bərqərar olm ası dünya m ədəniyyət siyasətinin prioritet vəzifələri sırasına daxildir.
X alqların m ədəni m üxtəlifliyini qəbul edən, bəşəri dəyərlərə əsaslanan, m ədəniyyətlərin hüquq bərabərliyini
qoruyan, dünya ölkələri arasında siyasi və iqtisadi əm əkdaşlığın inkişafına, dini, m illi, irqi m aneələrin aradan
qaldırılm asına xidm ət edən dünya m ədəniyyət siyasətinin form alaşdırılm ası bəşəriyyətin strateji m araqlarına cavab
verir.
D ünya m ədəniyyət siyasətində ictim ai-siyasi m ədəniyyətin fəal, şüurlu, m ütərəqqi, hum anist form ası olan,
vətəndaşların ictim ai fəallığı və özünüidarə prinsiplərinə əsaslanan, ictim ai rifahın inkişafını təm in edən vətəndaş
cəm iyyətinin form alaşm ası m ühüm y er tutur.
V ətəndaş cəm iyyəti anlayışına həyat fəaliyyətinin siyasi, m ənəvi, hüquqi, idarəetm ə, sosial, m illi, dini,
m əişət kim i m ü x təlif dəyərlər, əxlaq norm aları daxildir. İnsan hüquqları və azadlıqları, plüralizm və hum anizm
prinsipləri vətəndaş cəm iyyəti m ədəniyyətinin əsasını təşkil edir.
D em okratik ölkələrdə sağlam vətəndaş cəm iyyəti üzvlərinin layiqli təhsil, təlim -tərbiyə alm aq, insanın həyat
fəaliyyəti üçün ilkin, bərabər şərait yaratm aq, söz, vicdan, yaradıcılıq, fəaliyyət, özünütəyin azadlığını təm in etm ək
istiqam ətində fəaliyyət göstərir. V ətəndaş cəm iyyəti ahəngdar və ədalətli ictim ai m ünasibətlərin təsb it olunm asına,
h əy at nem ətlərinin ədalətli bölgüsünə, üzvlərinin ictim ai vəziyyəti ilə qabiliyyətləri, hüquq və vəzifələri arasında
uyğunluğa, şəxsi və ictim ai m araqlar arasında tarazlığı, vətəndaşlıq borcu və şəxsi tələbatlar arasında uyğunluğa
can atır.
D ünya m ədəniyyət siyasəti vətəndaş cəm iyyətinin dem okratiyanın təsbiti, fərdin və icm anın m araqlarının
qorunm ası, hum anist prinsiplərə əsaslanan etik-hüquqi norm aların tətbiqi, inform asiya azadlığı, şəxsiyyətin
sosiallaşm ası və ictim ai m ünasibətlərin tənzim lənm əsi, m ədəni, m ənəvi, dini, m illi, irqi, ictim ai ziddiyyətlərin həlli
təm əlində inkişafım nəzərdə tutur.
V ətəndaş cəm iyyəti icm ada yoxsulluğun aradan qaldırılm ası, davam lı in k işaf və tərəqqi, vətəndaşların
iqtisadi, ictim ai və siyasi m üstəqilliyi, insanların fiziki və m ənəvi sağlam lığı, ekoloji təhlükəsizliyi, özünüidarənin
səm ərəliliyi,
ictim ai təcrübənin tətbiqi bazasında təkam ül
yolu keçir. İnsanın şəxsi m ədəniyyəti, onun
m addi-m ənəvi dəyərlər haqqındakı təsəvvürləri, bilik, bacarıq və vərdişləri, hum anizm i və yaradıcı fəaliyyəti
vətəndaş cəm iyyətinin inkişafının m ühüm şərti kim i çıxış edir.
M üasir dövrdə dünya m ədəniyyət siyasətində vətəndaş cəm iyyətinin sürətlə form alaşan "X X I əsr inform asiya
cəm iyyəti" ilə yaxınlaşm ası m əsələsi nəzərdən keçirilir. İnternet, sosial şəbəkələr, inform asiya-kom m unikasiya
texnologiyalarına əsaslanan digər kütləvi inform asiya vasitələri vətəndaş cəm iyyətinin həyatının bütün sahələrinə
m üdaxilə edir. Eyni zam anda vətəndaşların, ilk növbədə gənc nəslin ictim ai şəbəkələrdən yayım lanan zərərli
m əlum atlardan qorunm ası vəzifəsi vətəndaş cəm iyyətinin üzərinə düşür.
