Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Kitabın redaktoru:
Arif ƏMRAHOĞLU
Ön sözün mü
əllifi:
C
əmil HƏSƏNLİ
tarix elml
əri doktoru, professor
Ərəb əlifbasından latın əlifbasına çevirən,
izah v
ə şərhlərin müəllifi:
P
ərvanə MƏMMƏDLİ
f.ü.f
əlsəfə doktoru
PƏRVANƏ MƏMMƏDLİ. Hər iki tayin gerçək
aynas
ı – “Azərbaycan” dərgisi (1945, Bakı, Təbriz)
Бакы, «Елм вя тящсил», 201
3, 2
40 сящ.
1945-1946-
cı illərdə nəşr olunmuş “Azərbaycan” jurnalının
yenid
ən çapa hazırlanması təqdirəlayiq bir addımdır. Qeyd edilən
ill
ərdə cəmi 17 sayı çıxmış “Azərbaycan” jurnalı taleyimizdə və milli
tariximizd
ə mühüm rol oynamış, Cənubi Azərbaycan əhalisinin milli
kim
lik
şüurunun
formalaşmasına
böyük
təkan
vermişdi.“Azərbaycan” jurnalı ikiyə bölünmüş xalqın ədəbi, milli və
m
ənəvi həyatının ilk bütövlük məqamı idi və onun elmi cəhətdən
z
əngin, ədəbi cəhətdən rəngarəng, mədəni cəhətdən təkrarsız
yazılarının yenidən nəşr edilməsi milli yaddaşımızın təzələnməsi
baxımdan əhəmiyyətli bir hadisə olacaqdır.
3
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
ÖN SÖZ
Tanınmış tədqiqatçı Pərvanə Məmmədlinin 1945-1946-cı
ill
ərdə nəşr olunmuş “Azərbaycan” jurnalını yenidən
çapa ha-
zırlaması təqdirəlayiq bir addımdır. Qeyd edilən illərdə cəmisi
17 sayı çıxmış “Azərbaycan” jurnalı milli taleyimizdə və milli
tariximizd
ə mühüm rol oynamış, Cənubi Azərbaycan əhalisinin
milli kimlik şüurunun formalaşmasına böyük təkan vermişdi.
Bu jurna
lın hər sayı Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti ilə
bağlı yeniliklərlə zəngin idi, onun səhifələrində dərc olunan
yazıların vətənpərvərlik qayəsi, siyasi məzmunu
bütövlükdə
milli ideallar üz
ərində qurulmuşdu. 68 il əvvəl ərəb əlifbası ilə
Az
ərbaycan dilində nəşr edilmiş həmin yazıların Pərvanə
xanım tərəfindən toplanması, latın əlifbasında oxuculara
çatdırması çöx əhəmiyyətli bir işdir. Əslində, bu maraqlı nəşrdə
toplanmış yazıların məzmunu ilə tanış olduqda, onların
mü
əlliflərinin keçdikləri yolu izlədikdə tədqiqatçının böyük
z
əhmətinin ictimayi qayəsi, milli məzmunu nəşr etdyi kitabın
s
əhifələrindən açıq – aydın görünür. 1945-1946-cı illərdə nəşr
olunmuş “Azərbaycan” jurnalı ikiyə bölünmüş xalqın ədəbi,
milli v
ə mənəvi həyatının ilk bütövlük məqamı idi və onun
elmi c
əhətdən zəngin, ədəbi cəhətdən rəngarəng,
mədəni
c
əhətdən təkrarsız yazılarının yenidən nəşr edilməsi milli
yaddaşımızın təzələnməsi baxımdan əhəmiyyətli bir hadisə
olacaqdır.
“Az
ərbaycan” jurnalı Ümumittifaq Kommunist (bolşevik-
l
ər) Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1945-ci ilin iyul ayının 6-da
C
ənubi Azərbaycan hadisələri haqqında gizli qərarından sonra
n
əşr olumnmağa başladı və ilk sayı 1945-ci ilin avqust ayında
işıq üzü gördü. Onun birinci nömrəsində Səməd Vurğun, Mirzə
İbrahimov, Cəfər Cabbarlı, Məlikülşüara Bahar, Məhəmməd
Biriya, Balaş Azəroğlu, Əli Fitrət,
Yəhya Şeyda, Mir Mehdi
Ça
vuşi, Mədinə Gülgün, Nigar Rəfibəyli, Süleyman Rüstəm,
4
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Əliağa Vahid, İlyas Əfəndiyev və digərlərinin yaradıcılığından
nümun
ələr verilmişdi. İlk dəfə idi ki, Şimal və Cənub
şairlərinin, ədiblərinin belə geniş dairəsinin əsərləri bir
m
əcmuədə və hətta, bir məcmuənin
bir nömrəsində yan-yana
verilirdi.
Jurnalın məsul redaktoru həmin dövrdə artıq Azərbaycan
ədəbi və mədəni mühütində geniş tanınan şair Rəsul Rza idi.
Onun redaksiya hey
ətində Səməd Vurğun, Mirzə İbrahimov,
Mehdi Hüseyin kimi tanınmış şair və yazıçılar yer almışdılar.
“Az
ərbaycan” ərəb əlifbası ilə Bakıda nəşr olunur və Cənubi
Az
ərbaycanda yayılırdı. Onun ictimai şüura güclü təsir
göst
ərən baş məqalələri məsul redaktorun özü tərəfindən
yazılırdı. 1945-ci ildə jurnalın oktyabr sayında dərc olunmuş
R
əsul Rzanın “Milli şüur və milli iftixar” yazısı Cənubi
Az
ərbaycanda gedən milli prosesin milli
qayəsini özündə əks
etdirirdi. Orada bildirilir
di ki, “milli şüur bir xalqın öz istedad
v
ə bacarığını dərk etmək, millətin ümumi mənafeyi və ziyanını
görm
ək, ümummillətin rifah və səadəti üçün çalışmaq yolunda
h
ər cür fədakarlığın zəruri olduğunu dərk etmək deməkdir”.
1945-1946-
cı illərin keşməkeşli hadisələrinin Rəsul Rza
t
ərəfindən “Arazın o tayında” adlı sənədli filimdə lentə
alınması ilə həmin hadislərin xalqımızın yaddaşına hopması və
milli düşüncəmizdə arxivləşməsi öz-özlüyündə milli şüurun
mill
ə əməldə təzahürünün aydın ifadəsi idi. Sovet qoşunları
C
ənubi Azərbaycandan çıxanda
Rəsul Rza təbrizli dostundan
ayrılıq məqamını belı təsvir edirdi: “Mən yalnız səndən deyil,
küç
ələrində səhər nəğmələri səslənən yaşı qoca, qəlbi cavan
T
əbrizdən deyil, munis xatirələrimin yuvasından ayrıldım. Sən
m
ənə bir həsrət yadıgar verdin ki, onu qəlbimdə saxlayıram.
M
ən xatirələrimi zərif, büllur bir gül qabı kimi ehtiyatla, bütün
varlığım, qəlbim, ruhum titrəyərək vətənə gətirdim. Mən
Bakının işıqlı gecələrində səni – Təbrizi xatırlayıram. Gözəl
dost, m
ən indi bu xatirələrin məlal və qürur doğuran rayihələri
5