SüNBÜl zâde vehbî Dİvani’nda şİİr ve şAİR



Yüklə 183,57 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix11.01.2018
ölçüsü183,57 Kb.
#20311


DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

1743



 

www.idildergisi.com 

 

SÜNBÜL

-

ZÂDE VEHBΠDİVANI’NDA ŞİİR VE ŞAİR 

İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER

 

Tolga ÖNTÜRK

1

   

ÖZ

 

Edebiyatımızda  ilk  kez  “Büyük  Doğu”  dergisinde  kullanılan  bir  terim  olan  poetika, 

“yapmak, üretmek, yaratmak” anlamına gelen “poiein” kelimesinden türemiştir. Edebiyat terimi 

olarak  şairlerin  bağlı  oldukları  veya  önemsedikleri  şiir  görüşü  anlamına  gelmektedir.  Batıda 

Aristoteles’in  yazdığı  “Poetika”  adlı  eser  bu  alanda  yazılmış  ilk  eser  olarak  kabul  edilirken, 

bundan  sonra  çeşitli  vesilelerle  gelişme  kaydeden  bu  kavram,  20.  yüzyıldan  itibaren  bir 

araştırma  yöntemi  olarak  uygulanagelmiştir.  Divan  şiirinde  özellikle  tezkirelerde,  bazı 

dibâcelerde  ve  eserlerin  sebeb-i  telif  kısımlarında  poetik  görüşlere  rastlamak  mümkündür. 

Bunun  yanı  sıra  pek  çok  divan  şairi,  divanlarının  muhtelif  kısımlarında  şiir  ve  şairle  ilgili 

düşüncelerini  ifade  etmişlerdir.  Şiir  ve  şairle  ilgili  görüşlerin  ortaya  konması,  şairin  şiire 

bakışının  nasıl  olduğu  ve  dönemin  şiir  anlayışını  görebilmek  açısından  önemlidir.  Farklı 

temayüllerin  ve  edebi  çeşitliliğin  bol  olduğu  bir  dönem  olan  on  sekizinci  yüzyıldaki  divan 

şairlerinden  olan  Sünbül-zâde  Vehbî’nin  Divanı’nda  da  genel  olarak  şiir,  şairin  kendi  şiiri  ve 

başka  şairlerle  ilgili  görüşlere  rastlamak  mümkündür.  Bu  çalışmada  farklı  bir  şiir  anlayışı 

benimseyen  Sünbül-zâde  Vehbi’nin  Divanı’nda  şiir  ve  şairlerle  ilgili  genel  görüşlere  yer 

verilmiştir. Bu vesile ile şairin hem dönemindeki şiir atmoseferine ve şairlere bakışının hem de 

genel olarak şiir mefhumu ve divan şiirine bakışının nasıl olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır

.

 



Anahtar Kelimeler

Poetika, Sünbül-zâde Vehbî, Divan edebiyatı, 18. yüzyıl, şiir, şair. 



 

  Öntürk, Tolga."

Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler

". idil 5.26 

(2016):1743-1762

 

Öntürk, T. (2016). 

Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler



idil, 5 (26), s.1743-1762 



 

 

                                                      

1

Araş. Gör. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi/Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü/Eski Türk Edebiyatı Abd,  



onturk_tolga(at)hotmail.com.

 



 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1744 


 

 

Thoughts Concerning the Poet and Poetry  

in the Divan 

of Sünbül

-

zâde Vehbî

  

ABSTRACT 

“Poetika”,  which  is  a  term  firstly  used  in  “Büyük  Doğu”  (Great  East)  Review  in  our 

literature, is derived from the word “poi ein” meaning “to do, to produce, and to create”. As a 

literary  term,  it  expresses  a  poetry  movement  which  poets  belong  to,  or  which  they  attach 

importance to. While the work titled “Poetika” written by  Aristoteles is deemed to be the first 

work written in this field, this concept coming a long way on various occasions afterwards has 

started being applied as a method of research as of the 20th century. It is possible to encounter 

such  poetic  views  in  the  divan  poems,  particularly  in  the  collection  of  biographies,  in  some 

preambles, and in the copyright parts of the works. Besides, many divan poets expressed their 

thoughts  in  miscellaneous  parts  of  their  collected  works  relating  to  the  poet  and  poetry. 

Revealing  the  opinions  related  with  the  poet  and  poetry  is  important  in  respect  to  how  the 

viewpoint of a poet about poems is, and to evaluate the understanding of poetry of that period. It 

is  also  possible  to  see  the  opinions  and  comments  on  the  poetry  in  general,  and  on  the  poet’s 

own  poems,  and  on  the  poems  of  the  other  poets  in  the  Divan  (the  Collected  Works)  of 

Sünbülzade Vehbi, who was one of the divan poets of the 18th century when there were many 

different trends and literary diversity.In this study, general comments related to poets and poetry 

taking part  in the Divan (the Collected Works) of Sünbülzade Vehbi  who adopted a different 

understanding  of  poetry.  On  this  occasion,  the  poet’s  viewpoint  on  the  poem  and  poetry  in 

general as well as on the Divan poetry in his period have been tried to be revealed. 

Keywords: Poetika, Sünbülzade Vehbi, the Divan literature, 18th century, poem, poet. 

 

 



 

 

 

 

 

 



DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

 



1745

 

www.idildergisi.com 



 

Giriş 

“Poetika”, ilk kez Aristoteles’in kullanmış olduğu bir kavram olup yazılan ilk 

kitap  da  onun  Poetika/Şiir  Sanatı  Üzerine  (Aristoteles,  2012)  adlı  kitabıdır.  Pek  çok 

dilde  aynı  kökten  gelen  karşılıklarıyla  kullanılan  poetika  kelimesine,  Fransızcada 

vaktiyle yalnız şiir değil, bütün güzel sanatlar hakkında ve güzelliğin felsefesi gibi bir 

mana yüklenmiştir (Okay, 2014: 15). Geniş anlamı ile şiire dair her mesele ile uğraşan 

bilim alanı (Okay, 2014: 17) olarak tarif edilen poetika, şairlerin bağlı oldukları veya 

önemsedikleri şiir görüşü, bir şairin şiire ve şaire dair düşünceleri anlamına gelir.  



“Türk  edebiyatında  şiir  sanatı  üzerine  düşünme  faaliyetleri,  büyük  ölçüde 

1880’li  yıllardan  sonra  başlamıştır.  Tanzimat’tan  sonra  Türk  şairleri,  şiir  ve 

edebiyatın  her  mevzuu  üzerine  kafa  yormuşlardır.”(Coşkun,  2011:  56-57)  Modern 

Türk şiirinde Cenap Şehabettin, Ahmed Haşim, Cahit Sıtkı, Orhan Veli, Necip Fazıl 

gibi pek çok şairin şiir ve şaire ilişkin görüşlerine bazen poetik bir metin içinde bazen 

de şiirlerinde veya yazılarında rastlamak mümkündür.  

Divan  şiirinde,  modern  Türk  şairlerininki  gibi  metinlere  rastlanmaz.  Divan 

şairlerinin  poetikaları  tabii  oldukları  şiir  geleneği  tarafından  daha  önceden 

belirlenmiştir.  Bu  yüzden,  bu  şairler  modern  anlamda  bir  poetika  yazma  gereği 

duymamışlardır (Coşkun, 2011: 57).  

