Redaktoru:
Güldanə Əmrullah qızı
Rəssamı:
Nadir Rəhimov
Ş 52
Şəmistan Nəzirli - Yaddaşlarda yaşayan Vurğun. B:,
Şərq-Qərb, 1996, 292 səh.
Azərbaycanın demək olar ki, elə bir məkanı, eli-
obası yoxdur ki, Səməd Vurğun o yerlərdən keçməmiş
olsun. Hər ürəyə, hər könülə mehman olan Vurğun
yurdumuzun bütün bölgələrində özünə dost, həmdəm,
qardaş tapmışdı. Hələ sağlığında əfsanəyə dönmüş
Vurğun ömrü indi də xalqımızın xatirəsində yaşayır və
gələcək qərinələrdə də yaşayacaq.
Yazıçı-publisist Şəmistan Nəzirli
iyirmi ildən
çoxdur ki, Vurğunla bağlı silsilə sənədli hekayələr qələmə
alır.
“Yaddaşlarda yaşayan Vurğun” Ş.Nəzirlinin Xalq
şairinin anadan olmasının 90 illiyinə gözəl töhfədir.
Kitabda şairin qohumlarının, dostlarının, tanışlarının
Vurğun haqqında xatirələri və müəllifin sənədli
hekayələri toplanmışdır.
Şərq-Qərb, 1996
M Ü Ə L L İ F D Ə N
1972-ci ilə qədər xırda-para publisistik yazılarla, ara-sıra kiçik hekayələrlə
mətbuatda çıxış edirdim. Özüm də hiss edirdim ki, işlədiyim bu yazılar geniş
oxucu kütləsini o qədər də maraqlandırmır.
Bir dəfə Qubada ezamiyyətdə olanda Səməd Vurğun haqqında danışılan
xatirə bolluğuna düşdüm. 1926-1927-ci illərdə burda müəllim işləyən, on il (1946-
1956-cı illərdə) bu bölgənin deputatı olan şair haqqında şirin
söhbətlər, əhvalatlar
məni valeh elədi. İstər-istəməz uşaq vaxtı həmsöhbət olduğum böyük şair
gözümün önündə nur dağı kimi dayandı. İlk dəfə “Mən Vurğunu görmüşəm” adlı
sənədli hekayə yazdım. İki il mətbuatda “susub” Vurğun dostlarının sorağı ilə oba-
oba, kənd-kənd Azərbaycanı gəzdim. “Ulduz” və “Azərbaycan” jurnalında,
“Azərbaycan gəncləri” qəzetində dərc etdirdiyim silsilə yazıları oxucular maraqla
qarşıladılar.
İlk, oxucu məhəbbətini, ilk uğuru “Ulduz”un səhifələrində qazandım.
Televiziyanın hərbi şöbəsində işləsəm də “Ulduz”un səhifələrində gedən “Vurğun
keçib bu yerlərdən” silsilə sənədli hekayələrimə və publisistik yazılarıma görə
həmin jurnalın ünvanına mənim adıma oxucu məktublarının axını başlandı. Hətta,
1975-ci ildə “Ulduz” jurnalının ən fəal müəllifi kimi Respublika Komsomolunun
Mərkəzi Komitəsi məni fəxri fərmanla təltif etdi. Məhz Səməd Vurğun haqqında
araşdırmalarıma görə aldığım bu mükafat mənə çox əziz və doğma idi. Bu,
həyatımda sovet imperiyası tərəfindən mənə verilən ilk və son mükafat oldu.
Sonra müdrik yazıçımız İsmayıl Şıxlının və sevimli şairimiz Əhməd Cəmilin
məsləhəti ilə yolum keçmiş ittifaqın müxtəlif
guşələrində yaşayan Səməd
Vurğunun sənət dostlarının ünvanına düşdü.
Nalçikdə Qaysın Quliyevlə, Veşşenskidə Mixail Şoloxovla, Tbilisidə Karlo
Kaladze, Sandro Şanşaşvili, İrakli Abaşidze, Daşkənddə Qafur Qulamın ailəsilə,
Moskvada
Nikolay Tixonoz, Konstantin Simonov, Pavel Antokolski, həmyerlimiz
Sabit Orucovla və daha kimlər Səməd Vurğunun poeziya kəhkəşanında
böyüklüyünün şahidi olubsa, onlarla görüşüb söhbət etmək mənə qismət oldu. Bu
mövzuda üç: “Vurğun ömrü” və “Vurğun keçib bu yerlərdən” (I və II kitab)
kitablarının müəllifi oldum.
Səməd Vurğunun həyatı, poeziyası ömrümə həmişəlik bir mayak olub. Onun
mənalı ömrünü öyrənməyə beş-üç tədqiqatçı əməyi bəs eləməz. Vurğun ömrü
bütöv bir akademiyadır. Gələcək tədqiqatçılar, gələcək nəsillər hələ ondan bol-bol
bəhrələnəcəklər.
1976-cı ildə Gürcüstan Dövlət Arxivində böyük şairin XVIII əsrdə yaşamış
ulu babaları vəkil Alı ağa və Yusif bəy Kosalı haqqında bəzi sənədləri araşdıranda
sərkərdə oğullarımız barədə tədqiq olunmamış sənədlərə də rast gəldim. Ulu
Səməd Vurğunun ruhu qarşısında səcdə edib bu qatı açılmamış materialları üzə
çıxarmaq üçün ondan “icazə” istədim.
Axı, böyük şairin
özü bizə vəsiyyət edib ki, keçmşimizi əlifba kimi
öyrənməliyik... Hər bir həqiqi insan öz irsiyyəti ilə fəxr etməlidir. Tarix elmi bütün
ictimai elmlərin beşiyidir. Tarixi bilmədən xalqın böyük əzəmətini və onun
əməllərini müəyyənləşdirmək çətindir. ...Vətənin məhəbbəti ilə alovlanmayan,
onun tarixini bilməyən alim öz ya tarixçi, yazıçı və ya rəssam öz xalqına
layiq heç
bir şey yarada bilməz.
Səməd Vurğunun bu tövsiyələrinə əməl edib general oğullarımız haqqında
“Qəribə talelər”, “Azərbaycan generalları”, “Əfsanəvi Mixaylo”, “Qoridən gələn
qatar”, “Qacarlar”, “Cümhuriyyət generalları” kitablarını yazdım. Bir də hərb
sənəti sahəsində böyük ad-san qazanmış tam artilleriya generalı Əliağa
Şıxlinskinin “Xatirələrim” hərbi memuarını rus və Azərbaycan dillərində (1984-
cü ildə) tərtib edib, nəşr etdirdim.
Bu əsərlərimi yaza-yaza ulu Səməd Vurğunu yenə də unutmadım. Yenə də
uzaq-yaxın mənzillər gəzdim, yaddaşlarda xeyirxahlığı, insani ucalığı ilə yaşayan
sevimli şairimiz haqqında tədqiqatlarımı davam etdirdim. “Yaddaşlarda yaşayan
Vurğun” kitabım yuxusuz gecələrimin, narahat
günlərimin oxuculara yeni
töhfəsidir.
İyul, 1995
ATA SEVİNCİ
- Nənə, ay nənə, atam Qaranı
1
hara apardı?
Aşa qarı yarıyuxulu gözlərini açıb Səmədin başını sığalladı:
- Yat, oğlum, yat, - dedi. Uşaq əl çəkməyib sualı-sual dalınca verdi:
- Atamnan Qara nə vaxt qayıdacaqlar, hara getdilər ki?..
Qarı nəvəsinin əl çəkmədiyini görüb, sanki nağıl danışırmış kimi aram-aram
xırıltılı səslə:
- Bizim kənddən uzaqlarda, - dedi, - bir şəhər var, adına Tiflis deyirlər.
Orda saqqalı dümağ qar kimi bir qoca baba yaşayır. Hüseyn baba. O, uşaqlar üçün
məktəb açıb, kasıb balalarını oxudur. Atan Qaranı apardı ki, onu da məktəbə
qoysun.
Mənim balam, sən bir az böyü, səni də aparacaq...
- Bəs mənə dedilər ki, sənə monpas alacağıq...
- Alacaq, oğlum, konfet də alacaq...
- Nənə, Tiflis burdan çox uzaqdadır? - Uşaq ağlamsındı.
- Hə, oğlum, çox uzaqdır. Böyüyəndə, Qara boyda olanda səni də aparacaq.
Hər ikisi susdu. Uşağın kövrəldiyini görən nənənin nitqi qurudu.
Narahatçılıqdan yuxusu tamam dağıldı. Dönüb közərən lampaya baxdı. Nefti
qurtarırdı. Onu tamam söndürməyə qarının ürəyi gəlmirdi. Çıraq sönüb dam
qaranlıqlaşanda Aşa qarını vahimə basırdı. Eymənirdi. Pərdilərin,
dirəklərin hərəsi
bir qorxunc vəhşi olurdu. O, dönüb Səmədə baxdı. Uşaq sol əli üzündə yuxuya
getmişdi. Qaraşın sifətinə istidən azca qızartı çökmüşdü. Aşa qarı uşağın alnına
1
S.Vurğun -böyük qаrdаşı Mеhdiхаnа Qаrа dеyirdi.