SahiBƏ budaqova
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E l m i r e d a k t o r u professor
- MÜNDƏRİCAT G i r i ş........................................................................................................................... s.
| AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ELMLƏR AKADEMİYASI A. BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU SAHİBƏ BUDAQOVA NAXÇIVAN DİYARININ TARİXİ COĞRAFİYASI (XVIII əsrin ikinci yarısı — XIX əsrin birinci qərinəsi)
2
E l m i r e d a k t o r u professor F. M. ƏLİYEV
Əminə Novruzova
Budaqova Sahibə. Naxçıvan diyarının tarixi coğrafiyası (XVIII əsrin II yarısı—XIX əsrin I qərinəsi). — Bakı: Elm, 1995. — s. 96.
Təqdim edilən kitabda Naxçıvan diyarının ərazisinin dəyişməsinə təsir edən siyasi hadisələr açıqlanır, Naxçıvan xanlığının təşəkkülü tarixidən söhbət aparılır. Diyarın əhalisinin. kənd təsərrüfatının, sənətkarlığın vəziyyəti tarixi coğrafiya baxımından təhlil edilir. Sənətkarlığın həlledici əhəmiyyəti, şəhərlərin inkişaf tarixi izlənir. Əhalinin sosial və milli tərkibində siyasi baxımdan baş verən dəyişikliklər nəzərə çatdırılır.
ISBN 5—8066—0655—4
655(07)-95
3
4 I fəsil NAXÇIVAN DİYARI ƏRAZİSİNİN DƏYİŞ-MƏSİNƏ SİYASİ HADİSƏLƏRİN TƏSİRİ..........................................................................................................................
ƏHALİNİN, KƏND TƏSƏRRÜFATININ SƏNƏTKARLIĞIN TARİXİ COĞRAFİYASI............................................................................................................
a) Əhalinin tərkibi və məşğuliyyəti............................................................................... s. 16 b) Kənd təsərrüfatının yerləşdirilməsi........................................................................... s. 20 v) Maldarlığın tarixi coğrafiyası.................................................................................... s. 24 q) Sənətkarlığın tarixi coğrafiyası................................................................................. s. 25
NAXÇIVAN DİYARI ŞƏHƏRLƏRİNİN TARİXİ COĞRAFİYASI.......................... s. 28
N ə t i c ə........................................................................................................................ s. 41 İstefada olunmuş ədəbiyyat .......................................................................................... s. 44 4
Azərbaycan tarixşünaslığında yeni istiqamət alan tarixi coğrafiya problemləri. müasir şəraitdə tarix elmi qarşısında duran mühüm problemlərdəndir. hələ keçmiş sovet hakimiyyəti dövründə Qafqazın tarixi coğrafiyasına dair rus 1 , gürcü
2 və erməni 3 tarixşünaslığında bir sıra tədqiqat əsəri meydana gəldiyi halda, Azərbaycanda tarix elminin bu mühüm sahəsinə diqqət verilməmişdir. Bundan istifadə edən erməni və gürcü tədqiqatçıları Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrini, tarixi həqiqəti saxtalaşdırmaqla, özlərinin torpaqları kimi qələmə verməyə çalışmışlar, Bu sahədə erməni tarixçiləri xüsusilə böyük canfəşanlıq göstərərək daha «irəli» getmiş və Qafqaz bölgəsinin siyasi xəritəsini təhrif edərək tarixi həqiqətlərə uyğun gəlməyən bir sıra əsərlər yazmış, uydurma xəritələr çəkmiş və bütün keçmiş SSRİ-yə yaymışlar. Bu baxımdan Azərbaycanın istər bütövlükdə, istərsə də ayrı-ayrı bölgələr şəklində tarixi coğrafiyasının tədqiqi müasir dövrdə mühüm aktuallıq kəsb edir. Naxçıvan diyarının tarixi coğrafiyasının ayrıca tədqiqat obyekti seçilməsi heç də təsadüfi deyildir. Azərbaycan xalqının tarixində özünəməxsus mövqeyi olan bu diyar istər inzibati-ərazi, istərsə də əhalinin [3-4]
məşğuliyyəti, milli və sosial tərkibi, təsərrüfat həyatı və s. baxımından əsrlər boyu ciddi dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Bu dəyişikliklərin dinamikasını izləmək üçün isə, hər şeydən əvvəl, bu dəyişiklikləri şərtləndirən amilləri aşkara çıxarmaq lazımdır. Bu isə müəyyən dövr ərzində coğrafi şəraitlə tarixi proseslərin qarşılıqlı təsirini nəzərə almağı tələb edir. Müasir dövrdə Naxçıvan diyarının tarixi coğrafiyasının öyrənilməsinin aktual səslənməsi bir də ondan irəli gəlir ki, hazırda tarixən Azərbaycan torpaqlarına göz dikən erməni ekstremistləri erməni ideoloqlarının, tarixçilərinin və yazıçılarının 4 üzdəniraq «əsərlərinə» istinad edərək Naxçıvan diyarının da uydurduqları «Böyük Ermənistana» mənsub olduğunu sübut etməyə çalışır, Azərbaycanın bu qədim torpağını da mənimsəmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırlar. Şübhəsiz ki, Azərbaycan tarixi coğrafiyasını müəyyən vaxt kəsiyi ərzində bütövlükdə tədqiq etmək daha səmərəli olardı. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan ərazisi əksər hallarda bütöv deyil, ayrı-ayrı bölgələr şəklində bu və ya digər dövlətin tərkibinə daxil olmuşdur ki, bu da ölkənin tarixi coğrafiyasının bütövlükdə tam mənzərəsini yaratmaqda xeyli çətinliklər törədir. Digər tərəfdən, Azərbaycanın bütün ərazisini özündə əks etdirən istər yerli, istərsə də xarici mənbələr demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Buna görə də Azərbaycanın tarixi coğrafiyasını əvvəlcə ayrı-ayrı bölgələr üzrə öyrənmək və yalnız bundan sonra bütün ölkəni əhatə edən əsər yaratmaq, fikrimizcə, daha məqsədə uyğun olardı. Naxçıvan diyarının tarixi coğrafiyasının ayrıca tədqiqat obyekti kimi seçilməsi də məhz bu deyilənlərlə bağlıdır. Naxçıvan diyarı XVI əsrdən XVIII əsrin 30-çu illərinədək Azərbaycanın Səfəvilər dövlətinin tərkibinə daxil olsa da, ayrılıqda inzibati-ərazi vahidi kimi əvvəlcə Təbriz bəylərbəyliyinin, XVII əsrin sonundan isə Çuxur-Səd bəylərbəyliyinin bir hissəsini təşkil etmişdir. Lakin bu müddət ərzində Naxçıvan iki dəfə [4-5]
Osmanlı Türkiyəsinin hakimiyyəti altına düşmüş və inzibati-ərazi baxımından müəyyən dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Nadir şahın qısa müddətli hökmranlığı dövründə (1736—1747-ci illər) ləğv olunan bəylərbəyliklərin əvəzinə yeni yaradılmış Azərbaycan vilayətinin tərkibinə daxil edilən Naxçıvan diyarı XVIII əsrin ikinci yarısında müstəqil xanlığa çevrilmişdir. Bu dövrdə hərbi və iqtisadi baxımdan Azərbaycanın digər xanlıqlarından nisbətən zəif olan Naxçıvan xanlığı yenidən bəzi ərazi itkilərinə məruz qalmış və xarici sərhədləri dəyişmişdir. XVIII əsrin sonu — XIX əsrin əvvəllərində yenidən İran tərəfindən istila edilən bu diyarın xarici sərhədlərində ciddi bir dəyişiklik baş verməsə də, daxili inzibati bölgü baxımından burada bəzi yeniliklər gözə çarpır. Məlumdur ki. tarix elminin bir qolu olan tarixi coğrafiya yalnız müəyyən inzibati-ərazi vahidlərində baş verən dəyişiklikləri deyil, həm də həmin bölgədə əhalinin, təsərrüfatın, şəhərlərin, ticarətin, sənətkarlığın, kənd təsərrüfatının problemlərini təbii-coğrafi şərait və insan fəaliyyətinin göstərilən sahələrinə siyasi
1 А. П. Новосельцев. К вопросу о политической границе Армении и Кавказской Албании в античный период. – В сб. Кавказ и Византия. Е. 1.- Ереван, 1979 2 Д. Л. Мусхелишвили. Из исторической географии восточной Грузии. - Тбилиси, 1982. 3 С. Т. Еремян. Экономика и социальный строй Албании III-VII вв. – В кН. Очерки истории СССР (III-IХ вв),- М.,1958;Yenədə onun. «Ашхарацуйц» (Армянская география VII в.)- выдающийся памятник географии и картографии древнего мира.- ВЩН Арм. ССР, 1968, №5; Т. Х. Акопян. Очерки по исторической географии Армении.- Ереван, 1960; А. Айвазян. Историко- архитектурные памятники. Нахичевани.- Ереван, 1983 və b. 4 Bu baxımdan Suren Ayvazyanın «Erməni taleyi» adlı «tarixi» romanını xüsüsilə qeyd etmək lazımdır. Bu kntab Moskva-da iki dəfə böyük" tirajla nəşr olunmuşdur. həmin əsərda S. A. Ayvazyan Naxçıvanın erməni torpağı olduğunu həy?"ızça-sına «subut» etməyə çalışır. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|