Seminar mavzulari Mavzu-1: Atmosferaga texnologik manbalardan chiqariladigan ifloslovchi moddalar



Yüklə 110,65 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/3
tarix15.03.2022
ölçüsü110,65 Kb.
#84500
  1   2   3
Seminar mavzulari-1 (1)



Seminar mavzulari

 

Mavzu-1:Atmosferaga texnologik manbalardan chiqariladigan ifloslovchi 

moddalar. 

Milliy  xavfsizlikka    qarshi  yashirin  taxdidlarni  ko„rib  chiqar  ekanmiz 

ekologik xavfsizlik va atrof muxitni muxofaza qilish muammosi alohida e‟tiborga 

molikdir.  Ochiq  e‟tirof  etish  kerakki,  uzoq  yillar  mobaynida    eski  mamuriy- 

buyruqbozlik  tizimi  sharoitida    bu  muammo  bilan  jiddiy  shug„ullanilmagan. 

Aniqrog„i, bu muammo  ayrim jonkuyar olimlar uchungina tadqiqot manbai - o„z  

mamlakatlarning  kelajagiga  tabiiy  boyliklari  saqlanib  qolishga  befarq  qaramagan, 

bu xaqda qattiq  tashvish chekkan odamlarning esa “qalb nidosi” bo„lib kelgan. 

Iqtisodiyotni  rivojlantirishdagi  bosh  maqsad  ekstensiv  omillarga  qaratilgan 

edi.  Tabiiyki  bunday  sharoitda  yashirin  boyliklardan  oqilona    foydalanishni 

tartibga  soladigan  tabiatning    atrof-muxitning,  ximoya  qilinishini  kafolalaydigan 

biron-bir  me‟yorlar  va  qoidalarga  rioya  qilish  xaqida  gap  ham  bo„lishi    mumkin 

emas  edi..  Tabiatni  muxofaza  qilish  tadbirlariga  arzimas  darajada  kam  mablag„ 

ajratilardi. Bu mablag„ tabiatga etkazilayotgan zararning mingdan bir qismini ham 

qoplamas  edi.  O„rmonlar  o„ylamay-  netmay  vahshiylarcha  kesib  tashlanar, 

yoqilgan va mineral xom-ashyo zaxiralari real extiyoj bilan taqqoslanmagan holda 

juda ko„p miqdorda qazib olinganidan ko„pchilik qismi qayta ishlanmagan chiqitlar 

sifatida  uyulib  yotar  edi.    Tabiatni  muxofaza  qiluvchi  eng  oddiy  tozalash 

inshoatlariga  ega  bo„lmagan  baxaybat  sanoat  korxonalari  faol  bunyod  etildi. 

Natijada barcha zaharli va zararli sanoat chiqindilari ulkan havo kengliklarini, suv 

havzalarini, er maydonlarini ifloslantiradigan bo„ldi. O„z ko„lami jixatidan beqiyos 

darajada  katta  gidroenergetika  loixalarini  ro„yobga  chiqarish,  transport 

komunikatsiyalarini  (BAM,  Turksib  kabi  temir  yo„llarni,  avtomobil,  neft-gaz 

magistirlarini  va    irigatsiya  tarmoqlarini)  bunyod  etish  nafaqat  tabiiy  zaxiralarni 

qashshoqlashtirdi. Butun boshli aholi punktlarining yo„q bo„lib ketishiga ekologik 

muvozanat,  iqlim,  odamlarning  hayot  va  faoliyat  sharoitlarining  buzilishiga  olib 

keldi. 

Asrlar  tutash  kelgan  pallada  butun  insoniyat,  shuningdek,  mamlakatimiz 

aholisi  ham  juda  katta  ekologik  havfga    duch  kelib  qoldi.    Buni  sezmaslik,  qo„l 

qovushtirib  o„tirish  o„z-  o„zini  o„limga  mahkum  etish  bilan  barobardir.  Afsuski, 

hali  ko„plab  ushbu  muammoga  beparvolik  va  masulyatsizlik  bilan  munosabatda 

bo„lmoqdalar. 

Ekologik havfsizlik muammosi allaqachonlar  milliy va mintaqaviy doiradan 

chiqib,  butun  insoniyatning  umumiy  muammosiga  aylangan.  Tabiat  va    inson 

o„zaro    muayyan  qonuniyatlar  asosida  munosabatda  bo„ladi.  Bu  qonuniyatlarni 

buzish o„nglab bo„lmas ekologik halokatlarga olib keladi. 

Ekologik havfsizlik kishilik jamiyatining buguni va ertasi uchun dolzarbligi, 

juda  zarurligi  eng  muxim  muammolar  jumlasiga  kiradi.  Bu  muammolar  amaliy 

tarizda  hal  etilsa,  ko„p  jixatdan  hozirgi  va  kelgusi  avlod  turmushining  ahvoli  va 

sifatini belgilash imkoniyatini beradi. Iqtisodiyotning ishlab chiqarish bilan bog„liq 

tarmoqlarini  ekologik  jixatdan  zararsiz  texnologiya  yordamida  rivojlantirishni 

ta‟minlash imkoniga ega bo„ladi. Ma‟lumki, tabiatning holati birdaniga va darxol 




yomonlashib  qolmaydi.  Boshqacha  aytganda,  ekologik  vaziyat  asta  -  sekin 

yomonlasha boradi. 

Markaziy Osiyo mintaqasida ekologik falokatning g„oyat havfli zonalaridan 

biri vujudga kelganligi alam bilan ochiq aytish mumkin. Vaziyatning murakkabligi 

shundaki,  u  birnecha  o„n  yilliklar  mobaynida  ushbu  muammoni    inkor  etish 

natijasidagina  ema,  balki  mintaqada  inson  hayot  faoliyatining  deyarli  bir  soxalari 

ekologik  hatar  ostida  qolganligi  natijasida  kelib  chiqqandir.  Tabiatga  qo„pol  va 

takabburlarcha munosabatda bo„lish yo„l qo„yib bo„lmaydi. Biz bu borada achchiq 

tajribaga  egamiz.  Bunday  munosabatni  tabiat  kechirmaydi.  Inson  -  tabiatning 

xo„jayini,  degan  soxta  sotsialistik  mafkuraviy  da‟vo,  ayniqsa,  Markavziy    Osiyo  

mintaqasida  ko„plab  odamlar,  bir  qancha  xalqlar  va  millatlarning  hayoti  uchun 

fojeaga ayland.  Ularni  qirilib  ketishi,  genofondning  yo„q  bo„lib  ketishi    yoqasiga 

keltirib  qo„ydi.  Atrof-muhitning  ifloslanishi  darajasining  oshirish  va  tabiy 

resurslarning  talon-taroj  qilinishi  ishlab  chiqarishning  7  rivojlanishiga  to„sqinlik 

qilib qoldi, u kishilar hayotiga ham havf solyabdi. SHu sababli jamoaning tabiatni 

xamoya  qilish  xarakati  ommaviy  tus  olaboshladi.  Iqtisodiy  rivojlangan 

mamlakatlarning  ko„pchiligi  va  ba‟zi  bir  rivojlanayotgan  mamlakatlar    davlat 

ekologik  siyosatini  tabiatda  foydalanish  siyosatini  yurita  boshladilar.  Tabiatni 

muxofaza  qilish  qonunlari  qabul  qilindi,  jarimalar  tizimi  ishlab  chiqildi,  tabiat 

muxofazasiga  xarajatlar  ko„paytirildi,  uzoq  muddatga  mo„ljallangan  dasturlar 

tuzildi,  muxitni  muxofaza  qilish  davlat  idoralari  tashkil  etildi.  Bularni  natijasija 

iqtisodiy  rivojlangan  bir  qancha  mamlakatlarda    80-  yillarda  atrof  –  muxitning 

ifloslangan darajasi asta sekin pasaya boshladi. 

