Słowniczek obcych wyrazów występujących w tekście książki1



Yüklə 60,95 Kb.
tarix17.09.2017
ölçüsü60,95 Kb.
#192

Słowniczek obcych wyrazów występujących w tekście książki1






AKLAMACJA 'przyjęcie przez jakieś zgromadzenie pewnej uchwały lub wniosku jednomyślnie i bez głosowania': Zebrani przyjęli wniosek prezesa przez aklamację. łac. acclamatio 'obwieszczenie'

ANTROPOLOGIA 'wiedza o człowieku, będąca działem jakiejś nauki albo zespołem pewnych nauk'

ANTROPOLOGIA BIBLIJNA 'dział biblistyki, który zajmuje się tym, jak ujmowany jest człowiek w Biblii': Antropologia biblijna zwraca uwagę na to, że w Biblii ukazuje się rozmaite aspekty istoty ludzkiej: ciało i duszę, umysł i serce, skłonność do grzechu i zdolność bycia świętym.

ANTROPOLOGIA BIOLOGICZNA 'dział biologii, który zajmuje się powstaniem gatunku ludzkiego, jego ewolucją, zróżnicowaniem rasowym i osobniczym': W rozwoju antropologii biologicznej ważnym przełomem było powstanie teorii ewolucji, jej krytyka i późniejsze zmiany.

ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA 'dział filozofii, który zajmuje się problemami miejsca człowieka w rzeczywistości, sensem jego istnienia i stosunkiem do przyrody oraz własnych wytworów': Antropologia filozoficzna jest działem występującym zarówno w filozofii chrześcijańskiej, jak i np. w egzystencjalizmie, w którym stanowi jeden z najważniejszych tematów rozważań.

ANTROPOLOGIA KULTUROWA 'dyscyplina z pogranicza socjologii i kulturoznawstwa, badająca organizację różnych kultur ludzkich, zwłaszcza kultur pierwotnych': Początki antropologii kulturowej wiążą się z badaniami prowadzonymi w Ameryce nad kulturami Indian.

ANTROPOLOG 'uczony prowadzący badania w zakresie antropologii – biblijnej, biologicznej, filozoficznej lub kulturowej': Do najbardziej znanych amerykańskich antropologów kulturowych należą Franz Boas i Margaret Mead.

ANTROPOLOGICZNY 'związany z antropologią': Badania antropologiczne. Prace antropologiczne. Ů Typy antropologiczne 'typy biologiczne człowieka, rozróżniane ze względu na kształt czaszki, nosa, uszu, kolor włosów itd.' Ů Ekspertyza antropologiczna 'ekspertyza dotycząca pokrewieństwa dwóch osób, przeprowadzana na podstawie badania podobieństwa bardzo wielu ich cech biologicznych, a także cech genetycznych': Ekspertyzy antropologiczne przeprowadza się najczęściej w celu ustalenia ojcostwa.

złożenie cząstki: antropo- i -logia od gr. lógos 'nauka, słowo'

ANTROPOMORFIZM 'nadawanie cech ludzkich rzeczom, zwierzętom i roślinom, a także przypisywanie cech ludzkich Bogu czy też bogom': Antropomorfizm jest charakterystyczny dla wielu religii.

złożenie cząstek: antropo- i -morfizm od gr. morphe 'kształt'

ANTYK 1. 'świat starożytnej Grecji i Rzymu': Był zafascynowany literaturą antyku. Wielu badaczy poszukuje korzeni współczesnej cywilizacji europejskiej w kulturze antyku. 2. inaczej: STAROŻYTNOŚĆ 'okres historyczny poprzedzający średniowiecze': Dość powszechnie przyjmuje się, że okres antyku kończy się w roku 476, wraz z upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego. 3. 'stary, zabytkowy przedmiot': Na urodziny dziadek podarował mu piękny antyk, stary zegar z XIX w.

ANTYCZNY 1. 'związany ze światem starożytnej Grecji i Rzymu': Sztuka antyczna. Antyczne pojęcie piękna. 2. 'starożytny': Okres antyczny. 3. pot. 'stary, często – przestarzały i niemodny': Wystąpiła w jakiejś antycznej sukni. To był zupełnie antyczny kapelusz.

fr. antique z łac. antiquus 'dawny'

APOGEUM 1. w astronomii 'punkt orbity Księżyca lub sztucznego satelity najbardziej oddalony od Ziemi' 2. 'szczyt rozwoju czyichś możliwości, najwyższy stopień rozwoju jakiegoś zjawiska, największe osiągnięcie itp.': Apogeum jego twórczości przypada na pierwsze lata XX wieku. W tym okresie polska lekkoatletka osiąga apogeum swojego rozwoju.



łac. apogaeum z gr. apógaion

APOKALIPSA 1. 'w Biblii: ostatnia księga Nowego Testamentu, zawierająca przepowiednię końca świata': W Apokalipsie św. Jana występuje wiele wątków i motywów, wykorzystywanych przez wieki w sztuce, np. siedem pieczęci, Bestia apokaliptyczna, Dzień Gniewu. Ů Jeźdźcy Apokalipsy 'czterech jeźdźców – rycerzy w czarnych zbrojach, symbolizujących zarazę, głód, wojnę i śmierć. 2. przen. 'przerażające zjawisko lub wydarzenie, coś, co grozi wielu ludziom śmiercią i zniszczeniem': Od trzech lat wulkan milczy, lecz ludzie żyją nadal w oczekiwaniu, że któregoś dnia znów zacznie wyrzucać lawę i kamienie i na nowo rozpocznie się apokalipsa.

APOKALIPTYCZNY 1. 'związany z Apokalipsą św. Jana': Bestia apokaplityczna. Apokaliptyczna liczba 666, oznaczająca szatana. 2. 'związany z przerażającymi wydarzeniami lub zjawiskami': Apokaliptyczne wieści z regionów ogarniętych wojną.

łac. Apocalypsis z gr. apokálypsis 'objawienie'

APOLOGIA 'obrona jakiejś idei, sprawy lub osoby często połączona z jej wychwalaniem, będąca jej pochwałą': To przemówienie było prawdziwą apologią gospodarki rynkowej. Apologia dawnych obyczajów.

APOLOGETA 'obrońca, zwłaszcza żarliwy, jakiejś idei, jakichś poglądów': Teraz stają się oni apologetami nowego ustroju. Do pisarzy, apologetów chrześcijaństwa z II i III w. n.e. należą m.in. Klemens Aleksandryjski i Tertulian.

UWAGA: wyraz używany niezbyt poprawnie w znaczeniu 'chwalca, wychwalacz, zwolennik jakiejś idei lub osoby': ¨Apologeci prezydenta piszą podobno wiersze na jego cześć¨. (poprawnie: Pochlebcy prezydenta itd.)

APOLOGETYK 'tekst lub przemowa zawierające apologię': Odczytał wobec wszystkich swój apologetyk.

APOLOGIZOWAĆ 'wychwalać kogoś lub coś albo bronić kogoś przed oskarżeniami; występować z apologią': Nie można apologizować głupoty, nawet wtedy, gdy stoją za nią szlachetne pobudki.

APOLOGETYCZNY 1. 'broniący jakiejś idei, sprawy lub osoby': Apologetyczne artykuły. Apologetyczna przemowa. 2. 'związany z apologetyką': Pisma apologetyczne z pierwszych wieków naszej ery.

APOLOGETYKA 1. 'twórczość pisarzy chrześcijańskich odpierających zarzuty dotyczące ich religii': Apologetyka rozwijała się w pierwszych wiekach naszej ery. 2. 'dział teologii zajmujący się uzasadnianiem i obroną podstawowych prawd wiary'



gr. apolog¦tikós 'obrończy' i apologia 'mowa obrończa'

CHERUBIN ALBO CHERUB 1. 'w tradycji chrześcijańskiej: anioł należący do jednego z najbliższych Bogu chórów, strażnik świętości': W ikonografii cherubin przedstawiany jest jako skrzydlata istota z głową człowieka i ciałem zwierzęcia – zwykle lwa lub byka. Postać cherubina została do symboliki chrześcijańskiej przeniesiona z religii starożytnego Wschodu. 2. przen. 'piękny i delikatny młodzieniec': Ten cherubin, którym Anka tak się zachwyca, na mój gust trochę za mało przypomina mężczyznę.

CHERUBINEK 1. 'w sztuce chrześcijańskiej, zwłaszcza popularnej: aniołek mający postać małego, pucołowatego dziecka' 2. przen. 'małe, ładne dziecko': Babcie pochylały się nad łóżeczkiem, wołając: – Jaki śliczny, jaki słodki cherubinek!

łac. cherubim od hebr. kerubim (liczba mnoga)

DEMON 1. 'w wierzeniach ludowych, horrorach, fantastyce: istota nadprzyrodzona, najczęściej zły duch, który może zawładnąć człowiekiem': Egzorcysta wypędzał z niego demony. 2. 'zła siła, która ogarnia ludzkie umysły i dusze': Demon rasizmu, gniewu, nienawiści.