Osmanlıda,  şiir  sanatına  dair  teorik  yazıların  bulunmadığına  yönelik 

düşünceler  de  doğru  değildir.  Zira  dönemin  poetik  tavrını  belirleyen  yazılar  başlı 

başına bir kitap halinde verilmese de şairlerin divanlarındaki beyitlerde, dibâcelerde, 

tezkirelerde  yer  yer  kendini  gösterir  (Gür-Koçakoğlu,  2009:  97).  “Divan  şairlerinin 



poetik yaklaşımlarını ve tenkit içeren görüşlerini ifade etmiş oldukları kaynakları, a) 

Şuara tezkireleri b) Şairlerin divan ve divançelerinin önsözlerinde belirttikleri sanat 

ve edebiyat nazariyeleri c) Hevesname, Leyli vü Mecnun, Nefhatü’l-Ezhar, Sohbetü’l-

Ebkar,  Hayriye,  Hüsn  ü  Aşk  vb.  gibi  bazı  bölümleri  edebi  tenkit  özelliği  taşıyan 

eserler  d)  Tarih,  edebiyat  tarihi  ve  belagat  kitapları  şeklinde  tasnif  etmek 

mümkündür.” (Arı, 2005:52-53) 

Bu  tarzda  yazılmış  eserler  içerisinden  gösterilebilecek  en  güzel  örnek, 

Fuzûlî’nin Divan’larının dibâceleridir. Fuzûlî şiirin kaynağı, mahiyeti, önemi, faydası 

şiir  için  gerekli  alet  ve  edevat,  şiir-ilim  ilişkisi,  şaire  etki  eden  objektif  ve  sübjektif 

unsurlar  vb.  birçok  hususa  doğrudan  doğruya  divanlarının  mukaddimelerinde 

değinmiş,  bize  klasik  şairlerimizin  edebiyat,  sanat  ve  şiir  vakasına  bakışlarının 

tespitine yarayacak son derece önemli bilgiler vermiştir (Doğan, 2009: 10). 



 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1746 


 

Ortaya  çıktığı  ilk  yüzyıldan  beri  kendine  has  ve  belli  bir  gelenek  çerçevesi 

çizen  ve  varlığını bu  şekilde  sürdüren Divan  şiiri, aynı zamanda  her dönemde  farklı 

şiir  temayüllerinin  sergilendiği  engin  bir  şiir  alanıdır.  Divan  şiirinin  dönemleri 

içerisinde 18. yüzyıl ise ayrı bir öneme sahiptir. Bu yüzyılda, iki önemli şiir eğilimi 

olan Sebk-i Hindi ve Mahallileşme,  Şeyh Gâlib ve Nedim gibi şairlerin şahsından en 

doruk noktasına ulaşmıştır.  

Yüzyılın  belli  başlı  özellikleri  Nâbî,  Nedim  ve  Şeyh  Gâlib’de  görülen  ve 

bunların  etkisiyle  yüzyıla  egemen  olan  özelliklerdir.  17.  yüzyılın  sonunda  Nâbî  ve 

Sâbit’le  başlayan  edebiyata  yerli  unsurların,  adet  ve  ananelerin  girmeye  başlaması 

hareketi,  18.  yüzyılda  daha  da  hızlanmış,  özellikle  Lale  Devri  şairlerinin  edebiyatı 

yerlileştirme çabası hız kazanmıştır. Bu yüzyılda klasik divan şiiri katı kaidelerinden 

kurtulmaya  başlamış,  yüzyıllardır  görülen  mazmunlar  değişmeye,  hiç  olmazsa 

yumuşamaya  başlamıştır.  Yine  bu  yüzyılda  birkaç  şeyh  şair  dışında  tasavvufî  aşk 

işlenmemiştir.  Şiirde  görülen  özelliklerden  biri  de  şarkı,  manzum  tarih  ve  nazirenin 

belirgin bir biçimde artmasıdır (Kolektif, 1987: 196). 

18.  yüzyıl  Osmanlı  şiirinin  bir  başka  belirgin  özelliği  de  Divan  şiirinin 

gelenekselleşmiş  “sevgili”  tipini  değişime  uğratmasıdır.  Klasik  şiirde  sevgilinin 

anlatımı yıllarca belli kalıplarla ifade edilmesine rağmen, Enderunlu Fâzıl ve Sünbül-

zâde  Vehbî’de  bu  kalıplaşmış  ifadelerin  dışına  çıkıldığı  görülür  (Sürelli,  2007:  17). 

Sünbül-zâde  Vehbî  gibi  şairlerin  eserlerinde,  cinselliğin  ifade  edilişinin  belirgin  bir 

şekilde  değişmesi bu dönemde  yazılan  kimi şiirlerin ortak  bir özelliği durumundadır 

(Sürelli, 2007: 16). 

Yüzyılın  öne  çıkan  şairlerinden  olan  Sünbül-zâde  Vehbî  (17020/21-1809), 

Maraşlı  bir  aile  olan  “Sünbülzâdeler”dendir.  Maraş’ta  ilim  tahsil  ettikten  sonra 

İstanbul’a gelerek kadılık yapmıştır (Naci, 1995: 90). Zamanın ileri gelenlerine gazel 

ve kasideler sunarak onlarla dostane ilişkiler kurmuştur.  Bu münasebetlerin tesisiyle 

Rumeli  ve  Anadolu’nun  birçok  yerlerinde  kadılıklarda  bulunma  imkanına 

kavuşmuştur. Arkadaşı Surûrî, onun Yaş ve Bükreş’te 17 yıl kadılık yaptığını, Eflak, 

Boğdan ve Siroz’da da bulunduğunu ifade eder (Yenikale, 2012: 14). 

Şair,  kadılık  görevinden  sonra  haceganlık  (mali  işler)  görevi  yürütmüş,  bu 

meslekte  7  sene  görev  yaptıktan  sonra  sarayda  tesis  ettiği  güven  ve  Farsçaya  olan 

hakimiyeti  neticesinde  İran’a  elçi  olarak  görevlendirilmiştir.  İran’da  ve  Bağdat’ta  

yaptığı işler dolayısıyla hakkında I. Abdulhamit’e verilen malumat sonrasında idamına 

karar verilmiştir. Şair, öldürülmeden önce bir posta tatarı kıyafetiyle gizlice İstanbul’a 

dönmüş  ve  Üsküdar’da  bir  dostunun  evine  sığınmıştır  (Yenikale,  2012:  14). 

Affedilmek  ve  yeniden  hamilerinin  ihsanına  layık  olmak  için  çeşitli  kasideler 

yazmıştır.  Yedi  yıllık  sefaletten  sonra  Halil  Hamid  Paşa’nın  ilgisini  görerek  eski  işi 




DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

 



1747

 

www.idildergisi.com 



 

kadılığa  geri  dönmüştür.    Hayatının  geri  kalan  döneminde  çok  farklı  yerlerde  görev 

yapan  ve  bazen  itibardan  düşüp  bazen  yükselen  Vehbi,  III.  Selim  zamanında 

“Sultanü’ş-Şuara” unvanını almıştır. Ömrünün kalan kısmını zevk ve eğlenceden geri 

kalmadan geçiren şair, nikris denilen bir hastalığa yakalandıktan sonra iki senden fazla 

hasta yatıp 1809 senesinde de vefat etmiştir (Yenikale, 2012: 16-17). 

18.  yüzyıl  şairleri  arasında  klasik  şiiri  en  iyi  temsil  eden  şairlerden  olan 

Vehbî’de, büyük şairlerde görülen şiirsellik yoktur. O, daha çok şekle, dışa ve klasik 

estetiğe  önem  vermiştir.  Bâkî,  Nâbî,  Sâbit  ve  Nedim’in  mazmunlarını  tekrarlamış, 

divan  şiirinin  söz  ve  mana  sanatlarına  hemen  her  beytinde  yer  vermiştir.  Zevk  ve 

eğlenceye düşkün olan şair, bu özelliğini hemen her şiirine yansıtır. Şiirlerinde Sâbit 

gibi yerel konulara, günlük hayatla ilgili atasözleri ve deyimlere yer vermiştir. Bazen 

laübalileşen şairin şiirleri, devrin toplumsal hayatını yansıtması bakımından önemlidir 

(Kolektif, 1987: 109). 

Vehbî’nin  Divanı’nın  yanı  sıra,  oğlu  Lütfullah  için  yazdığı  nasihatname 

türünde  1181  beyitlik  “Lutfiyye”  ve  bir  zen-dost  ve  mahbub-dost  tipinin  mizahi  bir 

şekilde  canlandırıldığı  785  beyitlik  “Şevk-engiz”  adlı  mesnevileri  mevcuttur.  Yine 

Arapça-Türkçe yazdığı “Nuhbe-i Vehbî” adlı eseri ve Farsça-Türkçe yazdığı “Tuhfe-i 

Vehbî”  adlı eseri manzum  yazılmış birer sözlüktür. Bunların dışında  “Münşeat”  adlı 

eseri  kendisinin  ifadesiyle  yanmıştır.  Bu  eserin  kimi  parçaları  muhtelif  yerlerde 

bulunmaktadır (Yenikale, 2012: 20). 

Vehbî’nin oldukça hacimli olan Divanı’nda şiir ve şairle ilgili pek çok görüşe 

rastlanmaktadır.  Şair  bu  görüşlerini,  kasidelerinde  ve  gazellerinin  genellikle  makta 

beyitlerinde  dile  getirir.  Onun  özellikle  “sühan”  ve  “kağıt”  redifli  kasideleri,  şiire  ve 

şaire  dair  görüşlerini  vermesi  açısından  önemlidir.  Vehbî  Divanı’nda,  şiir  ve  şairle 

ilgili terim  ve  kavramlar,  genel  olarak  şiir, şair,  kendi şiiri ve  önceki dönem  şair ve 

eserlerle ilgili görüşler yer alır.  

Vehbî Divanı’nda Şiir ve Şairle İlgili Görüşler 

1.

 

Divan’da Geçen Şiir ve Şairle İlgili Kavram ve Kelimeler 

 

Zengin imge ve hayal ürünlerine sahip olan divan şairleri, şiiri ve şairi tavsif 

ve teşbih etmede çeşitli adlandırmalar ve yakıştırmalar yapmışlardır. Şairlerin şiir ve 

şair ile ilgili kullandıkları kelimeler hem divan şiirinin genelinde kullanılan kelime ve 

terimlerden hem de şairin kendi şairlik tabiatından gelen yakıştırmalardan oluşur. Bir 

şairin  şiirle  ilgili  hangi  kelime  ve  terimlerden  haberdar  olduğunun  ve  hangilerini 

kullandığının bilinmesi; onun şiire bakışının ne olduğu, hangi şairlerin veya ekollerin 



 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1748 


 

izinden  gittiği,  şiirle ilgili belagât  bilgisinin olup olmadığı  hakkında  bize  bilgi  verir. 

Vehbî  Divanı’nda  şiir  ve  şairle  ilgili  kullanılan  kelime  ve  kavramlardan  bazıları 

şunlardır: 



“Şiir,  inşa,  ta’b,  sühan,  divan,  güftar,  şerh,  nazm,  kalem,  ehl-i  rakam, 

belagat,  kemal,  erbab-ı  kemal,  geda,  derbeder  (şairlikten  yoksun  olanlar  için), 

yazmak,  makal,  vezn,  murabba,  gazel,  kaside,  tarih,  kelam,  kitap,  eş’ar,  mana, 

mazmun,  ehl-i  irfan,  nüsha,  marifet,  fesahat,  lafz,  zeban,  üslub,  endişe,  maarif, 

edibane, tumar, tasannu, berceste, mısra, şuur, varak, eda, cinas, iham, hikmet, bikr-i 

mana, sihr-i helal, beyan, zeyl, muamma, mecmua, kağıt...” 

2.

 

Genel Olarak Şiir ve Şairle İlgili Görüşler 

 

2.1.

 

Şiir ve Eskilerin Şiiri 

 

Vehbî Divanı’nda eski şiir ve şairlere yönelik pek çok şey söylenmiştir. Eski 

şiir  ile  ilgili  görüşlerin  yanı  sıra  gerek  divan  şiirinden  olsun  gerekse  Fars,  Arap  ve 

Çağatay şiirinden olsun pek çok şairden çeşitli vesilelerle bahsedilir. 

Şair,  eski  şiirle  ilgili  görüş  bildirirken,  kadim  şiiri  över.  Şiirin 

şekillenmesinde eski söz ustası ecdâdın şiire nizam vermesiyle gerçek şeklini aldığını 

ifade eder: 

   


Sühan-sencân-ı ecdâd-ı ‘izâmı  

   

Egerçi nazma vermişler nizâmı  

 

k.5/18

2

 

 

   

Vehbî,  seleflerin  şiirinden  ihsân  umarak,  onların  şiirini  taklit  ederek  şairlik 

yeteneğini  noksan  ve  ayıplanmış  kılmamak  gerektiğini  belirtir.  Kendisi  de  bu  yola 

başvurmadığını söyler: 



Esâfilden edip ümmîd-i ihsân  

Kemâlim kılmadım ma’yûb noksân  

 

K.7/26 

 

   


Sahâbeler  arasından  bazıları  gaza  ederken  şiir  okurlardı.  Vehbî’nin 

zamanında da hakikat ve konuşma ilminin ayini o adetten kaynaklanmaktadır: 



Gazâda şi’r okurdu ba’zı ashâb  

   

O ‘âdetdir henüz âyîn-i i’râb  

 

 

K.6/10 

                                                      

2

  

Bu çalışmada kullanılan örnek beyitler Ahmet Yenikale’nin hazırladığı Sünbülzade Vehbi Divanı’ndaki orjinal haliyle 



metne  dahil  edilmiştir.  Taksim  işaretinden  önceki  sayı  şiir  numarasını,  sonraki  sayı  ise  beyit  numarasını  vermektedir. 

Çalışmada kullanılan kısaltmalar ise şöyledir: Kaside K, kıt’a k, gazel G, rubai R.

 



DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

 



1749

 

www.idildergisi.com 



 

   

Şair  kendi  şiirini  överken,  geçmiş  şiir  ile  kıyaslama  yapar.  Selefler  içinden 

Vehbî gibi lütuf ve ihsana mazhar olan bir şair olmadığını ifade eder:  

 

Cihanda kangı şâ’irdir olan eslâfda bilmem  

Benim gibi bu rütbe mazhar olmuş lutf u ihsâna  

k.19/5 

 

   

Vehbî,  söz  sahbasının  keyfiyetinin,  neşesinin  bir  başka  olduğunu  savunur. 