M üasir dünyada insan hüquqlarının gözlənilm əsi böyük əhəm iyyət kəsb edir. M ü x təlif xalqların m ədəniyyət
və m araqlarının uyğunluğunda qlobal m ədəni eyniliyin form alaşdırılm ası zərurəti m eydana gəlir.
D ünya m ədəniyyətinin yaradılm asında, universal həyat tərzi olan hum anizm in təsdiqində, xalqların və
dövlətlərin qarşılıqlı anlaşm ası, həm rəyliyi və əm əkdaşlığında insan hüquqları problem i təm əl hesab olunur.
İnsan hüquqlarının m üdafiəsi üzrə beynəlxalq təşkilatların ən əhəm iyyətlilərindən biri, 1975-ci ildə
yaradılm ış A vropada Təhlükəsizlik və Ə m əkdaşlıq üzrə T əşkilatdır (ATƏ T). A T Ə T-in fəaliyyətinin əsasını A vropa
dövlətləri, A B Ş və K anadanın H elsinki razılaşm asında əks olunm uş 10 hüquqi prinsipə tərəfdarlıq təşkil edir:
-Suverenliyə hörm ət;
-Güc tətbiqi və y a onun təhlükəsindən im tina;
-Sərhədlərin tanınm ası;
-D övlətin ərazi bütövlüyü;
-M übahisələrin sülh yolu ilə həlli;
-Daxili işlərə qarışm am aq;
-Söz, vicdan, din və əqidə daxil olm aqla, insanın azadlıq və hüquqlarına hörm ət;
-X alqların bərabərliyi və öz m üqəddəratını həll etm ək hüququ;
-D övlətlərarası əm əkdaşlıq;
-B eynəlxalq hüquqi öhdəçiliyin dönm ədən yerinə yetirilm əsi.
M ədəniyyət hüquqları bu gün cəm iyyətin m ənəvi m ədəniyyətinin ən m ühüm və başlıca göstəricisidir.
M ədəniyyət hüquqları insan ləyaqətinə hörm ət, m ənəvi və m addi m ədəniyyətin qorunm ası və inkişafı, onun süni və
təbii dağıdıcı proseslərdən dövlət və beynəlxalq m üdafiəsinə istiqam ətlənm işdir.
O nlar vətəndaşların m ədəni inkişafının bərabər im kan və şəraitinin təm in edilm əsini, bəşəriyyətin yaratdığı
m ədəni sərvətlərdən, m illi və dünya m ədəniyyəti təhsil və m aarifindən istifadəsini, eləcə də m ədəni yaradıcılıq və
əm əkdaşlıq, m ədəni dəyərlərin yaradılm ası və təbliğində iştirakım nəzərdə tutur.
M üasir sivilizasiyanın dağıdıcı prosesləri, planetdə olan xalqlar və adam lar arasındakı m ədəni fərqlər,
xalqların və üm um ilikdə bəşəriyyətin m ədəni hüquqlarının m üdafiəsi, beynəlxalq m ünasibətlərin hüquqi və etik
tənzim lənm əsi, xalqlar və dövlətlər arasında qarşılıqlı anlaşm a və tolerantlığın yaranm asına yardım edən sistemli
dialoq və qarşılıqlı təsirlərin zəruriliyini şərtləndirir.
Planetin bütün sakinləri arasında ədalət, sülh və azadlıq prinsipləri əsasında m ədəniyyət və təhsilin geniş
yayılm ası insan ləyaqətinin qorunm ası, keyfiyyətli həyat və rifahın artm ası üçün çox vacibdir.
B əşəriyyətin m ədəni sərvəti bir çox etnos, m illət və xalqların zəhm əti ilə yaradılır. X alqların m ədəni
m üxtəlifliyi və m ədəni özünəm əxsusluğun qorunm ası və inkişafı isə beynəlxalq birliyin qayğı predm etidir.
M ədəniyyətin ahəngdar inkişafı və qorunm ası beynəlxalq sənədlərdə geniş əks etdirilm işdir. B M T və
Y U N ESK O -nun sənəd və bəyanatlarına əsasən, h ər b ir insan, etnos və xalq öz m ədəniyyəti, m ədəni irsi, m ədəni
sərvətlərdən istifadə etm əsi, m ədəni həyatda iştirakı və yaradıcı fəaliyyəti üçün təbii hüquqlara m alikdir.