DEMONIZOWAĆ 'nadawać komuś lub czemuś niezwykle groźne cechy': Zawsze miał skłonność do przesady i demonizował drobne trudności.

gr. daím¤n 'istota nadprzyrodzona (dobra lub zła)'

DEHUMANIZACJA książk. 'zanik wartości ludzkich – przyjaźni, solidarności, szacunku dla osoby ludzkiej itd., a wprowadzanie na ich miejsce obojętności, przedmiotowego i technicznego traktowania człowieka': Pisarz uważał, że dehumanizacja dotknęła wszystkich dziedzin kultury i życia ludzkiego, że staliśmy się trybami w olbrzymiej maszynie i sami tak zaczynamy się traktować.

DEHUMANIZOWAĆ książk. 'pozbawiać coś wartości ludzkich': Akcja filmu rozgrywa się w zdehumanizowanym świecie przyszłości, w którym ludzie zatracili uczucia, a wraz z nimi zdolności twórcze, i stali się podobni do maszyn.

złożenie cząstki: de- i słowa: humanizacja

DIASPORA 1. 'rozproszenie jakiegoś narodu wśród innych spowodowane nieszczęściem ogólnym, klęską, wygnaniem itp.': Zburzenie świątyni jerozolimskiej rozpoczęło okres żydowskiej diaspory. 2. 'rozproszeni członkowie jakiegoś narodu, mieszkający na emigracji; terytorium przez nich zamieszkałe': Diaspora ormiańska we Włoszech. Żydzi z Izraela i z diaspory.

gr. diasporá 'rozpad, rozproszenie'

DUALIZM 1. książk. 'dwoistość: występowanie w czymś dwu wyraźnie odrębnych części czy aspektów albo współwystępowanie dwóch przeciwstawnych elementów, zjawisk czy pojęć': Dualizm dzieła sztuki, dualizm natury ludzkiej. Dualizm duszy i ciała, dualizm rozumu i serca. 2. w filozofii 'pogląd, że w rzeczywistości istnieją dwa odrębne pierwiastki: duch i materia': Dualizm jest z jednej strony przeciwieństwem monizmu, zaś z drugiej – pluralizmu. Platoński dualizm, dzielący byt na dwa światy: świat idei i świat rzeczy, został [przez Arystotelesa] usunięty [...]. (Tatarkiewicz)

DUALISTA 'zwolennik dualizmu filozoficznego': Znanymi dualistami byli m.in. tacy filozofowie, jak Platon, św. Tomasz z Akwinu i Kartezjusz.

DUALISTYCZNY 1. książk. 'dwoisty': Dualistyczna natura człowieka. Dualistyczne tendencje. 2. 'związany z dualizmem filozoficznym': Dualistyczne koncepcje. Dualistyczna filozofia.



fr. dualisme od łac. dualis 'podwójny'

EDEN 1. 'w Biblii: ogród, w którym przebywali na początku Adam i Ewa, ziemski raj': W Edenie rosło drzewo wiedzy dobrego i złego. 2. 'w judaizmie: miejsce, w którym po śmierci przebywają sprawiedliwi': Żydowski eden to odpowiednik chrześcijańskiego raju niebiańskiego. 3. przen. 'kraina szczęścia': Pisarz z gorzkim uśmiechem tłumaczył młodzieży: – Świat to nie eden, człowiek mądry jest smutny, bo wie, ile na nim zła i niesprawiedliwości.



łac. eden z hebr. ¦den 'rozkosz'

EGZEGEZA 'metodyczne objaśnianie i komentowanie tekstów, zwłaszcza tekstów literackich z dawnych epok i tekstów biblijnych': Egzegeza biblijna zajmuje się m.in. analizą językową i stylistyczną tekstów biblijnych, ustalaniem czasu i miejsca ich powstania oraz interpretacją sensu.

EGZEGETA 'uczony filolog lub biblista zajmujący się egzegezą': Egzegeta porównywał zdarzenia z życia Jezusa opisane w poszczególnych ewangeliach.

gr. eksŐgesis 'objaśnianie', pierwotnie 'objaśnianie słów wyroczni'

EMFAZA książk.'silny akcent emocjonalny wypowiedzi, patos; także: przesadna uczuciowość': Z emfazą deklamował poemat o zagładzie Troi. W jej sposobie wypowiadania drażniła go emfaza, z jaką często mówiła o zupełnie codziennych sprawach.



gr. émphasis 'wyrazistość, znaczenie'

ESCHATOLOGIA 'część doktryny religijnej, która zajmuje się rzeczami ostatecznymi, zwłaszcza przeznaczeniem człowieka, jego losami po śmierci, końcem świata itd.': Eschatologia chrześcijańska przedstawia koniec świata i dzień sądu, mówi o losach pośmiertnych człowieka, niebie i piekle.