Onu da sadece Nâbî gibi Câmî gibi rind meşreplilerin anlayacağını söyler: 

 

Anı Câmî gibi Nâbî gibi rindân añlar  



Başkadır neş’e-i keyfiyyet-i sahbâ-yı sühan   

K.51/16 

 

   

Eskiden beri seleflerin geleneği şudur ki, fasih ve güzel söz söyleyenler İranlı 

şair Vassaf gibi şahların nedimi olur: 

 

   

Sühanverler olur şâhâna Vassâf  

Kadîmî böyledir âyîn-i eslâf  

 

 

 

K.6/43 

 

2.2.

 

 Şiir ve Mana  

 

   



Şiiri  oluşturan  şekli  unsurların  yanı  sıra,  şiirde  mana  ve  anlam  da  daima 

şairler  tarafından  ön  planda  tutulmuştur.  Vehbî  de  şiirde  manaya  ağırlık  verilmesi 

gerektiğini düşünür. Şairler, sözün kadirini bilen hüner denizidirler, ki onların nazmı 

mana ipliğine dizilmiş cevher gibidir: 



 

Sühan kadrin bilir bahr-ı hünerdir  

Ki nazmı silk-i ma’nâda güherdir    

K.6/4 

 

   


Söz  ehli,  sadece  manada  lezzet  bulur.  Çünkü  o  tatlılık  ve  şirinliği  şekerde 

bulmak mümkün değildir: 

 

Bulur ehl-i sühan ma’nâda lezzet  

Ne mümkindir şekerde ol halâvet    

K.6/14 

 

   


Şiirde mana, kuru lafızlara can vermek gibidir. Kuru kelimelere can vermek 

de Hz. İsa’nın ölüleri dirilten nefesi ile teşbih edilir. Vehbî, kelime kalıplarına mana 

ruhunu  üfleyenin,  İsa’nın  nefesinin  feyzi  gibi  can  bağışlayan  söyleyiş  kabiliyeti 

olduğunu ifade eder: 




 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1750 


 

   


Kâlıb-ı elfâza nefh-i rûh-ı ma’nâ eyleyen  

Nutk-ı cân-bahşıñ mıdır feyz-i dem-i ‘Îsâ mıdır  

 

K.31/11 

 

   


Şair,  her  lafının  mananın  ruhânî  yönüne  hayat  verdiğini,  Allah’ın  İsa’nın 

mucizesini şairin söyleyiş kabiliyetinde gizlediğini belirtir: 

 

Hayât-efzâ olur ma’nâ-yı rûhânîye her lafzım  

Hudâ nutkumda pinhân etmiş i’câz-ı Mesîhâ'yı  

 

K.34/47 

 

   



“Yed-i beyza”, Hz. Musa’nın mucize olarak gösterdiği beyaz ve parlak elidir. 

Bu  tabir,  keramet  ve  harikulade  haller  için  de  kullanılır.  Sözün  yed-i  beyza’sı, 

mananın kalbinde görününce, Kelim’in şiirlerindeki gibi fikirleri parıltılı kılar: 

   


Eyleye şa’şa’a-i fikreti mânend-i Kelîm  

Ceyb-i ma’nâda nümûde yed-i beyzâ-yı sühan  

K.51/4 

 

   

Mana  düşünceden  soyutlanamaz.  Mana  gümüşü,  düşünce  kuyumcusunun 

tavasında eritilmeyince, söz mührünün geçerliliğine sahip olamaz: 

 

   

Pûte-i zerger-i endîşede kâl olmayıcak  

Sîm-i ma’nâ olamaz kâbil-i tamgâ-yı sühan   

K.51/10 

 

   

Vehbî, fikrin manada ne denli önemli olduğunu başka beyitlerde de belirtir. 

Sözü İranlı mitolojik kahraman Dârâ ile teşbih eden şair, sözün Dârâ gibi fikir ordusu 

ile mana memleketini alarak şan ve şöhretini gösterdiğini söyler: 



 

Ceyş-i fikr ile alıp memleket-i ma’nâyı  

Gösterir şevket ü dârâtını Dârâ-yı sühan    

K.51/17 

 

   


Kargalar,  bülbülü  taklit  ederek  nağme  okuduğunda  nasıl  kimse  ona 

inanmazsa,  yabancı söz ile de manaya başvurulmaz, inanılmaz. Bu yüzden şiire başka 

hayalleri katmamak gerekir; çünkü ödünç elbise ile süslenmek olmaz: 

Sühan-i gayr ile ma’nâya tevessül mü olur  

Zâg taklîd-i nagam etse de bülbül mü olur  

Vehbiyâ nazmıña derc etme hayâl-i digeri  

‘Âriyet câme ile ‘arz-ı tecemmül mü olur    

R.16 

 

2.3.

 

Şiir ve Hikmet 

 



DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

 



1751

 

www.idildergisi.com 



 

Şairler, her zaman şiirde hikmet olduğuna inanmış ve bu tutumlarını da Hz. 

Peygamber’in  “mine’ş-şi‘ri  le-hikmet”  (Şiirde  hikmet  vardır)  hadisine 

dayandırmışlardır. Şair, fasih ve güzel söz söyleyen kimselerin, mana cevherini tartan 

kimseler olduklarını ve onların lisanının hikmet hazinesinin kilidi olduğunu söyler: 

Sühanverdir güher-senc-i ma’ânî  

Kilîd-i genc-i hikmetdir lisânı  

 

K.6/19 

 

   


Vehbî, yukarıda zikrettiğimiz şiirle ilgili hadise telmihte bulunarak, alemlerin 

övünç  kaynağı  Hz.  Peygamber’den  olunan  rivayetle  beyâna  sihir,  şiire  de  hikmet 

dendiğini belirtir: 

Olundu Fahr-i ‘Âlem’den rivâyet  

Beyâna sihr denmek şi’re hikmet    

K.6/23 

 

   


Hikmet eseri olan şiir, mucizevi sözlerin sırrını açar. “Sihr-i helâl” ise onun 

sihri barındıran inşasının tavrıdır: 



Şi’r-i hikmet-eseri râz-küşâ-yı i’câz  

Tavr-ı inşâ-yı füsûn-perveridir sihr-i helâl    

K.24/15 

 

   


Şair,  beyanının  sihir  içinde  sihir  olduğunu  ve  şiirinin  ise  hikmet  pınarı 

olduğunu; şiir ve inşa (düzyazı) ilmine bu şekilde intisap ettiğini ifade eder: 



Beyânım sihr-ender-sihr ü şi’rim ‘ayn-ı hikmetdir  

Bu rütbe intisâbım var fünûn-ı şi’r ü inşâya  

K.29/54 

 

2.4.

