Sosial ekologiya və ekoloji tərbiyə
Yüklə 42,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Sosial ekologiya və ekoloji tərbiyə
Baş müəllim. “Əlavə təhsilə metodik xidmət” kabinetinin müdiri, Fransız dili müəllimi Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Şəki filialı Mob: 055 755 04 52 email: esmaye@ inbox.ru
Ekologiya insanla təbiətin münasibətlərinin elmi və praktiki problemlərinin məcmusudur. Bəşəriyyətin müasir yaşayışını ekologiyasız təsəvvür etmək mümkün deyil. Təəssüflə qeyd etməliyik ki, xüsusən, XX əsrdən etibarən insanların antropogen və texnogen fəaliyyətinin təsiri nəticəsində ətraf mühitin, onun amillərinin, təbii sərvətlərin, biosferin, ekosistemlərin, flora və faunanın normal ahənginin pozulması baş vermiş və beləliklə, ciddi ekoloji disbalans yaranmışdır. Müharibələr, kosmosun öyrənilməsi, təbiətə sənaye və nəqliyyat tullantılarının atılması, bir çox sahələrdə zəhərli kimyəvi maddələrin istifadəsi atmosferi, hidrosferi və litosferi çirkləndirməklə ekoloji tarazlığın ritmini pozmuşdur. Müasir dövrdə ekoloji problemlərin kəskinliyi ilə əlaqədar olaraq ekologiya bir sıra istiqamətlərdə xüsusi aktuallıq kəsb etməyə başlamışdır. Bu sırada sosial ekologiyanın ötən əsrdən etibarən yaranıb inkişaf etməsi diqqəti cəlb edir. Ətraf (təbii və sosial) mühitə qayğı bu gün cəmiyyətin həyat fəaliyyəti sahələrinin hər birinin başlıca funksiyasına çevrilmişdir. Məktəblərin bu sahədə vəzifələri çox önəmlidir. Bir tərəfdən, urbanizasiya prosesində təbii mühit dəyişilir: hər şeydən öncə, şəhərin ərazisi hüdudlarında təbiət tədricən dəyişir. Şəhər böyüdükcə ətraf rayonların təbiətinə təsir göstərir. Şəhər arealının genişlənməsi, kəndlərin urbanizasiyası və s. müvafiq ərazilərdə təbii mühitin bu və ya digər dərəcədə dəyişməsi ilə nəticələnir. Digər tərəfdən, cəmiyyətin maddi həyat şəraitinin özü köklü surətdə dəyişilir, özünəməxsus “süni”mühit əmələ gəlir və genişlənir, texnosfer (binalar, istehsalat birlikləri, kommunikasiya birlikləri və s.) formalaşır. Bu şəraitdə şagirdlərdə ekoloji mədəniyyətin formalaşması xüsusilə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Məktəblilərdə ailə ilə qarşılıqlı əlaqə şəraitində təkcə təbiətə deyil, həm də insanlara qayğılı münasibət tərbiyə edilməlidir. Təbiətin və insanın ekologiyası - ekoloji tərbiyə məhz bu əsasda aparılmalıdır. Məqsəd insanın yaşadığı mühiti qoruyub saxlamaq və gələcək nəsillərə çatdırmaqdır.Ekoloji dünyagörüşünün tərbiyə olunmasının məqsədi gənc nəsildə təbiətə, onun sərvətlərinə məhəbbət, qayğılı münasibət, onları qorumaq və çoxaltmaq, qayğısına qalmaq, ıkoloji şüur, əqidə və davranış normalarını formalaşdırmaqdır.
Bəşər cəmiyyəti son dərəcə mürəkkəb, fasiləsiz inkişaf edən orqanizmdir. İnsan da yarandığı gündən təbiəti öyrənir və mənimsəyir. Nəcib əxlaqa malik insan həmcinslərinə diqqətli olduğu kimi, torpağa, suya, ağaclara, quşlara bir sözlə doğma təbiətə də eyni dərəcədə diqqətli və həssas olur, onu sevir, təbiətlə cəmiyyət arasında olan tarazlığı qoruyur.Sosial ekologiya eyni zamanda, sağlam ailə, ailədə sağlam uşağın böyüməsi deməkdir. Ekologiyanın qorunması gələcək nəsillərin sağlamlığını qorumaqdır. Təbiət olmasa, həyat da olmaz. Onun
saflığı, təmizliyi, təbiiliyi pozulduqda bütün canlılar əzab çəkir, insan həyatı üçün fəlakət yaranır, müxtəlif xəstəliklər meydana gəlir.