ESCHATOLOGICZNY 'związany z eschatologią, ze sprawami ostatecznymi': Apokalipsa św. Jana jest jednym z głównych dzieł eschatologicznych. Wielu krytyków uważało, że ¨Faust¨ Goethego to dzieło poruszające problemy eschatologiczne: sensu istnienia człowieka w perspektywie boskiej i warunku zbawienia go.

fr. eschatologie od gr. éschatos 'ostatni, ostateczny', lógos 'nauka, słowo'

EUFEMIZM w językoznawstwie 'słowo lub zwrot użyte zamiast innego, bardziej drastycznego, nieprzyzwoitego, dosadnego, objętego tabu itd. słowa lub zwrotu': Eufemizmy to np. kobieta lekkiego prowadzenia zamiast dziwka; tam, gdzie król piechotą chodzi zamiast ustęp; odejść do wieczności zamiast umrzeć.

EUFEMISTYCZNY 'zwykle o formach językowych: nie nazywający rzeczy wprost, złagodzony': Eufemistyczne określenia. Eufemistyczny zwrot.

fr. euphemisme od gr. eu 'dobrze', phemi 'mówię'

ETYMOLOGIA 1. 'dział językoznawstwa zajmujący się pochodzeniem wyrazów': Etymologia zajmuje się m.in. ustalaniem, od jakiego słowa dany wyraz pochodzi i co pierwotnie znaczył. 2. 'pochodzenie wyrazu': W tym słowniku etymologia jest podana pod każdą grupą wyjaśnionych słów i zazwyczaj odnosi się do głównego słowa.

ETYMOLOG 'językoznawca badający pochodzenie wyrazów': Do najbardziej znanych w polskim językoznawstwie etymologów należą m.in. Aleksander Brückner i Franciszek Sławski.

ETYMOLOGIZOWAĆ 'wyprowadzać etymologię, dziś często: przesadnie zagłębiać się w etymologii': Z przekąsem mówiono, że autor etymologizuje – wyprowadza historię każdego słowa niemal z sanskrytu.

ETYMON w językoznawstwie 'wyraz lub cząstka wyrazowa, która jest podstawą etymologiczną innego wyrazu': Etymon słowa piwo to czasownik pić: pierwotnie piwo było to coś, co się pije – 'picie'.

gr. etymología 'poszukiwanie prawdziwego sensu słów'

GENEALOGIA 1. 'historia rodu, uwzględniająca jego pochodzenie i więzy pokrewieństwa łączące jego członków': Dziadek zaczął opowiadanie: – Nasza genealogia sięga daleko w przeszłość... 2. 'pochodzenie czegoś, ¨korzenie¨, z których to wyrasta': Genealogia gatunku literackiego. Genealogia ruchów rewolucyjnych. 3. 'dział historii, zajmujący się ustalaniem pokrewieństwa różnych osób, dat ich narodzin, ślubów, śmierci itd.'

GENEALOGICZNY 1. 'związany z genealogią – historią rodu': Kronika genealogiczna. Ů Drzewo genealogiczne 'przedstawienie historii jakiejś rodziny i więzów pokrewieństwa jej członków w formie wykresu przypominającego drzewo' 2. 'związany z genealogią – pochodzeniem czegoś': Praca historyka literatury zawierała ciekawe rozważania genealogiczne, dotyczące dziewiętnastowiecznej powieści historycznej. 3. 'związany z genealogią – działem historii': Genealogiczne ustalenia, odnoszące się do stosunków pokrewieństwa wśród pierwszych Piastów.

łac. genealogia z gr. genealogía 'opowieść o dziejach rodu'

INWOKACJA 1. w nauce o literaturze 'zwrócenie się do muzy, bóstwa lub jakichś wartości, często występujące na początku wielkich poematów epickich': Inwokacja to rodzaj apostrofy, wezwanie poety, zazwyczaj zawierające prośbę poety o natchnienie. 2. przestarz. 'uroczysty zwrot do kogoś lub jakichś wartości, rozpoczynający podniosłe przemówienie lub list'



łac. invocatio 'wezwanie'