M ədəniyyət hüququ insan hüquqları üzrə aşağıdakı beynəlxalq sənədlərdə m üəyyənləşdirilm işdir:
-İnsan hüquqlarının üm um i bəyannam əsi;
-İqtisadi, sosial və m ədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq m üqavilə;
-Vətəndaş və siyasi hüquqlar haqqında beynəlxalq m üqavilə;
-İrqi ayn-seçkiliyin bütün form alarının aradan qaldırılm ası haqqında saziş;
-B eynəlxalq m ədəni əm əkdaşlıq prinsiplərinin bəyanatı.
B u sənədlərə əsasən h ər b ir insan və xalq aşağıdakı hüquqlara m alikdir:
•Cəm iyyətin m ədəni həyatında azad iştirak etm ək və incəsənətdən bəhrələnm ək;
•Elmi tərəqqi və onun əməli tətbiqinin nəticələrindən istifadə etm ək;
•M üəllifi olduğu elm i, ədəbi, yaxud bədii əsərlərlə əlaqədar yaranan m addi və m ənəvi m araqların
m üdafiəsindən istifadə etmək;
•M ədəni fəaliyyətdə bərabər iştirak etmək;
•Öz m ədəniyyətini azad in k işaf etdirm ək, ana dilində danışm aq və öz dininə sitayiş etmək.
D ünya m ədəniyyət siyasətində m üxtəlif xarakter, m ədəniyyət, dil, din, irq, cins, əqidə, m illət, m ənşə,
doğulduğu y er və fərqli yaşa m ənsub insanların əm in-am an həyatı və y a dinc birgə yaşam aq qabiliyyəti kimi
am illərin m ühafizəsində sülh m ədəniyyəti prioritet m övqeyə m alikdir. Bu, eqoizm i və etnosentrizm i d ə f edən,
altruizm , sosial ədalət, hüquq bərabərliyi kim i etik prinsiplərin, insanları sevmək, başqalarına görə yaşam aq kimi
fundam ental insani keyfiyyətlərin və qabiliyyətlərin m əcm usudur.
Sülh m ədəniyyəti cəm iyyətdə m ütərəqqi sosial dəyişikliklərə istiqam ətlənm iş qeyri-zorakı fəaliyyət
proqram larının həyata keçirilm əsini nəzərdə tutur, insanlar arasında səm im i m ünasibətin yaranm asına, adam ın
m ənəvi sağlam lığı, m ənəvi vəziyyəti və həyat keyfiyyətinə təsir göstərir.
Sülh m ədəniyyəti təhsil və m aarifin inkişafı, universal insani dəyərlər olan hüquq, azadlıq və ləyaqətə
ehtiram , insanın insan tərəfindən
əzab
və
iztiraba m əruz qalm asını
qadağan
edən
hüquq və
azadlıqlara ehtiram ,
bəşəriyyətin ictim ai inkişafının təbii qanunu olan xalqların m ədəni m üxtəlifliyinə ehtiram , insan hüquqlarına
ehtiram , sosial ədalət, yüksək etik m ədəniyyət, bəşəri m araqlara cavab verən m ədəni dəyərlərin prioriteti, gender
hüquq bərabərliyi, düzgün hum anist tərbiyə, tolerantlıq, qeyri-zorakılıq, yoxsulluğun azaldılm ası, rifahın artm ası,
dillər və dinlərarası həm rəylik, yüksək idarəçilik m ədəniyyəti, irqi bərabərlik, siyasi bərabərlik, m ədəni m üxtəliflik
və özünəm əxsusluq, qlobal qarşılıqlı asılılığın dərk edilm əsi, şəxsi və sosial m əsuliyyət, ekoloji təhlükəsizlik,
şəxsiyyətin, ailənin, kollektivin, cəm iyyətin və bəşəriyyətin yüksək m ənəvi m ədəniyyətinin inkişafına təsir göstərən
sosial m ühitin form alaşdırılm ası, m ütərəqqi m ədəniyyət siyasətinin həyata keçirilm əsi kim i am illərlə şərtləndirilir.
M ürəkkəb dinam ik inkişafla səciyyələnən m üasir həyatda m üxtəlif ictim ai-siyasi quruluş və idarəetm ə
sistem ləri, həyat-fəaliyyət texnologiyaları, m ədəni dəyərlər sistem ləri, fərdlərin və xalqların xarakterləri ilə
şərtlənən bir çox dialektik ziddiyyət və m ünaqişələr m üşahidə edilir.