Son vaxtlarda Kür və Araz çaylarında daşqınların, bir sıra dağlıq rayonlarda torpaq sürüşmələrinin baş verməsi ekoloji böhrana səbəb olmuşdur. Sel suları on minlərlə hektar əkin sahəsini yararsız hala salmışdır. Eyni zamanda, vəhşi çöl heyvanlarının, gəmiricilərin, sürünənlərin bir qismi məhv olmuş, həyat ritmi pozulmuşdur. Hazırda ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə yaradılan hökumət komissiyası Aran rayonlarında təbii fəlakətin nəticələrinin aradan qaldırılması və qabaqlayıcı tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə məşğuldur. Görülən işlər bütün parametrləri ilə yanaşı, sosial ekoloji məqsədlərə xidmət edir. Təbii fəlakət bir neçə il öncə ölkə başçısının təşəbbüsü ilə yaradılan Fövqəladə Hallar Nazirliyinin ölkəmizin həyatında son dərəcə mühüm rol oynayan bir dövlət orqanı olduğunu təsdiq etdi. FHN yaradılmasaydı, bəlkə də bugünkü kimi yüksək səviyyədə qabaqlayıcı tədbirləri həyata keçirmək mümkün olmazdı.
Alimlərin hesablamalarına görə, insan fəaliyyəti nəticəsində Yer kürəsində mövcud olmuş meşələrin üçdə ikisi qırılmış, 200-dən çox bitki və heyvan növləri məhv edilmiş, 10 milyard ton oksigen ehtiyatı azalmış, 200 milyon hektardan çox əkin sahəsi becərilmir. Müasir dövrdə yeni texnika və texnologiyaların tətbiqi ilə bu təsirlər daha da artmaqda davam edir. Çirklənmənin 70-80 faizi şəhərlərin payına düşür. İnkişaf edən sənaye şəhərlərində ətraf mühitin çirklənməsi daha sürətli və daha irimiqyaslı olur. Çirklənmədə metallurgiya sənayesi (34%), energetika sənayesi (27%), kimya (9%), qaz sənayesi (7%) təşkil edir.Ətraf mühitin çirklənməsi hazırda aşkar görünən proseslərdəndir.
İnsanlarda ekoloji mədəniyyətin, sivilizasiyanın, təfəkkürün, şüurun, tərbiyənin və təhsilin formalaşması artıq günün, dövrün tələbinə çevrilmişdir. Ekoloji təhsilin ardıcıl və sistemli olması üçün bu prosesə şəxsiyyətin formalaşmasının ilk anlarından başlamaq lazımdır ki, onun da təməli məhz ailədə, məktəbəqədər tərbiyə ocaqlarında, ibtidai siniflərdə qoyulmalı, orta və ali məktəblərdə tam formalaşmalıdır. Bunun üçün ilk növbədə, yüksək ixtisaslı ekoloji kadrlar (ekoloji mühəndislər, ekspertlər, hidroloqlar, hidrobioloqlar, ixtioloqlar, ixtiopatoloqlar, iqlimşünaslar, meşə mühəndisləri, dendroloqlar, ornitoloqlar və s.) hazırlanmalıdır.
2010-cu ilin "Ekologiya ili" elan edilməsi ilə bağlı cari ilin prioritet istiqamətləri üzrə müvafiq layihələr hazırlanmışdır. İstiqamət Azərbaycan Prezidentinin təşəbbüsü ilə geniş vüsət almış yaşıllaşdırma tədbirləridir. Ümumiyyətlə, bu gün Azərbaycanda yaşıllaşdırma istiqamətində vacib addımlar atılır. Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə həyata keçirilən "Hərəyə bir ağac əkək!" kampaniyası buna ən gözəl nümunədir. "Ekologiya ili"ndə isə ən azı 3 milyon ağacın əkilməsi qarşıya məqsəd qoyulub. Artıq ölkənin bütün regionları bu təşəbbüsə qoşulub.
Ümumtəhsil məktəblərində bu gün ekoloji dünyagörüşünün tərbiyə olunmasının imkanları çox genişdir. Yeni istifadəyə verilmiş dərsliklər, proqramlar, kütləvi informasiya vasitələri: TTV və İKT- dən istifadə imkanları, ekoloji tərbiyə imkanlarını reallaşdırır. Bu sahədə dərsdənkənar tədbirlərin rolu daha böyük ola bilər. Sinif rəhbərləri, uşaq və gənclər təşkilatları “Gənc ekoloqlar”adlı dərnəklər yaratmaqla, müxtəlif istiqamətlərdə iş apara bilərlər. Bu gün küləyin göyə sovurduğu plastik kisələr ağacların bəzəyinə çevrilmişdir. Plastik və dəmir şüşələri istifadədən sonra hara gəldi atırlar. Dərnəklər müəyyən ekoloji reklamların tətbiqi ilə də insanları ekoloji mədəniyyətə çağıra bilərlər. Unutmayaq ki, təmizlik öz qapımızın qabağından başlayır. Əgər biz təbiətimizin havasını, suyunu çirkləndirir, canlılara düşmən kəsilir, meşələrini məhv ediriksə, tənəffüs üçün təhlükə yaradır, məhvə doğru gedirik. Unutmayaq ki, meşələri təbiətin ağ ciyərləri adlandırırlar. Gəlin planetimizi birgə qoruyaq!.
Məqaləyə material
Kövrək hisslər müxtəlifdir. Anaya məhəbbət, həlak olmuş atanın xatirəsinə hörmət, general olmaq, Marsa uçmaq istəyi – bunların hər biri şagirdin kövrək hisslər aləmində özünəməxsus yer tutur. Onlar uşaq ömrünün bütün xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Bu hisslər səmimidir, ancaq onlarda uşaq sadəlövlüyünün çalarlarını da asanlıqla görmək olar. Uşaq yaşa dolduqca onun kövrək hissləri də dolğunlaşır, şəxsi məna kəsb edir, həyatının effektiv sahəsini təşkil edir. Şagird ailə ixtilaflarında mətanətlə anasını müdafiə edir, onun göz yaşlarını silə-silə özü ağlayır, anasının dərdi-səri ilə yaşayır, atasının faciəli ölümü ilə barışa bilmir, çox vaxt bu dərdi-sərin axarında dərsdən soyuyur, fəaliyyətdən istər- istəməz geri qalır. Ailədə köklü demoqrafik dəyişikliklər baş verəndə sinif rəhbərləri və müəllimlər nə qədər belə hallarla rastlaşırlar? Onlar şəxsiyyətin fərdi tarixinə psixoanalitik səriştə ilə nüfuz etməli, şagirdin kövrək hisslərinə diqqətlə yanaşmalıdırlar. Sinif rəhbərləri və müəllimlər bu hissləri ardıcıl öyrənməli, onları fəallaşdırıb şagirdin fəaliyyət motivinə çevirməyə çalışmalıdırlar. Məktəb təcrübəsində bu məqsədlə müxtəlif yollardan istifadə olunur: sinif rəhbəri və müəllimlər şagirdi xəstə anasını sevindirmək üçün yaxşı oxumağa təhrik edirlər. Şagirdi inandırırlar ki, vəfat etmiş atası onun riyaziyyatçı olmasını istəyirdi, şagirdə görkəmli generalların təhsil aldıqları hərbi akademiyalar, öyrəndikləri elmlər haqqında məlumat verir, onları bu şəxslərin ayrı-ayrı elmlərin əhəmiyyəti haqqındakı fikirləri ilə tanış edirlər. Kövrək hisslərin fəallaşdırılmasında müəllimlərin pedaqoji məharəti xüsusilə mühüm əhəmiyyətə malikdir. Sinif rəhbəri və müəllimlər nəinki uşağın qəlbinə yol tapmalı, həm də onun kövrək hisslərinin fəallaşdırılması üçün pedaqoji cəhətdən əlverişli şərait yaratmalıdırlar.
dərslərə, sonra isə bütövlükdə təlimə marağı azalmağa başlayır. O, nəinki
Məqaləyə material
Kövrək hisslər müxtəlifdir. Anaya məhəbbət, həlak olmuş atanın xatirəsinə hörmət, general olmaq, Marsa uçmaq istəyi – bunların hər biri şagirdin kövrək hisslər aləmində özünəməxsus yer tutur. Onlar uşaq ömrünün bütün xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Bu hisslər səmimidir, ancaq onlarda uşaq sadəlövlüyünün çalarlarını da asanlıqla görmək olar. Uşaq yaşa dolduqca onun kövrək hissləri də dolğunlaşır, şəxsi məna kəsb edir, həyatının effektiv sahəsini təşkil edir. Şagird ailə ixtilaflarında mətanətlə anasını müdafiə edir, onun göz yaşlarını silə-silə özü ağlayır, anasının dərdi-səri ilə yaşayır, atasının faciəli ölümü ilə barışa bilmir, çox vaxt bu dərdi-sərin axarında dərsdən soyuyur, fəaliyyətdən istər- istəməz geri qalır. Ailədə köklü demoqrafik dəyişikliklər baş verəndə sinif rəhbərləri və müəllimlər nə qədər belə hallarla rastlaşırlar? Onlar şəxsiyyətin fərdi tarixinə psixoanalitik səriştə ilə nüfuz etməli, şagirdin kövrək hisslərinə diqqətlə yanaşmalıdırlar. Sinif rəhbərləri və müəllimlər bu hissləri ardıcıl öyrənməli, onları fəallaşdırıb şagirdin fəaliyyət motivinə çevirməyə çalışmalıdırlar. Məktəb təcrübəsində bu məqsədlə müxtəlif yollardan istifadə olunur: sinif rəhbəri və müəllimlər şagirdi xəstə anasını sevindirmək üçün yaxşı oxumağa təhrik edirlər. Şagirdi inandırırlar ki, vəfat etmiş atası onun riyaziyyatçı olmasını istəyirdi, şagirdə görkəmli generalların təhsil aldıqları hərbi akademiyalar, öyrəndikləri elmlər haqqında məlumat verir, onları bu şəxslərin ayrı-ayrı elmlərin əhəmiyyəti haqqındakı fikirləri ilə tanış edirlər. Kövrək hisslərin fəallaşdırılmasında müəllimlərin pedaqoji məharəti xüsusilə mühüm əhəmiyyətə malikdir. Sinif rəhbəri və müəllimlər nəinki uşağın qəlbinə yol tapmalı, həm də onun kövrək hisslərinin fəallaşdırılması üçün pedaqoji cəhətdən əlverişli şərait yaratmalıdırlar.
dərslərə, sonra isə bütövlükdə təlimə marağı azalmağa başlayır. O, nəinki Yüklə 42,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|