KOSMOGONIA 1. 'pochodzenie oraz powstanie obiektów kosmicznych i ich zespołów; także: zajmujący się tym dział astronomii': Kosmogonia Układu Słonecznego. 2. 'w religiach i filozofii: zespół koncepcji, wyobrażeń i wierzeń odnoszących się do powstania świata': Kosmogonia buddyjska, judaistyczna. Kosmogonia materialistyczna.


złożenie cząstek: kosmo- i -gonia od gr. gónos 'zrodzenie'

KULT 1. 'cześć religijna oddawana bóstwu, świętym osobom lub przedmiotom; także: zewnętrzne objawy tej czci, ogół obrzędów, czynności religijnych': Kult świętych w Kościele katolickim. Kult Słońca, Księżyca. W starożytnym Egipcie otaczano kultem skarabeusze. Rola pieśni w kulcie prawosławnym. Ů Kult jednostki 'oddawanie Stalinowi niemal boskiej czci i skupienie w jego ręku olbrzymiej, dyktatorskiej władzy': Nikita Chruszczow w swym słynnym referacie omówił straszliwe następstwa kultu jednostki w krajach Związku Radzieckiego. 2. 'wielki, często przesadny szacunek dla kogoś lub czegoś, uwielbienie, cześć': Kult wieszczów. Kult postępu. Kult kariery i popularności we współczesnym świecie zachodnim.

KULTOWY 1. 'związany z kultem – oddawaniem czci komuś lub czemuś': Naczynia kultowe. 2. 'taki, który jest obiektem kultu, wzorcem dla pewnego pokolenia lub środowiska, bardzo istotny, ważny dla jakiejś grupy': Od tego czasu ¨Rejs¨ zdążył się już stać filmem kultowym. Czy zdaje pan sobie sprawę, że dla dużej grupy czytelników jest pan pisarzem kultowym? Kultowa grupa muzyczna.

łac. cultus 'uprawianie; cześć'

UWAGA: w 2. znaczeniu wyraz modny, nadużywany.


LITURGIA 1. 'ogół obrzędów i ceremonii, będących zewnętrzną, publiczną formą kultu w jakiejś religii': Porządek liturgii. Improwizowana, pełna spontaniczności liturgia pierwszych chrześcijan. W czasie nabożeństwa w cerkwi zwrócili uwagę na piękną, bogatą liturgię prawosławną. 2. książk. 'nabożeństwo': Uczestniczyli w liturgii mszy świętej na Jasnej Górze.


LITURGIKA 'nauka o liturgii': Liturgika zajmuje się m.in. opisem i wyjaśnianiem obrzędów religijnych.

łac. śr. liturgia od gr. leitourgía 'służba publiczna'

METAFORA inaczej: PRZENOŚNIA w nauce o literaturze 'takie użycie wyrazu, w którym zyskuje on nowe, zmienione pod jakimś względem znaczenie; także: wyrażenie, w którym łączone są ze sobą wyrazy zawierające niezgodne cechy semantyczne, przez co przynajmniej jeden z nich zyskuje nowe znaczenie, zaś całość stanowi środek ekspresji artystycznej': Piękne, poetyckie metafory z wiersza Herberta ¨Mona Liza¨ to m.in. ¨kolczaste druty rzek¨, ¨tyka jej regularny uśmiech¨, ¨od mięsa życia odrąbana¨. Metafory potoczne to ¨kamienne serce¨, ¨wiatr wyje¨ lub nazwanie przez kapłana wiernych ¨owieczkami¨. Jedna z najstarszych teorii metafory mówi, że metafora to skrócone porównanie: zamiast ¨oczy jak chabry¨ mówi się ¨chabry oczu¨. Współcześnie mówi się raczej, że to odkrycie podobieństwa w rzeczach niepodobnych.

METAFORYKA 'zbiór metafor jakiegoś twórcy, metafor w jakimś tekście, okresie literackim itd.': Metaforyka Leśmiana. Metaforyka romantyczna.

gr. metaphorá 'przeniesienie'

MIT 1. 'fantastyczna opowieść o bogach, bohaterach, demonach itd., która zawiera podstawowe dla jakiejś społeczności prawdy religijne i moralne, służy interpretacji świata oraz spełnia funkcję jednoczącą tę społeczność': Mit o Prometeuszu, w starożytnej Grecji należący do opowieści tłumaczących początki ludzkiej cywilizacji, w naszych czasach pobudza artystów do myśli o tragicznej wolności człowieka i idei cierpienia dla dobra ludzi. 2. pot. 'zmyślona, nieprawdziwa opowieść, często przy tym barwna i niezwykła': O jego zamożności krążyły mity.