Atmosfera so„zi grekcha “Atmoc”-havo, bug, “sfera”-shar, qobiq-ya‟ni havo 

qobig„i demakdir. Biz nafas olayotgan bu havoni nimalar zararladi?  Uni muxofaza 

qilishda  qanday  yo„llar,  echimlar  va  qonun-qoidalar  rivojlandi?  Biz  shular 

to„g„risida fikr yuritsak. 

Atmosfera    massasi  5,27x10¹³  t  bo‟lib,  er  shari  ogirligining    taxminan 

milliondan  bir  bo‟lagiga  tengdir.  Atmosferaning  bosimi  va  zichligi  balandlikka 

ko‟tarilish Bilan kamayib boradi.  Atmosferaning ыalinigi bir necha o‟n ming km 

bo‟lishiga ыaramay, uning asosiy massasi er sirtiga yondoshgan yupыa ыatlamda 

joylashgan.  Atmosferaning  butun  massasining  taxminan  50    %i  er  sirtidan  5  km 

balandlikkacha  bo‟lgan  ыatlamda,  ыolgan  5  %i  esa  30-  50  km  balandlikkacha 

bo‟lgan  ыatlamda  to‟plangan.  Ersirtida  atmosferaning  zichligi  10ˉ³  g/sm³    bo‟lsa, 

taxminan  700  km  balandlikda  10ˉ¹³  g/sm³  ga  teng  bo‟ladi.  Atmosfera  yuыori 

ыatlamlarining 

zichligi 

planetalararo 

muxitdagi 

gazlarning 

zichligiga 

tenglashadi.SHuning  uchun  atmosferaning  keskin  chegarasi  bo‟lmay,  asta  sekin 

planetalararo  fazoga  o‟tadi.  Atmosferaning  yuыori  ыatlamlari  ыuyoshdan 

chiadigan  radiatsiya  energiyasi  tasirida  oganligi  uchun  u  ыatlamlarning  zichligi 

vaыtga, geografik kengliklarga boliыdir. Atmosfera yuыori ыatlamlarining zichligi 

ыuyosh  yoritayotgan  vaыtda    yoritmagan  vaыtga  ыaraganda  kattaroы. 

SHuningdek, atmosfera yuыori ыatlamlarining zichligi ыutb rayonlarida ekvatorial 

rayonlarga ыaraganda kichikdir. Atmosfera asosan azot (0,93 %), kislorod (29,45 

%)  va  argon  (0,93  %)  gazlar  aralashmasidan  iborat  bo‟lib,  ыolgan  ыismini 

korbonad angidrid gazi, „amda geliy, neon, kripton va ksenon kabi inert gazlardan 




tashkil topadi. Atmosferada juda oz va o‟zgaruvchan miыdorda metan (SI4), azot 

oksid  (NO),  uglerod  (2),oksid  (SO2)  va  boshыa  tabiiy  va  sanoat  gazlari 

bor.Ыuruыlik  va  suv  yuzida  doimiy  bulanish  tufayli  atmosferada  suv  bui  kam 

bo‟ladi.  Buning  ыuyuыlashuvi  bulut  va  yomirlarni  „osil  ыiladi.  „avoda  „ar  doim 

xilma  -xil  kattalikdagi  chang  zarralari  mavjud.  Ularning  manbai  er  va  kosmik 

fazodir.  Aimosfera  tarkiga  ko‟ra  asosan  gomosfera  geterosfera  ыatlamlariga 

bo‟linadi.  Ersirtidan  90-95  km  balandlikkacha  bo‟lgan  „avo  ыatlamida    yuыorida 

ыayd etilgan asosiy gazlar (azot va kislorod) ning nisbiy tarkibi o‟zgarmaydi, buni  




Yüklə 110,65 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə