Səmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı – 2009 2 Rəyçilər: t.e.d.prof. V.Əliyev
- Səmayə Mustafayeva. ABŞ və Böyük Britaniyanın ən yeni tarixи (1918-2007) Bakı-2009, ADPU-nun nəşriyyatı. 350 сящ.
| SƏMAYƏ MƏMMƏD qızı MUSTAFAYEVA ABŞ VƏ BÖYÜK BRİTANİYANIN ƏN YENİ TARİXİ 1918-2007-ci illər ADPU-nun Tarix fakültəsi Елми Шурасынын 2009-cu il 3 aprel tarixli iclasının qərarına əsasən çap edilir (pr №5). Bakı – 2009 2 Rəyçilər: t.e.d.prof. V.Əliyev t.e.n. dos.Ə.Əhmədov Səmayə Mustafayeva. ABŞ və Böyük Britaniyanın ən yeni tarixи (1918-2007) Bakı-2009, ADPU-nun nəşriyyatı. 350 сящ. © 2009 01030809 ) ( 1957 209 1947000300 − Т 3 GİRİŞ SSRİ-nin dağılması ilə onun tərkibinə daxil olan milli respublikalar, o cümlədən Azərbaycan müstəqillik qazandılar. Azərbaycan Respublikasının dünya sivilizasiyasına qoşulmaq imkanları genişləndi. Dünya Azərbaycanı, Azərbaycan isə dünyanı dərk etməyə başladı. Azərbaycanın qabaqcıl ölkələr səviyyəsinə yüksəlməsi üçün onun dünyanın aparıcı dövlətlərinin tarixi ilə, onların əldə etdikləri nailiyyətlərlə tanış olmağa ehtiyacı da artdı. Gənclərimizin dünya tarixinə, ilk növbədə dünyanın birinci super dövləti olan ABŞ-ın, aparıcı dövlətlərindən biri olan Böyük Britaniyanın tarixinə marağının artması fərəhləndirici hal hesab edilməlidir. Bu baxımdan bu dövlətlərin müasir tarixinin daha dərindən gənclərə öyrədilməsi xüsusi aktuallıq kəsb edir. Bütün bunları nəzərə alaraq biz «ABŞ və Böyük Britaniyanın ən yeni tarixi» mövzusunda dərs vəsaiti yazmağı və tələbələrin istifadəsinə təqdim etməyi lazım bildik. Dərs vəsaitində bu dövlətlərin 1918-ci ildən hal- hazıra qədərki tarixindən qısaca da olsa, bəhs etmişik. Dərs vəsaitindən ali məktəb müəllimləri və tələbələri, magistraturaya daxil olmaq istəyənlər, ümumiyyətlə, bu ölkələrin müasir tarixi ilə maraqlanan hər bir oxucu istifadə edə bilər. 4 ABŞ 1918-2007-Cİ İLLƏRDƏ 5 ABŞ üçün Birinci dünya müharibəsinin nəticələri XVIII əsrin II yarısında Amerika qitəsinin şimalında müstəqil dövlət kimi yaranmış ABŞ artıq XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində sənaye məhsulu istehsalına görə dünyada birinci yeri tutdu və rəqibsiz oldu. Bunun səbəbləri ilk növbədə ABŞ – ın cənubunda quldarlıq quruluşunun ləğvi, Atlantik okeandan Sakit okeana qədər ABŞ – ın bütün ərazisinə köçürülmə prosesinin başa çatması, Avropadan buraya mühacir axını, ölkənini coğrafi şəraiti, yəni hər iki tərəfdən okeanla əhatə edildiyi üçün xarici basqınlardan təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, təbii sərvətlərlə zənginliyi, elmi nailiyyətlərin dərhal istehsala tətbiq edilməsi idi. Bütün bunların nəticəsində daxili bazar genişləndi və Amerika tarixində yeni eranın, - sənaye erasının başlanğıcı qoyuldu. Artıq 1885 – ci ildə ABŞ – da ümumi məhsul istehsalı Böyük Britaniyanı keçdi. XIX əsrin sonunda ABŞ – da Almaniya, Fransa, Avstriya – Macarıstan və İtaliyanın birlikdə istifadə etdikləri qədər enerji istehlak olunurdu. Mühacirlərin hesabına Amerika əhalisi iki dəfə artdı. 1890 – cı ildə ABŞ sənaye məhsulu istehsalına görə dünyada birinci yeri tutdu. XX əsrin əvvəllərində dəmir yolu inşaatı daha sürətlə inkişaf etdi. Belə ki, 1913- cü ilə qədər ölkədə 400 min km dəmir yolu çəkildi ki, bu da birlikdə götürüldükdə Almaniya, Fransa və Rusiyadakından çox idi. XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində dünya iqtisadi böhranının başlanması, azad rəqabətin yerini inhisarların tutması, ABŞ – da böhrandan çıxmaq üçün korporativ kapitalizm təşkil etmək istiqamətinin yaranmasına səbəb oldu ki, onun da əsasını, iqtisadi və sosial sahənin dövlət tənzimlənməsi prinsipi təşkil edirdi. Bu kurs ABŞ – da proqressizm kursu adlandı. Bu hərakatın başlanğıcı XX əsrin əvvəllərində T. Ruzvelt və V. Vilson tərəfindən qoyuldu, XX əsrin 30 – cu illərində F. Ruzvelt, 60–ı illərində C. Kennedi və L. Conson, 90 –cı illərində isə B. Klinton tərəfindən davam etdirildi. ABŞ – ın büyük iqtisadi qüdrəti olan bir dövlətə çevrilməsi onun beynəlxalq statusuna da təsir etdi. 1898 – ci il İspan – Amerikan müharibəsi göstərdi ki, ABŞ böyük dünya dövlətinə çevrilməkdədir. Kubanı ələ keçirdikdən sonra ABŞ, ardıcıl olaraq, İspaniya mülkləri olan Puerto – Riko adasını, Filippin adalarını ələ keçirdi. 1903 – cü 6 ildə Havay adaları üzərində ABŞ protektoratı elan olundu. 1916 – cı ildə Amerika Danimarkadan 25 milyon dollara Virginiya adasını götürdü. 1904 – cü il Panama – ABŞ sazişinə əsasən, 99 il müddətinə Panama bərzəxi ABŞ tərəfindən icarəyə götürüldü və 1904 – 1914 – cü illərdə Panama kanalı çəkildi. Birinci dünya müharibəsi başlanarkən, ABŞ öz bitərəfliyini elan etsə də, əslində bu formal xarakter idaşıyırdı, ABŞ – ın hakim dairələri müharibənin ilk günündən Antanta dövlətlərini müdafiə edirdi. ABŞ – ın Almaniyaya qarşı müharibəyə başlamasında bəhanə isə ABŞ – ın hərbi, sərnişin və ticarət gəmilərinin Almaniyanın sualtı qayıqları tərəfindən müharibədə məhv edilməsi idi. 1917 – ci ilin martında ABŞ – ın üç gəmisinin alman sualtı qayıqları tərəfindən batırılması ABŞ – ın müharibəyə başlaması üçün şərait yaratdı. 1917 – ci ilin aprelin 6 – da, ABŞ Almaniyaya müharibə elan etdi. Birinci dünya müharibəsində iştirak onun dünya dövləti kimi tanınmasına səbəb oldu. ABŞ-ın 1917-ci ilin aprelin 6-da Antanta tərəfində müharibəyə girməsinin əsas səbəbi Birinci dünya müharibəsinin nəticələrini öz xeyrinə dəyişdirmək, verdiyi borcları itirməmək istəyi, həmçinin Rusiyadakı Fevral inqilabının Avropaya təsirindən qorxması idi. 1918 – ci ilin yazında ABŞ ordusunda artıq 4 milyon adam var idi. 1918 – ci ilin yayında ABŞ ilk dəfə olaraq, Avropaya, general Perşinqin komandanlığı altında 1 milyon 200 min nəfərltk qoşun kontingenti çıxartdı ki, bu da Antantanın canlı qüvvə cəhətdən qüvvətlənməsinə və müharibənin tez qurtarmasına gətirib çıxartdı. ABŞ müharibəyə girməsini Vilson dünyanı demokratiya üçün saxlamaq zərurətindən “irəli gəldiyini” söyləmişdir. 1918 –ci ilin yanvarın 8 – də Vilson Münaribədən sonra dünyanın ədalətli bölgüsünü təmin etmək üçün “14 maddəlik” sülh proqramı ilə çıxış etdi. Bu maddələrdə diplomatiyanın açıqlığı, dənizlərdə gəmilərin üzməsinin sərbəstliyi, müstəmləkələrin tələblərinin ədalətli həlli, ümumi tərksilah, ticarətdə süni maneələrin ləğvi, millətlər cəmiyyətinin təşkili və digər təkliflər öz əksini tapmışdı. Lakin müharibədən dərhal sonra ABŞ – ın daxili siyasi həyatında fərdyyətçilik əhval – ruhiyyəsi üstünlük təşkil etməyə başladı. ABŞ, hərbi əməliyyatlarda ancaq 1918-ci ilin yayında iştirak etdiyinə görə bu ölkədən 50 min ölən, 230 min yaralanan oldu. ABŞ- Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|