MITYCZNY 'związany z mitem, zazwyczaj w 2. znaczeniu': Jego mityczne bogactwo okazało się zupełną bujdą.

MITOLOGIA 'zbiór mitów w 1. znaczeniu': Mitologia grecka i rzymska. Mitologia Słowian.

MITOLOGICZNY 'związany z mitologią, zwłaszcza grecką lub rzymską, lub z mitami w 1. znaczeniu': Do jego ulubionych bohaterów mitologicznych należeli Orfeusz i Eurydyka. Elementy mitologiczne w powieści.

MITOMANIA 'wymyślanie i opowiadanie niezwykłych, barwnych historii, zwłaszcza na swój temat': W te przygody nie trzeba wcale wierzyć, to typ opętany mitomanią.

MITOMAN 'osoba, która wymyśla i opowiada o sobie niezwykłe historie': To mitoman, połowa tych niezwykłych sukcesów zrodziła się w jego głowie.

MITOLOGIZOWAĆ 1. 'nadawać czemuś cechy niezwykłe, często – idealne': W latach 70. i 80 mitologizowano życie na Zachodzie, opowiadając o nowoczesności i luksusach, w które opływają wszyscy obywatele. Wiele osób, decydujących się na emigrację, wkrótce przekonało się, jak daleko odbiegają te opowieści od rzeczywistości. 2. 'wprowadzać do czegoś elementy mitologiczne': W ¨Ulissesie¨ James Joyce umitologizował rzeczywistość Dublina.



gr. mýthos 'opowieść'

MONOTEIZM książk. 'wiara w istnienie tylko jednego Boga': Monoteizm chrześcijański. Religioznawcy wyróżniają monoteizm i politeizm.


MONOTEISTYCZNY książk. 'związany z monoteizmem, opierający się na wierze w istnienie tylko jednego Boga': Do religii monoteistycznych należą: judaizm, chrześcijaństwo i islam.

fr. monothéisme z gr. mónos 'jedyny', theós 'bóg'

MOSZCZ 'surowy sok, wyciskany z owoców, wykorzystywany np. do wyrobu win, soków i galaretek': Ů Moszcz winny 'młode, niskoalkoholowe wino owocowe, najczęściej gronowe'



niem. Most z łac. mustum

PARALELA 1. 'zespół cech podobnych lub odpowiadających sobie, występujących w porównywanych rzeczach; także: wydobywanie podobieństw lub odpowiedniości w rzeczach porównywanych': Profesor ukazał paralele między światem bogów starożytnych a problemami wówczas żyjących ludzi. Jasienica przeprowadza paralelę między rozwojem sytuacji w Polsce i we Francji w XVI, XVII i XVIII w. 2. w geometrii, przestarz. 'linia prosta równoległa do innej prostej'

PARALELNY 'równoległy do czegoś innego: mający podobne lub analogiczne cechy, występujący w tym samym czasie itd.': Paralelne wątki w mitologii greckiej i rzymskiej. Paralelny rozwój wydarzeń.

PARALELIZM 1. 'równoległość między porównywanymi rzeczami: istnienie między nimi podobieństw lub analogii, współwystępowanie w tym samym czasie itd.': Paralelizm losów wojennych bohaterów ¨Kolumbów¨. Paralelizm duszy i ciała. Paralelizm w rozwoju gospodarczym Polski, Czech i Węgier po roku 1989. 2. w sztuce 'równoległe lub cykliczne występowanie takich samych lub podobnych elementów kompozycyjnych utworu, np. podobnych zwrotów, sformułowań, refrenu': Paralelizm w pieśniach ludowych.



fr. paralléle z łac. parallelus z gr. paráll¦los 'równoległy'

PASCHA 1. 'w judaizmie: jedno z najważniejszych świąt żydowskich, obchodzone na pamiątkę wyjścia Izraelitów z Egiptu': W Izraelu Pascha – zwana też: Pesach – zaczyna się na przełomie marca i kwietnia i trwa 7 dni (w diasporze 8). 2. 'u chrześcijan obrządku wschodniego: Wielkanoc' 3. 'słodka potrawa wielkanocna robiona z białego sera, żółtek i bakalii': Święta u babci zawsze kojarzyły mu się z z suto zastawionym stołem, na którym pyszniły się wielkanocne baby, mazurki i paschy. Tradycyjnie paschę przygotowywano w specjalnej drewnianej formie z wywierconymi otworami, żeby mogła przez nie ściekać serwatka.

PASCHAŁ 'bardzo duża, ozdobna świeca z wosku, zapalana podczas mszy w okresie wielkanocnym, poświęcana w Wielką Sobotę jako symbol Chrystusa Zmartwychwstałego'

łac. kośc. Pascha z hebr. pesach 'przejście'

POTENCJAŁ 1. 'wszelkie możliwości, moce, zdolności, które tkwią w kimś albo w czymś (np. w jakiejś instytucji, przedsiębiorstwie itp.)': Dysponujemy ogromnym potencjałem ekonomicznym. Nie możemy też pominąć potencjału ludzkiego, którym rozporządzamy. 2. w fizyce 'wielkość, która charakteryzuje stan pola (elektrycznego, magnetycznego, grawitacyjnego) w danym punkcie': Różnica potencjałów elektrycznych.


POTENCJALNY 'taki, który może być, może nastąpić; możliwy'; także 'taki, który tkwi w czymś i w sprzyjających okolicznościach może się ujawnić': Potencjalni klienci odeszli z kwitkiem. Potencjalny inwestor. Potencjalni przywódcy ruchu związkowego. Potencjalna klientela polityczna prawicy.

UWAGA: wyraz używany niepoprawnie w połączeniu potencjalne możliwości, np. ¨Zakład ma potencjalne możliwości rozwoju¨ (poprawnie: Zakład ma możliwości rozwoju).



łac. potentia 'moc, siła' i potentialis 'możliwy'

PSYCHE 1. 'w mitologii greckiej: ukochana Erosa, uosobienie duszy ludzkiej': Była sobie raz królewna i nazywała się Psyche, co po grecku znaczy: dusza. Była tak piękna, że poddani modlili się do niej, zapominając o Afrodycie. Zagniewana bogini wezwała Erosa i kazała mu w sercu Psyche obudzić miłość do najszkaradniejszego potwora, jaki się znajdzie na ziemi. Lecz Eros, ujrzawszy dziewczynę, sam się zakochał i dał jej pałac cudowny. (Parandowski) 2. książk. 'świat wewnętrzny jakiejś osoby, jej psychika, dusza': Im lepiej ją poznawał, tym bardziej podziwiał jej psyche, jej bogactwo wewnętrzne.



gr. PsychŐ

PRIORYTET 1. 'pierwszeństwo': Dają priorytet rozwiązaniom siłowym. Czy inwestycje mieszkaniowe uzyskają w tych planach priorytet? 2. 'sprawa, której daje się pierwszeństwo, najważniejsze zadanie': Priorytety społeczne. Realizacja priorytetów gospodarczych.

PRIORYTETOWY 'taki, który ma pierwszeństwo, priorytet w danej dziedzinie': Priorytetowe inwestycje. Priorytetowe przedsiębiorstwa. Priorytetowe zadania.

niem. Priorität z łac. prioritas od: prior 'wcześniejszy, pierwszy'

PROKREACJA książk. 'płodzenie dzieci, wydawanie na świat potomstwa': Dawniej Kościół katolicki aprobował tylko takie stosunki seksualne, które mają na celu prokreację, obecnie uważa się raczej, że małżonkowie mogą ¨cieszyć się sobą¨.



p.-łac. procreatio 'płodzenie'

PROZELITA książk. 'świeżo pozyskany wyznawca jakiejś religii lub ideologii': Uprawiali praktyki religijne z gorliwością prozelitów. Prozelici nowej fali.

PROZELITYZM książk. 'dążenie do pozyskania nowych wyznawców, nowych zwolenników jakiejś ideologii' wyznawców

łac. kośc. proselytus 'nawrócony' z gr.

PRYMAT 'pierwszeństwo; największe znaczenie': U nas sprawy polityczne zawsze miały prymat. Poprzednio ligowy prymat wywalczył sobie ¨Lech¨ Poznań.



łac. primatus 'mający pierwszeństwo'

REKAPITULACJA książk. 'zwięzłe powtórzenie treści czegoś, np. wcześniejszych wypowiedzi; podsumowanie, streszczenie': Rekapitulacja konferencji. Nie żartujmy, proszę kolegów; to nie była rekapitulacja naszych wypowiedzi, lecz ich groteskowe streszczenie, parodia wręcz!


REKAPITULOWAĆ 'dokonywać rekapitulacji': Rekapitulować historię głównego bohatera dramatu. Rekapitulując to, co powiedziałem: – Tylko regularne i częste jedzenie owoców zapewni Państwu zdrową starość.