 

Şiir ve İlim-Fen-İrfan 

Vehbî’nin  şiirden  ayrı  görmediği  mefhumlardan  biri  de  ilimdir.  Şair  bu 

düşünceyi  bazen  ayet  ve  hadislerle  de  destekler.  İlim  ve  şiir,  mana  içerisinde 

yoldaştırlar.  Sözü  bilen  kişi  ile  bilgisiz  şair  asla  bir  olmaz,  diyen  şair  “Hiç  bilenle 

bilmeyen bir olur mu?” (Zümer / 9. ayet) ayetine iktibasta bulunur: 

‘İlm ü şi’r ikisi ma’nâda mürâdifler iken  

Bir midir şâ’ir-i nâdân ile dânâ-yı sühan    

K. 51/26 

 

   


Sözün  manasının  baş  nüktesini  bilmek  için,  öncelikle  mana  ilminde 

maharetli, yetenekli olmak gerekir: 

 



 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1752 


 

Evvelâ ‘ilm-i ma’ânîde mahâret lâzım  

Bilmege nükte-i serbeste-i ma’nâ-yı sühan    

 

K.51/27 

 

   


Şair, güzel  söz  söylemek istiyenlerin,  “keşke  şiir  yazabilseydim” diyenlerin 

ve gazel yazmaya talip olmak isteyenlerin evvela ilim öğrenmesi gerektiğini savunur: 



Talib-i nazm-ı gazel ‘ilme çalışsın evvel  

Leyte şi’rî deyü eylerse temennâ-yı sühan    

 

K.51/25 

 

   

İlim  kavramının  yanı  sıra  şiir  için  kullanılan  tabirlerden  biri  de  fen’dir. 

Vehbî, kendi de fen’e ve ilme intisab ettiğini ve eğer belagâtte yarışmak icab ederse, 

Sehban’ı güzel sözleriyle susturabileceğini ifade eder: 



Eger ‘ilm ise maksad her fünûna intisâbım var  

Belâgat ise ebkem eylerim nutkumla Sehbân'ı  

 

K.27/24 

 

   


Şiirin âlemde kılıç darbesi gibi etkisi “durub-ı emsâl” yani atasözüdür; diğer 

meseleleri de fazilet ve irfan içerir: 



Fazl u ‘irfânı egerçi mesel-i sâ’irdir 

Darb-ı şemşîri de ‘âlemde durûb-ı emsâl    

K.24/16 

 

2.5.

 

 Şiir ve Nükte-Hüner 

 

   



Şairlik  hüner  işidir  ve  şair  ince,  zarif  nükteler  içeren  sözler  sarf  etmelidir. 

Güzel  söz  söyleme  üstâdları,  elbette  zarif,  yerli  söyleyişler  ve  nükte  içeren  sözler 

söyleyenlerdir:  

 

Olur elbette üstâd-ı sühanver  

Mahal-gûy u zarîf ü nükte-perver    

K.6/18 

 

   


Muamma  ilminde  nüktelerin  meziyetleri  başka  başkadır.  O  nadide  inceliği 

söz körleri görmezler: 



Başkadır ‘ilm-i mu’ammâda mezâyâ-yı nikât 

Görmez ol dikkat-i nâ-dîdeyi a’mâ-yı sühan  

K.51/60 

 

   


Gerçek  şairlerin  güzel  edaları,  güzel  ve  bedii  tarzları  ile  her  nüktelerinde 

çeşitli manalar beyan ederler: 

   

Her nüktesinde niçe ma’ânî beyân eder 



DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

 



1753

 

www.idildergisi.com 



 

Tarz-ı bedî’-i nutk ile hüsn-i edâları 

 

  

K.39/18 

 

   


Şair,  bu  zamanın  hüner  pazarının  kurulduğu  gün  olduğunu  ve  hünerin 

alıcısının da kadir kıymet bilen, ince nükteye sahip insanlar olduğunu ifade eder: 



Sühan buldu revâcın rûz-ı bâzâr-ı hünerdir bu  

Harîdârı anıñ bir kadr-dân-ı nükte-perverdir  

 

K.41/6 

 

   

Güzel söz söyleyen şairler, hüner cevherini ölçenler ve içinde mana besleyen 

kimseler, ilmin irfanın kıymetini bilirler: 

Ma’ârif kadrin añlar ehl-perver  

Güher-senc-i hüner zât-ı sühanver   

 

K.7/34 

 

   


İrfan ehli, sermayelerini takdim ederken hüner göstererek, irfan yönünü ilim 

ve marifet kumaşıyla donatmışlar: 



Tonatmışlar kumâş-ı ma’rifetle sûk-ı ‘irfânı  

Hüner izhâr edip ehl-i ma’ârif ‘arz-ı kâlâda  

 

K.4/51 

 

   

Gönlü hüner denizi ve şairlik tabiatında  ise  söz cehveri olmayanın nazmına 

cevher dizisi denmez: 

 

Nazmına silk-i cevâhir mi denir olmayanıñ 

Dili deryâ-yı hüner tab’ı güher-zây-ı sühan   

 

K.51/9 

 

   

Şair  kendisinin  de  hüner  ehli  olduğunu  ve  bu  manada  Nef’î’den  üstün 

olduğunu  herkesin  bildiğini  savunur.  Nüktedanlar  da  onun  her  kasidesinde  Nef’î’ye 

üstün olduğunu görürler: 



Cümleniñ ma’lûmudur Nef’î'ye gâlib oldugum  

Nüktedânlar her kasîdemde aña rüchân bulur 



 



K.18/38 

 

2.6.

 

 Şiirin Meta’laşması 

   


On  sekinci  yüzyıl  Divan  şiirinde  göze  çarpan  durumlardan  biri,  çok  sayıda 

şairin olmasıdır. Kaynaklara  gore  1600 divan şairinin olduğu bu  yüzyılda  163 şairin 

de divanı vardır. Bu durumu şair Sâbit “Her kaldırım taşının altından bir şair çıkar.” 

sözüyle  gözler  önüne  serer.  Böyle  bir  durumda  birçok  şair  için  şiir  yazmak,  başka 

amaçlara hizmet eder. Şairler artık şiiri bir gelir kapısı olarak görür ve her duruma, her 



 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1754 


 

olaya  birer  manzume  yazarlar.  Bu  dönemde  tarih  ve  kaside  gibi  türlerde  artış 

olmasının bir sebebi de budur. Şair Vehbî de Divanı’nda bu durumu sürekli eleştirir.  

   


Şair  bu  konudaki  görüşlerini  Divan’daki  7.  kasidede  açıkça  belirtir.  Ayrıca 

“sühan” redifli kasidede de bu tarz düşüncelere çokça rastlanır. Vehbî, kemal erbabına 

şiiri para kazanmaya vesile etmeyi yakıştırmadığını söyler. Şairin dilencilik yapması 

en  büyük  arsızlıktır.  Bazı  köle  (şairler),  milletin  zifaf  gecesine  de  mevlidine  de  şiir 

yazarlar.  Birisi  insanlar  su  içsin  diye  çeşme  yapsa;  o  çeşme,  methetme  suyunu  da 

parça parça akıtır. Bir insan bir bina yapmaya niyet etse, temelini yapmadan övgüye 

başlarlar. Bu tarz sözler bahar rüzgarı olup esse bile hayal bağını hazana uğratır: 

Yakışmaz şâ’ire vâdî-i cerrâr  

Budur erbâb-ı tab’a pek büyük ‘âr  

 

Yazar bâ’zı gedâ rüsvâ-yı ‘âmı  

Zifâf u mevlid-i hâs u ‘avâmı  

 

Yapıp târîhler sûr-ı hitâna  

Keser çok işler engüşt-i beyâna  

 

Birisi su akıtsa çeşmesâre  

Olur icrâ-yı medhe pâre pâre  

 

 Eder rîzân o suya âb-ı rûyun  

Sanur bî-çâre kim buldurdu suyun  

 

Bir âdem eylese niyyet binâya 

Temel vaz’ eyler evvelce senâya  

 

Bahâr olsa esip bâd-ı makâli  

Hazâna ugradır bâg-ı hayâli  

 

 

K.7/38-44 

   


