Software software (proqram təminatı)

SOFTWARE

• SOFTWARE

• (proqram təminatı)

Əməliyyat sistemlərinin aşağıdakı növləri mövcuddur:

• Əməliyyat sistemlərinin aşağıdakı növləri mövcuddur:

• -Sistemlə eyni vaxtda işləyən istifadəçilərin sayına görə: biristifadəçili, çoxistifadəçili;

• -Sistemin idarə olunması ilə eyni vaxtda yerinə yetirilən məsələlərin sayına görə: birməsələli, çoxməsələli;

• -Prosessorların sayına görə: birprosessorlu, çoxprosessorlu;

-Prosessorun mərtəbələrinin sayına görə: 8-mərtəbəli, 16-

• -Prosessorun mərtəbələrinin sayına görə: 8-mərtəbəli, 16-

• mərtəbəli, 32-mərtəbəli, 64-mərtəbəli;

• -İnterfeysin tipinə görə: əmrli və obyektyönlü;

• -İnformasiya emalı rejiminə görə: paket emallı, vaxt bölgülü, real vaxt miqyaslı;

• -Resurslardan istifadənin tipinə görə: şəbəkə, lokal.

MS-DOS (Microsoft Disk Operating System — Microsoftdan disklər üçün yaradılmış bir əməliyyat sistemi). MS_DOS – DOS ailəsinə aid olan ən məşhur əməliyyat sistemidir, əvvəllər İBM PC – kompyuterlərində istifadə edilirdi. Zamanla dəyişdirilərək Windows 9x və Windows NT-yə uyğunlaşdırılır.

• MS-DOS (Microsoft Disk Operating System — Microsoftdan disklər üçün yaradılmış bir əməliyyat sistemi). MS_DOS – DOS ailəsinə aid olan ən məşhur əməliyyat sistemidir, əvvəllər İBM PC – kompyuterlərində istifadə edilirdi. Zamanla dəyişdirilərək Windows 9x və Windows NT-yə uyğunlaşdırılır.

MS_DOS 1981-ci ildə yaradılmışdır. Öz inkişafı mərhələsində onun 8 əsas versiyası buraxılmışdır (1.0, 2.0 və s.)və 20 ədəd başqa versiyası (3.1, 3.2 və s.). MS-DOS sisteminin çatışmayan cəhətlərindən biri istifadəçi interfeysinin həddən artıq primitiv olmasıdır. Yə’ni hər hansı proqramı yükləmək və ya digər əməliyyatları aparmaq üçün istifadəçi klaviaturada uyğun əmrləri yığmalıdır. 2000-ci ildə kompaniya onun istehsalını dayandırdı.

• MS_DOS 1981-ci ildə yaradılmışdır. Öz inkişafı mərhələsində onun 8 əsas versiyası buraxılmışdır (1.0, 2.0 və s.)və 20 ədəd başqa versiyası (3.1, 3.2 və s.). MS-DOS sisteminin çatışmayan cəhətlərindən biri istifadəçi interfeysinin həddən artıq primitiv olmasıdır. Yə’ni hər hansı proqramı yükləmək və ya digər əməliyyatları aparmaq üçün istifadəçi klaviaturada uyğun əmrləri yığmalıdır. 2000-ci ildə kompaniya onun istehsalını dayandırdı.

DOS ailəsinin əməliyyat sistemləri birməsələlidir və aşağıdakı xarakterik xüsusiyyətlərə malikdir:

• DOS ailəsinin əməliyyat sistemləri birməsələlidir və aşağıdakı xarakterik xüsusiyyətlərə malikdir:

• istifadəçi tərəfindən daxil edilən əmrlərin köməyilə intefeys həyata keçirilir;

• sistemin IBM tipli müxtəlif kompüterlərdə işləməsini tə'min etmək uçün struktur modulluğu;

• sistemin işləməsi üçün nisbətən kiçik ölçülü əməli yaddaş (640 kbayt).

• DOS ailəsindən olan əməliyyat sistemlərinin mühüm çatış­mazlığı fərdi kompüter resurslarına və ƏS-nə icazəsiz müra­ciətdən mühafizə vasitələrinin olmamasıdır.

giriş-çıxış baza sistemi -BIOS (Basic Input/Output System);

• giriş-çıxış baza sistemi -BIOS (Basic Input/Output System);

• başlanğıc yükləmə blokunda (Boot Record) yerləşən sistem yükləyici SB (System Bootstrap);

• gizli IO. SYS faylında yerləşən BIOS-un genişlənmə modulu;

• kəsilmələrin emalı modulundan təşkil edilmiş MSDOS.SYS gizli faylı;

əmrlər prosessorundan təşkil edilmiş command.com faylı;

• əmrlər prosessorundan təşkil edilmiş command.com faylı;

• MS-DOS-un xarici əmrlərini (genişlənməsi .com olan fayllar) yerinə yetirən utilitlər;

• diskdə fayl şəklində yerləşən qurğuların drayverləri;

• MS-DOS-un quraşdırılması parametrləri haqqında informasiyadan təşkil olunmuş config.sys konfiqurasiya faylı;

• MS-DOS-un konfiqurasiyasını və quraşdırılması parametrlərinin yerinə yetirilməsi üçün autoexec.bat əmrlər faylı.

1. CLS – ekran təmizləyir

• 1. CLS – ekran təmizləyir

• 2. DATE – tarix və zamanın dəyişilməsinə xidmət edir

• 3. DİR – kataloq və faylların siyahısına baxmağa xidmət edir

• 4. CD – Hər hansı kataloqa daxil olmaq

• 5. CD.. – Kataloqun bir yuxarı səviyyəsinə keçmək

• 6. CD/ - Baş kataloqa keçid

• 7. MD – Yeni kataloq yaratmaq

8. RD –Kataloqu diskdən silir

• 8. RD –Kataloqu diskdən silir

• 9. COPY – Faylın köçürülməsini təmin edir

• 10. COPY CON – Yeni faylın yaradılması

• 11. DEL – Faylların silinməsi 12. REN – Faylların adının dəyişdirilməsi

13. FDİSK – Diskin məntiqi hissələrə bölünməsi

• 13. FDİSK – Diskin məntiqi hissələrə bölünməsi

• 14.TYPE – Faylın ekrana çıxarılması və kataloqun içinə baxış

• 15. COPY...PRN – Faylın çap edilməsi

ƏMƏLİYYAT SİSTEMLƏRİNDƏ FAYL SİSTEMİ

• ƏMƏLİYYAT SİSTEMLƏRİNDƏ FAYL SİSTEMİ

Məlumatın saxlandığı yerə və yaxud diskin adlandırılmış oblastına fayl deyilir. Başqa sözlə, xarici yaddaşda yerləşən və müəyyən məntiqi strukturu olan verilənlər fayl adlanır.

• Məlumatın saxlandığı yerə və yaxud diskin adlandırılmış oblastına fayl deyilir. Başqa sözlə, xarici yaddaşda yerləşən və müəyyən məntiqi strukturu olan verilənlər fayl adlanır.

Fayl ingilis sözü olub “sənəd” deməkdir.Faylın adı iki hissədən ibarətdir: əsas hissə və genişlənmə. Faylın genişlənməsi 3 simvoldan çox ola bilməz. Ad və genişlənmə arasında nöqtə qoyulur. Genişlənmə faylın tipini göstərir.

• Fayl ingilis sözü olub “sənəd” deməkdir.Faylın adı iki hissədən ibarətdir: əsas hissə və genişlənmə. Faylın genişlənməsi 3 simvoldan çox ola bilməz. Ad və genişlənmə arasında nöqtə qoyulur. Genişlənmə faylın tipini göstərir.

Kompüter faylları yaradıldığı və istifadə olunduğu proqramlardan asılı olaraq aşağıdakı kateqoriyalara ayırmaq olar:

• Kompüter faylları yaradıldığı və istifadə olunduğu proqramlardan asılı olaraq aşağıdakı kateqoriyalara ayırmaq olar:

• Sistem faylları – Əməliyyat sisteminin və istifadə elədiyi daxili fayllardır. Genişlənmələri-.sys, :ini, :dll, :com və s.
• Proqram faylları – Proqramları işlətmək üçün lazım olan daxili fayllardır. Genişlənmələri: :exe, :bat
• Sənədlər – mətn, şəkil, təqdimat(prezentasiya), elektron cədvəlləri, musiqi, video, və digər fayllardan ibarətdir. Genişlənmələri – :doc, :bmp, :jpg, :xls, :ppt, :wav, :wm2, :mp3, :mid, :gif, :swf və s.

Faylın atributları. Faylın aşağıdakı atributları mövcuddur:

• Faylın atributları. Faylın aşağıdakı atributları mövcuddur:

• R (Read-only)"yalnız oxunan". Bu faylları sistem vasitələri ilə yeniləşdirmək və ya silmək mümkün deyil.

• H (Hidden) "gizli fayl".

• S (System) "sistem fayl". Bu fayllar əməliyyat sistemlərində istifadə olunur.

• A (Archive) "arxivləşdirilməmiş fayl". Bu atribut hər bir faylın yaradılmasında tə'yin olunur.

Fayla müraciətdə istifadəçi onun yalnız yolunu və adını göstərməlidir. ƏS əvvəl fayl-kataloqa müraciət edərək faylın diskdə yerləşməsi haqqındakı mə"lumatı tapır, sonra isə tələb olunan əməliyyatı yerinə yetirir.

• Fayla müraciətdə istifadəçi onun yalnız yolunu və adını göstərməlidir. ƏS əvvəl fayl-kataloqa müraciət edərək faylın diskdə yerləşməsi haqqındakı mə"lumatı tapır, sonra isə tələb olunan əməliyyatı yerinə yetirir.

Diskdəki verilənlərə müraciətdə ƏS burada yerləşən faylların yerləşmə cədvəlindən-FAT (File Allocation Table), baş kataloq və altkataloqdan istifadə edir. Başlanğıc sektor (yükləyici yazı), faylların yerləşmə cədvəli, baş kataloq və diskin boş yaddaş sahəsi birlikdə verilənlər sahəsi adlanmaqla diskin fayl strukturunun elementlərini təşkil edir.

• Diskdəki verilənlərə müraciətdə ƏS burada yerləşən faylların yerləşmə cədvəlindən-FAT (File Allocation Table), baş kataloq və altkataloqdan istifadə edir. Başlanğıc sektor (yükləyici yazı), faylların yerləşmə cədvəli, baş kataloq və diskin boş yaddaş sahəsi birlikdə verilənlər sahəsi adlanmaqla diskin fayl strukturunun elementlərini təşkil edir.

Verilənlər sahəsi diskin baş kataloqunun sonundan sonuncu sektora kimi olan böyük bir sahəni tutur.Yaddaş verilənlər sahəsindən bir və ya bir neçə ardıcıl sektorlar qrupunu ayırır ki, bu da klaster adlanır. Sektorun ölçüsü 512 bayt təşkil edir.

• Verilənlər sahəsi diskin baş kataloqunun sonundan sonuncu sektora kimi olan böyük bir sahəni tutur.Yaddaş verilənlər sahəsindən bir və ya bir neçə ardıcıl sektorlar qrupunu ayırır ki, bu da klaster adlanır. Sektorun ölçüsü 512 bayt təşkil edir.

• Klasterin ölçüsü, yə"ni sektorların sayı məntiqi diskdən asılı olaraq ƏS tərəfindən tə"yin olunur.

NTFS-də verilənlərin strukturu Active Direktory xidmətinin reallaşmasına imkan verir. NTFS-ə həmçinin korporativ fayl-serverlər və yuxarı sinifli fərdi kompüterlər üçün mühafizə funksiyaları daxil edilib. WS 2000 dən etibarən istifadə edilir. Hər yazı burada 1 kbayt həcm tutur. Və daha çox NT Ə-S də istifadə olunur.

• NTFS-də verilənlərin strukturu Active Direktory xidmətinin reallaşmasına imkan verir. NTFS-ə həmçinin korporativ fayl-serverlər və yuxarı sinifli fərdi kompüterlər üçün mühafizə funksiyaları daxil edilib. WS 2000 dən etibarən istifadə edilir. Hər yazı burada 1 kbayt həcm tutur. Və daha çox NT Ə-S də istifadə olunur.

1.Yaradılması

• 1.Yaradılması

• 2.Açılması

• 3.Bağlanması

• 4.Adının dəyişdirilməsi

• 5.Silinməsi (müvəqqəti və birdəfəlik)

• 6.Köçürülməsi (surətinin yaradılması)

• 7.Yerinin dəyişdirilməsi

• 8.Göndərilməsi

• 9.Çapı

• 10.İkonun dəyişdirilməsi və s.

ARDI VAR..

• ARDI VAR..

• Windows Ə-S