Səlahəddin Xəlilov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ön söz
| Səlahəddin Xəlilov Cavid fəlsəfəsi (2-ci kitab: klassik Şərq və müasirlik) “Nurlar” nəşriyyatı Bakı – 2009 Xəlilov S.S. Cavid fəlsəfəsi (2-ci kitab: klassik Şərq və müasirlik). Bakı, “Nurlar” nəşriyyatı, 2009. – 128 s. Kitab Şərq dünyasının bir sıra klassik və müasir nümayən- dələrinin ideya və təlimləri kontekstində Hüseyn Cavidin fəl- səfəsinə yeni bir baxışdır. Cavid öz yaradıcılığında Fəridəddin Əttar, İbn Ərəbi kimi görkəmli sufi mütəfəkkirlərinin ənənələrini yaşatmaqla yanaşı, Cəmaləddin Əfqani, Cübran Xəlil Cübran, Məhəmməd İqbal kimi dövrünün mütərəqqi düşüncəli şəxsiyyət- lərini də narahat edən ümumbəşəri problemlərə bədii təfəkkürün işığında baxmağa çalışmış, eyni zamanda, Mirzə Ələkbər Sabir, Cəfər Cabbarlı kimi milli-mənəvi dəyərləri qoruyub saxlamağa və inkişaf etdirməyə xidmət etmişdir. Müəllifin Cavidin fəlsəfi baxışlarının tədqiqinə yönəlmiş bu ikinci kitabı cavidşünaslar, fəlsəfə tədqiqatçıları, tələbələr və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. ISBN © S.Xəlilov, 2009 - 3 - Ön söz 1982-ci ildə Cavidin 100 illik yubileyi bütün ölkə miqyasında təntənəli surətdə qeyd olundu. Cavidin belə geniş planda anılması ictimai həyatın ritmində, mədəniy- yətimizin ab-havasında da özünü göstərirdi. Cavidin ruhu bizimlə idi. Və biz də özümüzü bu aurada Cavidlə bərabər hiss edirdik. O vaxt Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevin səyləri ilə Cavidin nəşinin uzaq Sibirdən vətənə qaytarılması bu ab-havanı xüsusilə gücləndirmişdi. Baza təhsilimə görə fizik olmağıma baxmayaraq, ədə- biyyatla müntəzəm surətdə maraqlanan bir şəxs kimi, mən də bu yubiley dalğalarında gələn ab-havaya biganə qala bil- mədim və oxuyub təsirləndiyim «İblis» əsəri haqqında bir esse yazdım. Sonrakı illərdə «İblis» əsəri haqqında ədəbi tənqiddə mövcud olan tamamilə fərqli, bəzən hətta bir- birinə zidd fikirlərlə tanış oldum və bu məsələyə aydınlıq gətirmək üçün ona fəlsəfi müstəvidə yanaşmaq qərarına gəldim. Çünki ədəbi mübahisələrin çoxu əslində əsərin ideyası ilə, müəllifin çıxış etdiyi fəlsəfi platforma ilə əlaqədar idi. Bəzən mübahisələr Cavidin «İblis» pyesinin - 4 - hüdudlarından kənara çıxır və bütövlükdə fəlsəfi və ədəbi- bədii fikir tarixində Xeyir və Şər, Allah-İnsan-İblis münasi- bətlərinin aydınlaşdırılması ətrafında gedirdi. «“İblis”də fəlsəfi motivlər» adlandırdığım bu əsər «Yazıçı» nəşriyyatında 1988-ci ilin planına daxil edildi. Lakin elə həmin illərdə Mərkəzdən gələn Yenidənqurma və aşkarlıq xətti məndə əsərə yenidən qayıtmaq ehtiyacı ya- ratdı: «Ola bilsin ki, tədqiqatımda və mövqeyimdə mark- sizm fəlsəfəsinin təsiri vardır», – fikrilə kitabı nəşriyyatdan geri götürdüm (o vaxt artıq kitab nəşrə tam hazır idi – görkəmli tənqidçi Yaşar Qarayev kitabı redaktə etmiş və ön söz yazmışdı) və üzərində yenidən işləmək qərarına gəldim. Lakin illər ötdü, doktorluq dissertasiyasının müdafiəsi və daha sonra təhsil quruculuğu sahəsindəki işlərimlə əlaqədar olaraq mən bu əsərə qayıtmağa vaxt tapmadım. Nəhayət, 1996-cı ildə heç bir dəyişiklik olmadan onu «Qanun» nəş- riyyatında çap etdirdim. Lakin Cavidin fəlsəfi baxışlarını tədqiq etmək mənim gələcək planlarım sırasına daxil oldu- ğundan, əsərin adını «Cavid fəlsəfəsi – I kitab» qoydum. O hadisədən yenə illər keçməsinə baxmayaraq, ikinci kitab üzərində işləyə bilmədim. 2001-ci ildə çox vaxt tamamilə fərqli tərəflər kimi qarşı-qarşıya qoyulan Cavid və Cabbarlı yaradıcılığı arasında ümumi cəhətlərin araşdırılmasına həsr etdiyim «Cavid və Cabbarlı. Müxtəlifliyin vəhdəti» adlı ki- tabımı tamamlayıb nəşr etdirdim. Lakin bu, Cavid fəlsəfəsi- nə dair ikinci kitab deyildi. Sonralar mən Cavid yaradıcılı- ğına Fəridəddin Əttarın, İbn Ərəbinin, Cübran Xəlil Cübra- - 5 - nın və Şərq dünyasının digər görkəmli filosoflarının ideya və təlimləri kontekstində bir daha qayıtdım və nəhayət, Cavid fəlsəfəsinə dair ikinci kitabı hazırlamaq qərarına gəl- dim. Lakin bu, bizim Cavid yaradıcılığının fəlsəfi məzmunu barədə tədqiqatımızda ancaq növbəti mərhələdir və nə vaxt- sa 3-cü kitabın da hazırlanacağına ümid edirəm. - 6 - Cavid yaradıcılığı və milli fəlsəfi fikir Hüseyn Cavid yaradıcılığının ideya istiqamətini və fəlsəfi qayəsini düzgün dəyərləndirə bilmək üçün öncə döv- rün siyasi, sosial-mədəni mənzərəsini nəzərdən keçirmək, daha sonra isə həmin dövrün dəyərləndirilməsi üçün Azər- baycanda neçə əsrlərdən bəri davam edən və az-çox dərə- cədə şüurlarda iz qoymuş fəlsəfi fikir ənənələrini yada sal- maq tələb olunur. Təsəvvüf fəlsəfəsinə görə insanın kamilləşmə yolu heç də kəsilməz proses olmayıb, bir sıra hal və məqamlarla pillələnir. Düzdür, müxtəlif təlimlərdə pillələrin sayı fərqli göstərilir, amma əsas olan budur ki, kamillik yolu çoxpilləli və diskret olduğundan, onu birnəfəsə qət etmək istəyi sadə- lövhlükdür. Hansı isə mənəvi qata yüksəldikdən sonra bir müddət burada lövbər salıb qərarlaşmaq lazım gəlir. Növ- bəti qata yüksəlişin uğurlu olması əvvəlki qatda nə dərəcə- də möhkəm qərarlaşmaqdan asılıdır. Hansı isə kənar amil- lərin təsiri, aşağıların cazibəsi ilə sürüşüb düşəndə lap dibə yuvarlanmamaq üçün. Və nə qədər ki, zirvə qət edilməmiş- dir, sürüşmək təhlükəsi həmişə qalır. Zirvədə isə xarici təsir sıfıra enir, ona görə yox ki, aşağıların cazibəsi daha təsir Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|