łac. recapitulatio 'powtórzenie treści'

SCHOLASTYKA 1. w filozofii 'główny kierunek średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej, traktujący jako problem zasadniczy zgodność prawd wiary z rozumem, co wynikało z przekonania autorów o potrzebie zrozumienia tego, w co się wierzy': W scholastyce posługiwano się sformalizowaną metodą konfrontowania danych Pisma Świętego oraz Tradycji z autorytetami ojców Kościoła i filozofii oraz rozumowaniem logicznym lub metafizycznym. Rozwój scholastyki wyrażał się między innymi w powstawaniu uniwersytetów jako ośrodków naukowych z oryginalnymi metodami nauczania. 2. przen. 'prowadzenie dociekań oderwanych od rzeczywistości, rozstrzyganie kwestii spornych przez odwoływanie się do autorytetów; także: żonglowanie w dyskusji argumentami o pozorach logiczności': W swoich pseudonaukowych dociekaniach uprawia czczą scholastykę, to nie ma nic wspólnego ze sprawdzoną wiedzą, którą można weryfikować w badaniach.

SCHOLASTYK 1. 'przedstawiciel scholastyki w dziedzinie filozofii': Znanymi scholastykami byli m.in. św. Tomasz z Akwinu, św. Anzelm z Canterbury i Pierre Abélard. 2. 'katolicki duchowny, który jako członek kapituły nadzoruje szkoły w danej diecezji': Pismo scholastyka do przełożonych szkół diecezjalnych.

SCHOLASTYCZNY 1. 'dotyczący scholastyki w znaczeniu 1. lub scholastyków': Metody scholastyczne. Pisarz scholastyczny. 2. 'niesprawdzony doświadczalnie, oderwany od życia, abstrakcyjny': Scholastyczne spekulacje.



gr. scholastikós 'szkolny'

SEMITA 'człowiek należący do jednego z pokrewnych etnicznie ludów zamieszkujących Azję południowo-zachodnią, których pierwotną siedzibą była prawdopodobnie pustynia syryjsko-arabska': Wędrówka Semitów na zachód. Polityka dyskryminacyjna skierowana przeciwko Semitom.

SEMICKI 'związany z Semitami': Języki semickie. Pismo semickie. Semicki typ urody.

łac. Sem od hebrajskiego imienia Szem, noszonego przez biblijnego protoplastę, jednego z trzech synów Noego, którego potomkiem był Abraham

SZABAS ALBO SZABAT 'w judaizmie: świąteczny dzień odpoczynku, który trwa od wieczoru w piątek do wieczoru w sobotę': Żydzi przestrzegają w szabat zakazu pracy, który obejmuje 39 czynności.



hebr. szabb˘t 'odpoczynek'

TEOLOGIA 'nauka o Bogu – dyscyplina, w której ramach prowadzi się dociekania o Bogu lub bogach, interpretuje i uzasadnia twierdzenia danej religii': Teologia może być uprawiana niezależnie od określonej religii albo – częściej – uprawiana w ścisłym związku z pewnym wyznaniem. Do najważniejszych źródeł teologii katolickiej należą: Biblia oraz nauczanie Kościoła, w tym m.in.: nauczanie papieskie i nauczanie soborów oraz nauki ojców Kościoła.

TEOLOG 'znawca teologii': Do najwybitniejszych teologów średniowiecza należą: św. Tomasz z Akwinu, Anzelm z Cantenbury i Tomasz á Kempis.

łac. theología z gr. theós 'bóg', lógos 'nauka, słowo'

TEOCENTRYZM 'pogląd stawiający Boga w centrum zainteresowań filozoficznych, moralnych, naukowych itd., podporządkowujący sens istnienia człowieka celom pozaziemskim, zaś wszystkie dziedziny życia – religii': Renesansowy antropocentryzm przeciwstawiał się teocentryzmowi średniowiecza.

TEOCENTRYCZNY 'związany z teocentryzmem, wynikający z teocentryzmu': Światopogląd ściśle związany z religią wcale nie musi być teocentryczny, przykładami tego są poglądy oparte na religiach Wschodu, np. na buddyzmie i jodze, w których większe znaczenie ma droga człowieka do wyzwolenia i prawdy niż wola i działanie bogów lub Boga.

złożenie cząstki: teo- i słowa: centryzm

TETRAGRAM 'napis złożony z czterech znaków': Do dziś trwają dyskusje biblistów, jak odczytać tajemniczy tetragram JHWE, będący imieniem Boga.

złożenie cząstek: tetra- i -gram od gr. grámma 'napis'



1 Opracowano na podstawie: Multimedialny słownik wyrazów obcych i trudnych Andrzej Markowski, Radosław Pawelec; Wydawnictwo Wilga, 2002





Yüklə 60,95 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə