Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED)
Cilt 11, Sayı 2, Aralık 2017, sayfa 212-242.
Necatibey Faculty of Education Electronic Journal of Science and Mathematics Education
Vol. 11, Issue 2, December 2017, pp. 212-242.
_________________________
* İletişim: Bülent KESKİN, Dr., Işıklar Çok Programlı Anadolu Lisesi, Akçaabat, Trabzon, TÜRKİYE.
E-posta: kesbul@yahoo.com
Not: Bu makale ikinci yazarın danışmalığında tamamlanmış birinci yazarın doktora tezinden üretilmiştir.
Biyoloji Öğretmen Adaylarının Evrim Teorisi Hakkındaki
Kavram Yanılgıları
Bülent KESKİN
1*
, Esra ÖZAY KÖSE
2
1
Işıklar Çok Programlı Anadolu Lisesi, Akçaabat, Trabzon;
2
Atatürk Üniversitesi, Kazım
Karabekir Eğitim Fakültesi, Erzurum
Makale Gönderme Tarihi: 20.03.2017 Makale Kabul Tarihi: 25.10.2017
Özet – Tüm biyolojik alanlar için merkezi ve birleştirici bir temel teşkil evrim teorisi disiplinler arası bir konudur
ve biyolojinin bazı temel kavramlarını anlamada önemli bir rol oynar. Etkili bir şekilde evrim teorisini öğretmek
biyoloji öğretmenlerinin sorumluluğunda olduğundan, bu çalışmada biyoloji öğretmen adaylarının evrim teorisi
hakkında kavram yanılgılarını tespit etmek amaçlanmıştır. Bu amaçla, çalışma 117 biyoloji öğretmen adayı ile
yürütülmüştür. Evrim teorisinin ne olduğu hakkında doğru-yanlış sorulardan oluşan iki aşamalı bir kavram
yanılgısı teşhis testi kullanılmıştır. Testten elde edilen nitel ve nicel verilere dayanarak, öğretmenlerin bu konuda
bir hayli kavram yanılgısı taşıdıkları tespit edilmiştir. Çalışmaya katılan biyoloji öğretmen adaylarının
çoğunluğunun temel evrim teorisinin süreci hakkında yanlış anlamalarının yanı sıra temel evrim kavramları
hakkında da bir çok kavram yanılgılarına sahip olmaları dikkat çekicidir. Bu yanılgıların olası nedenlerini
ortadan kaldırmak için önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar kelimeler: kavram yanılgıları, biyoloji öğretmen adayları, evrim teorisi, biyoloji eğitimi.
Özet
Giriş: Biyolojik alanların hepsini birleştirici bir temel oluşturan ve merkezi olarak
değerlendirilebilecek olan evrim teorisi, disiplinler arası bir konudur ve biyoloji dersinin
temeli olan bazı kavramların anlaşılmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Kavram öğretimi, öğrenme süreçlerinde üzerinde sıkça durulması gereken konuların
başında yer almaktadır. Bir konu alanına ilişkin kavramların bilinmesi ile bu kavramlar
arasındaki ilişkiler yeni öğrenilecek ya da öğretilecek konulara temel oluşturmaktadır.
Dolayısıyla, bir kavramın yanlış ya da eksik öğrenilmesi, bundan sonraki ilişkileri de
tetikleyeceğinden, sarmal biçimde kavramsal eksikliklere ya da yanılgılara yol açacak
sonuçlar ortaya çıkartacaktır (Atasayar, 2008).
Öğrencilerin zihninde oluşan yanlış kavramlar, yeni kavramlarla sağlıklı bağlantılar
kurulmasını
engelleyerek
anlamlı
öğrenmenin
gerçekleşmesini
önemli
ölçüde
KESKİN, B. & ÖZAY KÖSE, E.
213
Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi
Necatibey Faculty of Education, Electronic Journal of Science and Mathematics Education
engellemektedir. Bilginin doğru ve kalıcı olarak öğretilmesinde, var olan kavram
yanılgılarının giderilmesi ve yeni kavram yanılgılarının oluşmasının önlenmesi açısından,
kavram yanılgılarının önceden bilinmesi büyük önem taşımaktadır (Atılboz, 2004).
Araştırmacılar, öğretmen ve öğrencilerin evrim teorisini anlamadaki güçlüklerini onların
sahip olduğu yanılgılara ve daha önceki sahip olduğu bilgilere bağlamaktadırlar (Gregory,
2009; Meir, Perry, Herron ve Kingsolver, 2007). İnsanlar bir şeyi anlamadıklarında genellikle
daha önceki bilgileri ve deneyimleri ile alakalı sebepler yaratmak eğilimindedirler (Moore,
2002). Bu ise kişilerde evrim teorisinin boşluklarını, teoriyi tam anlamasını engelleyen hatalı
bilgilerle doldurmasına sebep olmaktadır. O halde insanımızın bilimi anlamaktan
uzaklaşmasını ve aynı zamanda da geleceğin araştırmacıları olacak kişilerin olumsuz
etkilenmesine yol açmaması için yanlış anlamaların oluşmasını engellemek gerekmektedir.
Bu çalışma ile evrim konusunda öğrencilerdeki kavram yanılgılarının tespit edilmesi bu
yanılgıların giderilmesi ve öğrencilerin bilimsel teoriyi ve evrimi daha iyi anlamalarına yol
açacaktır.
Bu araştırmanın temel amacı evrim teorisinin derslerde etkili bir şekilde öğretilmesinde
görev doğal olarak biyoloji öğretmenlerine düştüğünden, biyoloji öğretmen adaylarının evrim
teorisinin ne olduğuna dair kavram yanılgılarını tespit etmektir.
Metod: Biyoloji öğretmen adaylarının kavram yanılgılarının tespit edildiği araştırma
nitel ve nicel yaklaşımları içeren karma araştırma desenlerinden gömülü desenin kullanıldığı
bir araştırmadır. Gömülü karma desen araştırmalarında da nitel ve nicel veriler eş zamanlı
olarak toplanmaktadır, ancak bir veri biçimi diğeri için destekleyici rol oynamaktadır
(Creswell, 2008).
Evrim teorisinin ne olduğuna dair kavram yanılgılarının tespiti için araştırma
örneklemini Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Ortaöğretim Fen ve
Matematik Alanları Eğitimi Bölümü Biyoloji Eğitimimi Anabilim Dalı’nda öğrenim gören
2.,3.,4. ve 5. sınıf 117 biyoloji öğretmen adayı oluşturmuştur.
Bu çalışmada kullanılan ölçüm aracı araştırmacılar tarafından konuyla ilgili
literatürlerde yer alan kavram yanılgıları göz önünde bulundurularak (Fahrenwald, 1999;
Gregory, 2009; Köse, 2010; Pazza, Penteado ve Kavako, 2010; Rutledge ve Warden, 1999;
Understanding Evolution, 2013; Varela, 2009; Yates, 2011) hazırlanmıştır. Kavram yanılgısı
tespit testi 14 sorudan oluşmakta olup doğru-yanlış tipi iki aşamalı şeklinde düzenlenmiştir
(Tablo.1). İki aşamalı sorularda, ilk kademede öğrencilerin verdikleri cevabın nedenleri,
ikinci kademede açık uçlu cevaplar şeklinde istenmektedir. Testin ikinci aşaması, öğrencilerin