M ünaqişə qarşılıqlı m ünasibətlərin pozulm ası ilə nəticələnən ziddiyyətlərin insan form asıdır. M ünaqişə sülhü
dağıtm aqla, bəşəriyyətin norm al həyat fəaliyyəti və inkişafı üçün zəruri olan təbii şəraiti m əhv edir. M ünaqişələr
etnik, əmək, ailə, din, m ədəni, siyasi, hərbi, ictim ai və s. zəm ində yarana bilər. M ahiyyət etibarilə, bütün insani
m ünaqişələr m ədəniyyət və m araq toqquşm alarının nəticəsidir.
İnsanlar arasında təbii dialektik ziddiyyətlərin sülh yolu ilə həll edilm əsinin və m üm kün ola biləcək
m ünaqişələrin aradan qaldırılm asının əsas şərti yüksək m ənəvi m ədəniyyətdir. B una görə də kulturoloji təhsil,
m aa rif və tərbiyə yüksək
m ənəvi m ədəniyyət
form alaşdıran əlverişli m ədəni m ühit üçün
əsas
şərt
olaraq, insan və
xalqlar arasında qarşılıqlı hörm ət, dözüm, anlaşm a yaradır.
M üasir sivilizasiyanın tərəqqipərvər nailiyyətlərinin əldə edilm əsində m ü x təlif peşə sahiblərinin, ilk növbədə
isə ziyalıların xidm ətləri böyükdür. Elm, m ədəniyyət ictim ai-m ədəni tərəqqinin başlıca faktoru olaraq qalır.
Elm i biliklər dünyanı əvvəlcədən m üəyyən edilən və idarə edilən etdi. Ü çüncü m inillikdə elm ə istinad edən
bilik təbii-coğrafi sərvət, kapital və əm əkdən daha üstün olaraq dünya m ədəniyyət siyasətinin aparıcı qüvvəsi kimi
çıxış edir. İnform asiya, təhsil və tərbiyə kim i sosial təsisatların əhəm iyyəti artır.
Elm və kom püter texnologiyalarının inkişafı, beynəlxalq inform asiya şəbəkəsi olan İnternet insanlar üçün
bəşəriyyətin yaratdığı bilikləri m ənim səm ək və təcrübədə istifadə etm ək üçün fantastik im kanlar açır. İnform asiya
cəm iyyətinə keçid, inform asiya texnologiyalarının intensiv inkişafı şəraitində sivilizasiyalı ölkələrdə bəşəriyyətin
bu və ya digər dərəcədə qiym ətli biliklərin seçim i, təcrübədə tətbiqi böyük əhəm iyyət kəsb edir.
X X əsrin təcrübəsi təsdiq etdi ki, insan m ədəniyyətinin m ühüm təsisatı olan hum anizm tərbiyəsi, həyatını
insan təbiətinin neqativ xüsusiyyətləri ilə bağlı barbarlıq və vəhşilik m ədəniyyətinə xas dağıdıcı proseslərdən
qorum aq üçün, bəşəriyyətin özünü m ühafizəsinə yardım edən insan inkişafının zəruri alətidir.
X X əsrdə sinfi m əhdudiyyətlərin aradan qaldırılm ası bəşəriyyəti elm i kəşflər və nailiyyətlərlə daha da
zənginləşdirm iş, sivilizasiyalı ölkələrin m üasir m ədəni siyasətində yeniliklər yaratm ışdır. BM T, Y U N ESK O ,
A vropa Şurası və digər beynəlxalq təşkilatlar bəşəriyyətin ictim ai-m ədəni problem lərinin həllində aparıcı rola m alik
oldular.
H ər bir dövlətin tərəqqisi peşəkar m ənəvi istehsalın intellektual və bədii fəaliyyət, elm və texnologiyalar,
təhsil və incəsənətin in k işaf
səviyyəsi
ilə
şərtləndirilir
və
əvvəlki nəsillərin intellektual potensialının
və
insan
düşüncəsinin m ütərəqqi nailiyyətlərindən sistem li istifadəsinə əsaslanır. M ədəni, elm i-texniki və iqtisadi tərəqqi
xalqın yüksək səviyyəli rifahının ilkin şərtidir.
C əm iyyətin m ədəni inkişafında xalqın iştirak im kanları və iştirak səviyyəsi onun elm i təm inatlı sistemli
təhsilindən və m aarifliliyindən birbaşa asılıdır. Elm i dünyagörüşünün kütlələrə təsiri insanların m ədəni və yaradıcı
im kanlarını yüksəldir. İnform asiya və təhsil hüquqlarının gerçəkləşm əsi insanın davam lı inkişafına təkan verir.
Bəşəriyyətin, ayrılıqda h ər b ir ölkənin gələcəyi gənclərin təhsil və tərbiyə səviyyəsi ilə m üəyyən edilir. M illi
dövlət və beynəlxalq birliyin m ədəniyyət siyasətində gənclərin təhsil və tərbiyəsi həlledici strateji m övqe tutur.
D em okratik dövlətin yaratdığı m ütərəqqi, əlverişli ictim ai-siyasi şərait cəm iyyətin ictim ai-m ədəni inkişafı
vektorunu m üəyyənləşdirir, m illətin intellektual tərəqqisinin, onunla bağlı rifahının əsasını təşkil edir.
Q loballaşm a prosesində m ədəniyyətin rolunun artm ası dünya inkişafında m ənəvi m ədəniyyətin m issiyasına
yeni baxış form alaşdırır. M ü x təlif xalqların m ədəniyyətlərinin uyğunluğu, yaxınlaşm ası, davam lı inkişafı və sülh
nam inə faydalı əm əkdaşlığı onlar arasında qarşılıqlı anlaşm a üçün m ünbit şərait yaradır. İctim ai-m ədəni, iqtisadi və
siyasi dəyişikliklərin davam lılığı sülhün qorunm asını, vətəndaşların təhlükəsizliyini, cəm iyyətin sabit inkişafını
təm in edir, xalqların və dövlətlərin daxili və xarici ehtiyaclarına cavab verir.
M ənəvi m ədəniyyətin insan həyatının universal təm əli kim i nəzərdən keçirilm əsi dünya m ədəniyyət
siyasətinin prioritet vəzifəsinə çevrilir.
M üasir dünyada dem okratik prinsiplər üzərində qurulan, insan azadlığının zəruriliyini elm i-m ənəvi cəhətdən
əsaslandıran ideologiyalar qloballaşm a proseslərinin nəzəri təm əlini təşkil edir. H um anizm , rasionalizm , m aarifçilik
və liberalizm ideyaları dem okratiya prinsiplərinin işlənm əsi və reallaşm asına ciddi təsir göstərir.
İnsanın ictim ai funksiyası, ictim ai bərabərlik, im kan bərabərliyi, özəl m ülkiyyət, hüquq və azadlıq bərabərliyi
prinsipləri dünya m ədəniyyət siyasətinin form alaşm asına təkan verir. İnsana hum anistik baxış, dünyanın dərk
edilm əsində azadlıq, bərabərlik və hüquq anlayışlarının, dem okratik prinsiplərinin təsbiti insanın yaradıcı
im kanlarının inkişafına xidm ət edir. H um anizm dən uzaq ideologiyalar isə ictim ai sabitliyə, cəm iyyətin davam lı
inkişafına, onun siyasi hadisələrə təsir etm ək qabiliyyətinə ziyan vurur, m ənəvi m ədəniyyətin tənəzzülünə səbəb
olur.
D ünya m ədəniyyət siyasətində insanın və cəm iyyətin m ənəvi m ədəniyyətinin m ühüm göstəricisi olan ə traf
m ühitə m ünasibət, insan həyatı üçün əhəm iyyət kəsb edən ekologiya siyasəti xüsusi y er tutur. E koloji dünyagörüşü
ə tra f m ühitin keyfiyyətinə, insanın sağlam lığı və uzunöm ürlülüyünə, cəm iyyətin təbii ehtiyatlardan səm ərəli
istifadəsinə böyük təsir göstərir.
T əbiətin və insanın ekologiyası prinsipi üzərində qurulan ekoloji m ədəniyyət yüksək istehlak m ədəniyyətini
form alaşdırır. E koloji dünyagörüşündə m eşələrin qırılm ası, suyun, təbii sərvətlərin qeyri-səm ərəli istifadəsi, ə traf
m ühitin çirklənm əsi istisna edilir. İnsanın və cəm iyyətin zənginliyi m addi nem ətlərin istehsalı ilə yanaşı, onların
qənaətli, şüurlu və səm ərəli istehlak qabiliyyəti ilə şərtləndirilir.
Sağlam düşüncəyə əsaslanan yüksək istehlak m ədəniyyəti cəm iyyətin h ər b ir üzvünün xam m al, yanacaq,
enerji, m əhsullar, su və digər həyat əhəm iyyətli ehtiyatlardan istifadədə israfçılığı və təsərrüfatsızlığı rədd edir,
onların qorum asını və şüurlu m ənim sənilm əsini nəzərdə tutur.
T əbii ehtiyatların qorunm ası, səm ərəli istism arı iqtisadi inkişafla insan inkişafı arasında əlaqə yaradır.
İstehlak m ədəniyyətində tükənən təbii ehtiyatların istism arının m əhdudlaşdırılm ası, tək rar enerji m ənbələrinə
əsaslanan yeni, ekoloji cəhətdən saf, yüksək texnologiyaların yaradılm ası m əsələsi ön plana çıxır. D ünya
m ədəniyyət siyasətində ekosivilizasiyanın yaradılm ası, insan sivilizasiyasının tənəzzüldən qorunm ası həlledici
m övqe tutur.
D avam lı insan inkişafı insanların həyat səviyyəsinin yüksəldilm əsinə istiqam ətlənir. M əlum dur ki, bu
m əqsədə nail olm aq üçün m addi həyatın əsasını təşkil edən iqtisadiyyatın effektiv inkişafını təm in etm ək lazımdır.
L akin iqtisadi in k işaf m ənəvi m ədəniyyətin, cəm iyyətin m ənəvi istehsalının vəziyyəti ilə şərtlənir, çünki
bizim həyatım ızı təşkil və idarə edən iqtisadiyyat yox, ağıl, bilik, "hegelin m ütləq ruhudur".
İqtisadi effektivlik elm və elm ə əsaslanan yüksək texnologiyalardan bilavasitə asılıdır. Elm ictim ai inkişafın
həyat əhəm iyyətli zəruri şərti olm aqla yanaşı, həm də ictim ai şüurun keyfiyyət inkişafının daim iliyini təm in edir.
Elm i biliklər m ahiyyət, təbiət, insanın m üqəddəratı haqqında ənənəvi m övcud dini və fəlsəfi ideoloji
təsəvvürləri inqilabiləşdirir, sağlam düşüncəyə əsaslanan insan təfəkkürü və həyatının form alaşm asına təsir göstərir,
sosial-m ədəni tərəqqiyə nail olm a və dünyanın şüurlu şəkildə dəyişdirilm əsinin qeyri-m əhdud im kanlarını açır.
Y üksək istehsal nəticələrinin əldə edilm əsində təhsil, tərbiyə və m aa rif sistem inin təm in etdiyi m addi nem ət
istehsalçılarının üm um i m ədəni səviyyəsinin m ühüm əhəm iyyəti var.
B una görə də, m ənəvi m ədəniyyətin elm və təhsil kim i aparıcı sahələri strateji əhəm iyyət daşıyırlar. D ünya
elm i nailiyyətləri və
hum anist etik dəyərlərə
əsaslanan insanın
təhsil
və
tərbiyəsinin yüksək
səviyyəsi
rifah
və
xoşbəxt həyata doğru gedən yoldur.
B una görə də effektiv təhsil və
tərbiyənin
təşkili dövlətin başlıca sosial kapitalı olan,
cəm iyyətin
m ədəni
potensialının artırılm asına yardım
edən
m illi prioritet vəzifəsi hesab olunur. Elm
və
təhsilin inkişafı siyasi
və
iqtisadi azadlıqlar m ühitinin yaradılm ası ilə m üşayiət olunaraq, insanın yaradıcı inkişafının təm in edilm əsinə təsir
göstərir.
Təhsil, tərbiyə və m aarifin m üasir elm və yüksək texnologiyalara əsaslanan prioritetləri praktik həyatın
tələbləri və dünya sivilizasiyasının in k işaf tendensiyalarına uyğun şəxsi təhsil üçün geniş im kanlar yaradaraq,
bütün, eyni zam anda iqtisadi problem lərin həllinin universal m etodu olan yüksək m ədəniyyətin form alaşdırılm ası
üçün ilkin şərait yaradır.