Neredeyse  her  ölünün  bir  mersiye  okuyucusu  olur  ve  daha  bedenden  canı 

çıkmadan şiirini  yazar. Mevtanın  mezar taşına  tarihler  kazıyarak onun ruhunu azaba 

uğratırlar.  Kelâm  nazmını  dilenciliğe  sürükleyerek  hakir  dilenciler,  şiiri  bu  şekilde 

kötü  bir  eda  ile  söylerler.  O  derbederler,  makam  sahiplerinin  kapısını  çalarak  güya 

ilahi  okurlar.  Her  kapıdan  şiirine  karşılık  para  alıp  şiir  kitaplarını  dilenci  torbasına 

çevirirler. Hayır sahipleri de bu tacizi görerek kapılarına set çekmişlerdir: 

 



DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

 



1755

 

www.idildergisi.com 



 

Olur her mürdeniñ mersiyye-h’ânı  

Bedenden çıkmadan evvelce cânı  

 

Kazıp târîhler seng-i mezârı  

‘Azâba ugradır mevtâ-yı zârı  

 

Eder nazm-ı kelâmı cerre müncer  

O gûne bed-edâ cerrâr-ı ahkar  

 

   

Gezip ol derbeder ashâb-ı câhı  

   

Kapılarda okur gûyâ ilâhî  

 

Sü’âliñ feth edip her dürlü bâbın  

Dilenci torbası eyler kitâbın  

 

Bu ta’cîzi görüp ashâb-ı hayrât  

Zarûrî etdi sedd-i bâb-ı hayrât  

 

K.7/46-51 

 

   

Kaside  yazmak,  menfaat  için  olmuştu  ve  bozgunculuk,  fesatlık  sermayesi 

geçer akçeydi. Hal böyle olunca, bilgili kişiler âlemin nefret edilenleri; söz bilmezler 

de  mükerrem  olmuştu.  Kimisi  olmuştu  padişahın  nedimi,  kimi  bir  vezirin  yakını 

kimisi  de  sadaret  makamına  konmuştu.  Şair,  eğer  Câmî  bu  safayı  görseydi, 

Baykara’nın bezmini bitirirdi, deyip hayıflanır: 



 

Metâ’-ı ma’rifet olmuşdu kâsid  

Ederdi akçe kâlâ-yı mefâsid  

 

 

K.7/79 

 

Sühan-dânân idi menfûr-ı ‘âlem  

Sözün bilmezler olmuşdu mükerrem  

 

K.7/81 

 

Kimi olmuş nedîm-i pâdişâhî  

Makâm-ı rif’at etmiş sadr-câhı  

 

Kimi olmuş vezîrânıñ karîni  

Kerem-dîde çerâg-ı kâm-bîni  

 

K.7/96-97 

 

   


Şair,  kendisinin  böyle  olmadığını,  söz  vadisinde  yanılmayıp  yüksek  şairlik 

tabiatına rezalet vermediğini belirtir: 

   

Velî zell etmeyip ‘arz-ı sühanda  



 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1756 


 

Rezâlet vermedim tab’-ı bülende    

K.7/25 

 

   


Vehbî,  dünyada  bir  ferde  yük  olmadığını  ve  sıkıntısını  bildirmeyi  şiir  ile 

yapmadığını söyler: 



Cihânda vermedim bir ferde sıklet  

Edip eş’âr ile iş’âr-ı külfet  

 

 

K.7/54 

 

2.7.

 

 Yeteneksiz Şair 

 

   


Şairin böyle çok ve menfaat peşinde koştuğu bir yüzyılda yeteneksiz şairler 

de çokça kendini gösterir. Vehbi, yeteneksiz şairlerin hırsızlık, taklit ve özenti peşinde 

koştuğunu belirtir.  

   


Yeteneksiz  şairlerin  bir  özelliği  eskilerin  şiirini  ya  da  kendi  eski  şiirlerini 

değiştirip  dönüştürüp  kendilerininmiş  gibi  sunmalarıdır.  Bu  yeteneksiz  şairler  ne 

zaman bayram gelse, eski kasideleri hemen götürüp söz hediyesine bir sebep bulurlar: 

‘Îd-i nev gelse hemân köhne kasîde götürüp  

Yeñi eski bulur esbâb-ı ‘atâyâ-yı sühan  

 

K.51/278 

 

   


Define misali eskilerin şiirini bularak sözü harami gibi yağma ettiler: 

Kudemânıñ bulup âsârını gencîne-misâl  

Etdiler cümle harâmî gibi yagmâ-yı sühan    

K.51/72 

 

   

Şair,  yeni  söz  söyleyenlerin  kendisini  de  taklit  ederek  söz  yazmasını  ister. 

Çünkü kendi şiirleri de yüce söz nühalarından bir örnektir: 

Nev-sühanlar baña taklîd ile yazsın sühanı 

Ki benim her sühanım nüsha-i kübrâ-yı sühan  

 

K.51/97 

 

   


Vehbî, hırsızlık yapan şairlerin dilini kesilmesi gerektiğini, belagât hükümleri 

arasında söz fetvasının böyle olduğunu ifade eder: 



Sirkat-i şi’r edene kat’-ı zebân lâzımdır  

Böyledir şer’-i belâgatde fetâvâ-yı sühan    

K.51/77 

 

   


Sözün  şeker  isteyen  papağanı,  başkası  tarafından  ağzında  sakız  yapılmış 

lafızları asla ağzına almaz: 




DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

 



1757

 

www.idildergisi.com 



 

Agzına almaz eger kand-i mükerrer olsa  

Lafz-ı hâyîdeyi tûtî-i şeker-hâ-yı sühan 

 

 K.51/76 

 

   

Bu tarz şairler, kullanılmış elbise gibi eski mazmunları kullanarak sözün yüce 

endamını göstermezler: 

Köhne mazmûn giyip ol câme-i müsta’mel ile  

Şîvesin gösteremez kâmet-i bâlâ-yı sühan    

K.51/77 

 

   


Bazı  yeteneksiz  şairler de  Acem  hocası  gibi,  sözü  Fars lehçesi  üzerine  inşa 

eder. Bu “Acemiler”, mananın esasları üzerine konuşurken hatalarını bilmeden, sözün 

Sa’ib  ve  Rükna’sı  geçinirler.  “Buved,  mişeved,  başed,  amed  şod”  ile  yaptıkları 

saçmayı Farsça zannederler. Bu şekilde söylediği kırık bestenin, Isfahan’da seçkin bir 

beste gibi okunduğunu düşünürler: 

‘Acem âhundu gibi ba’zısı da bes ki deyü  

Fârisî lehcesi üzre eder inşâ-yı sühan  

 

V az’-ı erkân-ı ma’ânîde hatâsın bilmez 

 ‘Acemîler geçinir Sâ’ib ü Rüknâ-yı sühan  

 

Buved ü mîşeved ü bâşed ü âmed şud ile  

Fârisî oldu sanar yapdıgı saçmâ-yı sühan  

 

 Zann eder bagladıgı nazmı s

̧ ikeste beste  

Isfahân'da okunur beste-i ra’nâ-yı sühan    

K.51/79-81 

 

   


Bir  alay  kötü  mahlaslı  düzensiz  şair,  itibarsız  nazımlarla  sözü  rezil  rüsva 

ettiler. Şiirin veznini terazilerle tarttıkları için, söz kafiyeleri şimdi dükkanlarda tartılır 

olmuştur.  Aşık  Ömer’in  mesleğini  kafi  görüp  aşk  ve  şevk  ile  nice  kafiye  söylerler. 

