1
QAFQAZ MÜSƏLMANLARI İDARƏSİ
BAKI İSLAM UNİVERSİTETİ
ŞAHLAR ŞAHBAZ OĞLU ŞƏRİFOV
İ S L A M T A R İ X İ
Kitabın işıq üzü görməsində maddi kömək göstərdiyinə görə
NURLAR
BAKI – 2013
2
MƏCİDOV HACI QABİL HÜSEYN OĞLUNA
minnətdarlığımızı bildiririk
Elmi redaktoru:
Kamandar Şərifov,
filologiya elmləri doktoru, AMEA-nın M.Füzuli adına
Əlyazmalar İnstitutunun Ərəbdilli əlyazmaların tədqiqi
şöbəsinin müdiri.
Elmi məsləhətçilər: Hacı Fuad Nurullayev,
Qafqaz M
üsəlmanları İdarəsi sədrinin müavini,
Bakı İslam Universitetinin dekanı.
Rəyçilər: Anar İsgəndərov,
tarix elmləri doktoru, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, Elmi-dini
şuranın üzvü, Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsinin
kafedra müdiri.
Dilavər Əzimli,
tarix üzrə fəlsəfə doktoru, AMEA-nın Tarix İnistitunun
əməkdaş.
İlahiyyat korrektoru: Hacı İbrahim Quliyev,
Bakı İslam Universitetinin müəllimi.
Şahlar Şərifov. İSLAM TARİXİ.
Bakı, “NURLAR” Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2013. 656 səh.
“İslam tarixi” kitabı islam dininin meydana gəlməsi və onun təşəkkül
tarixindən bəhs edir. Həmçinin kitabda Hz.Məhəmməd peyğəmbərin (s) həyatı
və onun fəaliyyəti geniş şəkildə araşdırılmışdır.
Peyğəmbərdən (s) sonra Raşidi xəlifələri dövrü (632-661), Əməvilər dövrü
(661-750), Ab
basilər dövrü (750-1258) və həmçinin Abbasilər dövründə
meydana gəlmiş feodal dövlətlərin tarixinə və digər İslam dövlətlərinin tarixinə
də toxunulmuşdur.
Kitab geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
ISBN - 978 - 9952 - 460 - 61 - 2 ©
Şərifov Ş.Ş. 2013
ÖN SÖZ
3
İslam tarixi islam dininin VII əsrdə ortaya çıxışından və islam dövlətinin
qurulmasından başlayaraq müasir zamanlara qədər uzanan müddətdə, islam
dini, islam dinini mənimsəyən bölgə və toplumlar ilə bu toplumların islam adı
altında ortaya qoyduğu ayinləri saxlayan tarix qoludur. İslam tarixi islam
inancını həm bir din həm də bir ictimai müəssisə olaraq araşdırır və nəticədə
hadisələri bu məzmunda təqdim edir.
İslam tarixi uzun zamanı əhatə edən, coğrafi baxımdan isə Çinin
sərhədlərindən tutmuş Fransanın cənubunadək olan ərazilərin tarixi ilə sıx
əlaqədə olan tarixdir. Bu tarixin başlanğıcı ilk vəhyin Məhəmməd bin
Abdullaha (s) nazil olmasından başlayır. İslam tarixi təkcə Peyğəmbərimizin
(s) həyatını öyrənməklə bitmir. Bu, Raşidilər dövrünü (632-661), Əməvilər
dövrünü (661-
750) və Abbasilər dövrünü (750-1258) bütövlükdə əhatə etməklə
yanaşı, Buveyhilər, İdrisilər, Həmdanilər, Əyyubilər, Səlcuqilər, Osmanlılar
(1299-
1924) və islam coğrafiyasında meydana gəlmiş digər dövlətlərin tarixini
öyrənən müstəqil fəndir.
İslam tarixinin mərkəzini və islam tarixinin qızıl çağını təşkil edən dövr
dinin zühur etməsindən Məhəmməd peyğəmbərin (s) ölümünə qədər davam
edən və islami qaynaqlarda “Əsri-səadət” (səadət dövrü) olaraq adlandırılan
dövrdür. “Əsri-Səadət” iki ana hissədə araşdırılır. Bunlar Məkkə dövrü və
Mədinə dövrüdür. Məkkə dövrü daha çox dinin meydana gəlməsi, ilk
müsəlman icması, əxlaqi və dini dəyərlərin müsəlman icması tərəfindən
mənimsənməsi, mövcud olan dini inanc ilə islamın qarşıdurması və
müqavimətlərini ehtiva edir. Bu dövr hicrətlə birlikdə sona çatır. Mədinə
dövründə isə, islam dövlətin və cəmiyyətin quruluşu ilə daha siyasi və ictimai
bir dövr olub, müxtəlif döyüşlərə və həm siyasi nüfuz həm də ictimai rifah
mənasında yüksəliş ifadə edən bir zaman dilimidir. Bu dövrdə bütün Ərəbistan
Yarımadası müsəlmanların idarəsinə girmişdir.
Həmin zamanın qüdrətli hakimlərinə məktub yazıb dinə dəvət etməklə
yanaşı, həzrət Peyğəmbər (s) müxtəlif bölgələrə təbliğatçılar göndərirdi.
Beləliklə, Sasani imperiyasının müstəmləkələrindən biri olan Yəmənə həzrət
Peyğəmbər (s) islam dinin təbliği üçün həzrət Əlini (ə) göndərir və yəmənlilər
islamı qəbul edirlər. İlk dəfə azərbaycanlılar islam dini ilə yaxından məhz
yəmənlilər vasitəsilə tanış olurlar. Bəzi tarixçilərin fikrincə, hətta Azərbaycan
əhalisinin bir hissəsi ərəb işğalından öncə islamı qəbul etmişdi.
Eyni imperiyanın tərkibində olan İranla Azərbaycanın tarixi və mədəni
bağlılığını nəzərə alsaq, iki ölkədən birində baş verənlər birbaşa digərinə də
təsir göstərirdi. İlk dəfə Sasani ordusu ilə müsəlman-ərəb qoşunları xəlifə Əbu
Bəkrin dövründə (632-634) qarşılaşırlar. Bu qarşıdurmada hətta nisbətən
müstəqil xristian Arran hakimləri Sasanilərin tərəfində döyüşürlər. Xəlifə Əbu
Bəkr ərəb fəthlərinin ilk dövründə müsəlman qoşunlarına belə əmr etmişdi:
“İnsanları şikəst etməyin, nə kiçik uşaqları, nə qocaları, nə də qadınları