B u nəticələr dünya m ədəniyyəti tarixi ilə təsdiqlənərək, göstərir ki, sivil ölkələrdə iqtisadiyyat son m əqsəd
olan, insan həyatının yaxşılaşdırılm ası vasitəsidir. Sivil və inkişafda olan ölkələrin in k işaf dinam ikasının m üqayisəli
təhlili sübut etdi ki, iqtisadiyyatın inkişafı həyat səviyyəsi artım ının zəruri, lakin kifayət qədər tam şərti deyil.
A lim lər dərk etm işlər ki, ölkənin üm um i m illi m əhsulunun inkişafı ilə insanların həyatının yaxşılaşdırılm ası
arasında birbaşa əlaqə yoxdur.
İstehsalın və dövlətin m aliyyə gəlirinin artım ı avtom atik olaraq həyat şəraitinin artım ına aparm ır, o, m ənəvi
m ədəniyyətdən siyasi sistem, m ənəvi dəyərlər və ictim ai m ənəviyyat, ekoloji situasiya, səhiyyə təm inatı və digər
faktorlardan asılıdır. B una görə də in k işaf etm əkdə olan ölkələrin m ühüm sosial problem i elə bir in k işaf səviyyəsinə
çatm aqdır ki, orada ölkənin üm um i m illi m əhsulunun inkişafı həyat səviyyəsinin, cəm iyyətdə vətəndaş birliyinə
yardım edən, insanların həyat standartlarının inkişafına bərabər olsun.
H əyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılm ası üzrə m əsələnin həlli təhsilin, m ənəvi tərbiyənin inkişafı, şəxsiyyətin
iqtisadi və siyasi azadlıqlarının təsdiqi, sağlam lığın m ühafizəsinin, vətəndaşların hüquqi və ekoloji təhlükəsizliyinin
təm in olunm ası əsasında həyata keçirilir. B u siyasətin həyata keçirilm əsində əsas şərt ölkənin dövlətinin onun
vətəndaşlarının intellektual və m ənəvi zənginliyi olm asının dərk edilm əsidir.
İctim ai inkişafın keçid dövründə ideoloji, siyasi və iqtisadi dəyişikliklər, insani dəyər və norm aların
dəyişildiyi zam an m ənəvi m ədəniyyətin əhəm iyyəti də xeyli dərəcədə artır. A zərbaycanda bu qeyri-stabillik köhnə
sovet m ədəniyyət sistem inin m övcudluğu, sosialist iqtisadiyyatının bazar m ünasibətlərinə keçidə hazırlaşm adan
dağılm ası, eləcə də Erm ənistanın hərbi təcavüzünün nəticələri, qaçqın və m əcburi köçkünlərin olm ası ilə çətinləşir.
K eçid dövrünün iqtisadi çətinlikləri təhsil, elm, incəsənət və m ənəvi m ədəniyyətin digər, insan və sosial
inkişafı üçün əhəm iyyət daşıya bilən sahələrinin m addi bazasına təsirsiz ötüşm ür.
B u gün A zərbaycan m ədəniyyətinin m üasir vəziyyətinin geniş təhlili təhsil və elm sahələrinə m əhz yeni
m övqedən yanaşm ağı tələb edir. Belə ki, təhsil m ədəniyyətin inkişafı üçün strateji əhəm iyyət daşıyır.
M ənəvi istehsal və sosial-m ədəni institut olan təhsil şəxsiyyət form alaşdırılm ası və inkişafında varislik,
xalqın və bütün bəşəriyyətin tarixi təcrübəsinin təzələnm əsi sosial-m ədəni tərəqqinin tem plərinin sürətlənm əsinə
gətirib çıxarır.
T əh sil so sia l-m əd ən i in k işa fın q u ru cu fa k to r rolu n u y er in ə y e tir ə r ə k , y e n i n əsillə rin şü u rlu ictim a i
h ə y a tı v ə ə m ə k fə a liy y ə tin ə h a zırla n m a sın ın b a şlıc a fo r m a sı k im i tə z a h ü r ed ir. O , elm i b ilik lə r ə istin a d
ed ər ək , m a d d i v ə m ə n ə v i m ə d ə n iy y ətə, m ə d ə n iy y ətin y a r a d ıc ısı v ə d a şıy ıc ısı, ic tim a i tə rəq q in in əsa s y a r a d ıc ı
q ü v v ə si v ə m ə q sə d i olan in sa n ın h ərtərə fli in k işa fın a in q ila b i tə sir g ö stərir...
Dostları ilə paylaş: |