Sözün nadir cevheri, Gevheri güftesine dönmüştür: 



Bir alay şâ’ir-i nâ-muntazam-ı bed-mahlas 

Nazm-ı rüsvâyî ile eyledi rüsvâ-yı sühan  

 

V ezn-i eş’ârı terâzûlara vaz’ etmişler  

Tartılır şimdi dükânlarda mukaffâ-yı sühan  

 

İktifâ eylediler meslek-i ‘Âşık ‘Ömer'e  

‘Aşk u şevk ile niçe kâfiye-cûyâ-yı sühan  


 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1758 


 

 

Gevherî güftesine döndü bugünlerde meded 

Güher-i nâdire-i lü’lü’-i lâlâ-yı sühan  

 

K.51/35-38 

 

   


Vehbî,  Sâbit’in  sözünü  yâd  ederek,  kaldırım  taşları  altında  birer  şair 

olduğunu söyler ve eğer Sâbit hayatta olup menfezlerden neler çıktığına baksaydı bir 

sürü at gibi koşan şair göreceğini belirtir: 

Kaldırım taşları altında birer şâ’ir var  

Deyü taş urmuş idi Sâbit-i dânâ-yı sühan  

 

Şimdi görseydi neler çıkdı o menfezlerden 

Kaldırımlarda gezer bir sürü pûyâ-yı sühan  

 

K.51/94-95 

 

2.8.

 

 Şairlik Tab’ı (Şairin Kudreti) 

   


“Güç,  kuvvet;  parlaklık,  tazelik;  kıvrım,  büklüm;  tabiat,  huy,  mizac” 

(Devellioğlı,  2003:  1011)  gibi  anlamlara  gelen  tab’  kelimesi,  daha  çok  şairin  şairlik 

yeteneği  ve  kendine  özgü  şiir  kudreti  manasına  gelmektedir.  Pek  çok  divan  şaiiri 

tarafından şiir kudretini tavsif etmede bu kavram kullanılır.  

   

Tab’a yiğitlik, şiir ile gelir ve cesurca eserlerde bunu tahrik eder: 



Gelir eş’âr ile tab’a celâdet  

Eder tahrîk âsâr-ı şecâ’at  

 

K.6/9 

 

Mazmun,  ehl-i  tab’a  rengarenk  neşe  verirken,  gül  renkli  kadehe  ihtiyaç 

yoktur: 

   


Verirken neş’e-i rengîni mazmûn  

   

Ne hâcet ehl-i tab’a câm-ı gül-gûn  

 

K.6/16 

 

   

Şairlik lütfu, Allah vergisidir. Her insan ona mazhar olamaz. Herkesin kabul 

ettiği  nazım  ilham  ile  oluşmasaydı,  insanlar  onu  tehsil  ile  iade  ederdi.  Gerçi  herkes 

şair olmayı ister ama, Allah feyz etmeyince elden bir şey gelmez: 



‘Atâ-yı şâ’iriyyetdir Hudâ-dâd  

Aña mazhar degil her âdemî-zâd  

 

Sünûhât olmasa nazm-ı müsellem  

Ederdi kesb ü tahsîl anı ‘âlem  


DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

 



1759

 

www.idildergisi.com 



 

 

Egerçi herkes ister ola şâ’ir 

Hudâ feyz etmese ammâ ne kâdir    

K.6/35-36-37 

 

Şairin tabiatındaki bu bilgelik, hikmet ve anlayış Hak’tan gelen bir ilhamdır: 

   

Tab’-ı selîminde ‘ayân envâr-ı feyz-i müste’ân  

   

İlhâm-ı hakdır bî-gümân bu dâniş ü fehm ü hikem   K.22/26 

 

   


Şair dedikleri odur ki, onun kalbine Cebrail’in nefesi, Hassan’ınki gibi sözler 

bıraksın.  Ve  söz  mülkünün  hükümdarı  ona  denir  ki,  kalemi  meşhur  hayallere  tuğra 

çeksin: 

Şâ’ir oldur ki anıñ kalbine Hassân gibi  

Nefha-i Rûh-ı Emîn eyleye ilkâ-yı sühan  

 

 

Hüsrev-i mülk-i sühan aña denir kim kalemi  

Çeke menşûr-ı hayâlâtına tugrâ-yı sühan    

 K.51/2 

 

   


Şairin  Hz.  İsa  gibi  hayat  bahşeden  nefesi,  hayat  veren  bir  söz  ile  canlar 

bahşetmelidir. Onun nehirler gibi akan nazmı, Hızır ve İskender’i suya doyurmalı ve 

sözün  icrası  âb-ı  hayata  bedel  olmalıdır.  Şairin  tab’ı  aynadan  daha  parlak  olmalı  ki, 

söz papağanları ona baktıklarında “Mantıku’t-tayr” okumalı. Gönlü hüner denizi, tab’ı 

da söz cehveri saçmayan şairini nazmına inci dizisi denmez: 

   


Dem-i ‘Îsâ gibi enfâs-ı hayât-efzâsı 

   

Ede bir nutk-ı revân-bahş ile ihyâ-yı sühan  

 

Hızr u İskender'i sîr-âb ede cûy-ı nazmı  

Eylese âb-ı hayâta bedel icrâ-yı sühan  

 

Cevher-i nutk-ı güher-bârı ile ‘âlemde 

Hüsn-i sûret bula efrâd-ı heyûlâ-yı sühan  

 

Tab’ı âyîne-i işrâk ola tâ kim andan 

Mantıku’t-tayr okuya tûtî vü bebgâ-yı sühan  



 



 

Nazmına silk-i cevâhir mi denir olmayanıñ 

Dili deryâ-yı hüner tab’ı güher-zây-ı sühan   

K.51/5-9 

 


 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1760 


 

   


Âşığın sinesi cilalı, parlak bir ayna gibi saf olmaz ise, sözün meziyetleri onda 

güzellik  şeklini  alamaz.  Gönülden  bağlılık  ile  sözün  güzelliklerini  keşf  etmeyenler, 

Allah’a  yakın  olamaz.  Eğer  gönlün  buhurdanında  aşkın  ateşinin  izleri  olursa,  sözün 

anber  gibi  hoş  kokusu  her  yere  yayılır.  Düşünce  küpünde  sahba  gibi  saf  olmayınca, 

renkli şiirler sözün şişesinin süsü olamaz: 

Sîne mir’ât-ı mücellâ gibi sâf olmaz ise  

Hüsn-i sûret mi bulur anda mezâyâ-yı sühan  

 

Olmayan hall-i İlâhî'ye karîn eyleyemez  

Dil-i pür-’ukde ile keşf-i mezâyâ-yı sühan  

 

Micmer-i dilde olursa eser-i âteş-i ‘aşk  

Neşr eder râyihasın ‘anber-i sârâ-yı sühan  

 

Hum-ı endîşede sahbâ gibi sâf olmayıcak 

Nazm-ı rengîn olamaz zîver-i mînâ-yı sühan  

 

K.51/12-15 

 

3.

 

Vehbî’nin Kendi Şiiri İle İlgili Görüşleri 

 

   


Divan  şiiri  geleneğinde,  şairin  kendi  şiirini  beğenip  mübalağalarla  meth 

etmesi  sıkça  rastlanan  bir  durumdur.  Şair  Vehbî,  şiirini  Nef’î’ye  yaklaştırmanın  bir 

göstergesi  olarak  da  kendini  övmekten  geri  durmaz.  Ayrıca  şair  şiirle  ilgili  yaptığı 

tespitlerde,  ideal  şiirden  ve  şairden  bahsederken  kendisinin  bu  kalıba  uyduğunu; 

istenmeyen,  kabul  görmeyen  şiir  ve  şair  tipinden  bahsederken  de  yine  kendisinin  o 

vasıfları taşımadığını sıklıkla belirtir.  

   

Şiirin dilencilik, şairin ise dilenci olarak görüldüğü bir yüzyılda Vehbî, böyle 



bir  duruma  asla  düşmediğini  ve  şiirine  noksan  getirmediğini  belirtir.  O,  cihanda  bir 

ferde yük olmamış ve şiir ile acziyetini bildirmemiştir: 



Cihânda vermedim bir ferde sıklet  

Edip eş’âr ile iş’âr-ı külfet  

 

 

K.7/54 

 

4.

 

Divan’da Zikredilen Şairler 

 

   


Sünbülzade  Vehbi  Divanı’nda  gerek  şairin  yaşadığı  yüzyıldan  olsun  gerek 

eski  dönemlerden  olsun  gerekse  başka  coğrafyalara  ait  pek  çok  şairden  bahsedilir. 

Vehbî bunlardan bazen övgü maksatlı, bazen kıyas bazen de yergi maksatlı bahseder. 

Şairin Divanı’nda adı geçen şairlerden bir kısmı şunlardır:  




DOI: 10.7816/idil-05-26-09                       idil, 2016, Cilt 5, Sayı 26, Volume 5, Issue 26 

 

 



1761

 

www.idildergisi.com 



 

   


“Câmî,  Sa’dî,  Enverî,  Sa’ib,  Nizamî,  Nef’î,  Ali  Şîr  Nevâyî,  Örfî,  Hayyam, 

Gevherî,  Âşık  Ömer,  Hakanî,  Vassaf,  Mevlana  Firdevsî,  Hassan,  Kelim,  Feridüttin 

Attar, Nâbî, Sâbit, Rükna, Kutb-ı Şirazî, Bâkî, Hafız…” 

Sonuç 

   

Ahmet Hamdi Tanpınar, “19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi” adlı eserinin giriş 

bölümünde,  eski  şiirimizin  üzerine,  kendi  devrinde  yazılmış  ve  onun  meselerini 

dikkatle  ele  alan  eserlere  tesadüf  edilmediğini  dile  getirir.  Bu  durum,  divan  şiirinin 

daha  kapsamlı  ve  daha  realist  tetkik  edilmesinin  önündeki  engellerden  biridir.  Zira 

divan  şiiri  ile  ilgili  yapılan  pek  çok  araştırmanın  Tanzimat  döneminden  sonraya 

rastladığı bilinmektedir. Bu çalışmaların önemi herkesçe bilinmekle beraber, bir edebi 

geleneği kendi döneminde yazılan tetkik içerikli çalışmalarla anlamak da daha faydalı 

olacaktır. Divan edebiyatı geleneği içerisinde bu çalışmalara karşılık gelecek pek çok 

eser vardır. Bunlar, yukarıda da değinildiği gibi, tezkireler, dibaceler, sebeb-i telifler 

vs. şeklinde sıralanabilir. Tetkikî araştırma sahasının böyle dar olduğu divan şiirinde, 

ismini zikrettiğimiz muhtelif eserlere güvenmekten başka bir çare yoktur. 

   

Sünbülzâde  Vehbî’nin şiir  ve şaire  dair görüş  ve  düşüncelerinin  incelendiği 



bu  çalışmada;  şiir,  şair,  Vehbî’nin  kendi  şiiri,  döneminin  şiir  eğilimleri  ve  başka 

şairlerle  ilgili  bilgilere  rastlanmaktadır.  Vehbî’nin  yaptığı  değerlendirmeler 

doğrultusunda,  döneminde  şiirin  şairler  tarafından  fazlasıyla  kazanç  kapısı  haline 

geldiği, bu durumun da pek çok kişi tarafından hoş karşılanmadığı ve gerçek şairlerin 

nefret edilen kişiler haline geldiği söz konusudur. Ayrıca Vehbî için şiirde mana, beliğ 

ve  fasih  söz  kullanmak,  hikmet  ve  nükte  gibi  mefhumlar,  şiirin  olmazsa  olmazları 

arasında sayılır. Yine şair, şiir içerisinde Fars ve Arap menşe’li sözlere gerekmedikçe 

yer vermenin iğreti durduğunu ve şiirin yapısını bozduğunu belirtir.  

   

Vehbî’nin  şiirle  ilgili  yaptığı  bu  tespitler,  kendi  döneminin  şiir  anlayışını 



yansıtması ve gerçek şiirin nasıl olması gerektiği ile ilgili önemli bilgilerdir. Gelenek 

içerisinde  kendi şiirini Nef’î’ye  ve  Nâbî’ye  yaklaştıran şair, divan şiiri  geleneğinden 

kopmadığını da şiirlerinde dile getirir.  

 

 

 

 



 

Öntürk, T. (2016). Sünbül-Zâde Vehbî Divanı’nda Şiir Ve Şair İle İlgili Düşünceler. idil, 5 (26), s.1743-1762 

 

 

www.idildergisi.com



 

1762 


 

KAYNAKÇA 

ARI, Ahmet.(2005).  “Şeyh Galib’in Poetikası”. Osmanlı Araştırmaları XXVI, İstanbul. 

ARİSTOTELES.  (2012).Poetika-Şiir  Sanatı  Üzerine.    (Çev:  Nazile  Kalaycı),  Ankara: 

Pharmakon Yay., , 2012. 

COŞKUN,  Menderes.  (2011)  “Klasik  Türk  Şairinin  Poetikası  Üzerine”.  Bilig,    Kış 

2011, S. 56. 

DEVELLİOĞLU, Ferit. (2003) Osmanlıca-Türkçe Sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi.  

DOĞAN, Muhammed Nur. (2009) Fuzuli’nin Poetikası. İstanbul: Yelkenli Yay. 

GÜR, Âlim ve KOÇAKOĞLU, Bedia. (2009)  “Yeni Türk Edebiyatında Kaynak Olarak 

Poetika”. Turkısh Studies, International Periodical For the Languages, Literatureand History of 



Turkish or Turkic, Volume 4 /1-I Winter. 

KOLEKTİF. (1987) Büyük Türk Klasikleri. İstanbul: Ötüken-Söğüt Yayınları, C.VII.  

NACİ, Muallim. (1995). Osmanlı Şairleri. İstanbul: M.E.B Yay.  

OKAY, M. Orhan. (2014). Poetika Dersleri. İstanbul: Dergah Yay. 

SÜRELLİ,  Bahadır.  (2007)  “XVIII.  Yüzyıl  Osmanlı  Şiirinde  Değişim  Ve  Sünbülzâde 

Vehbî’nın  Şevk-Engîz’i”.  Bilkent  Üniversitesi  Ekonomi  ve  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.  

VEHBİ,  Sünbülzade.  (2012).  Divan.  Haz:  Ahmet  Yenikale,  Kahramanmaraş: 

T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları [E-Kitap]. 

 

 



Yüklə 183,57 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə