Tərcümə edən:
Y. Qurbanov
ixtisas redaktoru:
Ş
. Uluxanov
Redaktə edən:
M. Qə
hrə
manov
«Sünnə
və
Cə
mə
a anlayış
ı»
– Bakû, “Adèloülu”, 2003, 48 səh.
“Əhli-sünnə vəl-cəməa” ifadəsinin aydınlaşması əsrimizdə çox əhəmiyyətli
və vacib bir işdir. Çünki əhli-sünnəyə mənsub olmaq iddialarını bu əsrdə çox
görmək olar. Bu iddia sahibləri əksəriyyət etibarı ilə əhli-sünnə əqidəsini, inanc
əsaslarını bilməməklə yanaşı, sünnəyə uyğun olaraq da əməl etməzlər. Hətta
etiqadi məsələlərdə, yaxud onların bir hissəsində əhli-sünnəyə müxalif olanlar
da özlərini əhli-sünnə kimi tanıdırlar.
Oxuculara təqdim olunan bu kitabda “Sünnə” və “Cəməa” anlayışları ayrı
ayrılıqda araşdırılaraq, “Əhli-sünnə vəl-cəməa” məfhumuna kimlərin aid olduğu
açıqlanmışdır.
0482208300
М
сифаришля
© Y. Qurbanov. 2003
121-2003
2
Ön söz
Həmd Allaha məxsusdur, Ona həmd edir, yalnız Ondan yardım və
bağışlanma diləyirik. Nəfslərimizin şərindən, pis əməllərimizdən Allaha
sığınırıq. Allahın haqq yoluna yönəltdiyi şəxsi azdıran olmaz, azdırdığı şəxsi isə
haqq yoluna yönəldən tapılmaz.
Şəhadət edirəm ki, Allahdan başqa ibadətə layiq haqq məbud yoxdur, Onun
ortağı yoxdur və Məhəmməd
–-cəllalahu aleyhi vəssəlləm:-ona Allahın salamı və salavatı
olsun-
Onun qulu və elçisidir. Allahın ona, ailəsinə, əshabələrinə, qiyamət gününə
qədər onların ardınca ixlasla gedənlərə salamı və xeyir duası olsun.
Uca Allah bu dini əbədi olaraq bəşəriyyət üçün bəyənmiş, qiyamət qopana
qədər onu qoruyacağını bəyan etmişdir: «Şübhəsiz ki, Zikri (Quranı) Biz nazil
etdik və sözsüz ki, Biz də onu qoruyub saxlayacağıq!»
(«əl-Hicr», 9)
.
Peyğəmbər
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
bununla bağlı belə buyurmuşdur:
“Qiyamətin qopacağı vaxta qədər ümmətimdən bir hissə haqq üzrə zahir
olacaqır.
”
1
Rəsulullahın
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
bu hədisi onu göstərir ki, ümmətin
müəyyən bir hissəsi islamı təmsil edərək qiyamətə qədər yaşayacaqdır. Bu isə
Rəsulullahın dində ayrılıq və ixtilaf edərək həlak olacaq firqələrdən istisna
etdiyi “firqəyi-naciyə” – qurtulmuş firqədir. Çünki Əbu Hüreyrənin
–radıyallahu
anhu:-Allah ondan razı olsun-
və başqalarının Peyğəmbərdən
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m
rəvayət etdiyi səhih hədisdə belə deyilir: “Yəhudilər yetmiş bir firqəyə, yaxud
yetmiş
iki firqə
yə
ayrılacaq (ayrıldı), nə
sranilə
r də
eyni ilə
. Mə
nim ümmə
tim isə
yetmiş
üç firqə
yə
ayrılacaqdır.
”
2
Peyğəmbərdən
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
rəvayət olunan başqa bir hədisdə belə
deyilir: “...Hamısı atəşdədir. Biri isə istisnadır. O da camaatdır.”
3
Elm əhli və hidayət verilənlərin qabaqcılları qurtulan bu firqənin əhli-sünnə
və
l-cə
mə
a
olduğunu ittifaqla xəbər vermişlər.
Ə
hli-sünnə vəl-cəməa
- əshabələr, tabiin, sələf-saleh (keçmiş əməlisalehlər)
və hidayət imamları sayılan fəzilətli üç dövürdəki hədis və elm əhli olub dində
fəqih olan, onların ardınca gedən, yollarını təqib edən, onların göstərdikləri və
tutduqları hidayət yoluna uyğun gəlməyən şeyləri və dində hər hansı bidəti
4
sonradan ortaya çıxarmayan şəxslərdir. Həmin şəxslər aydın dəlillərə uyğun
olaraq Allahın haqq yolunda olanlardır. Nəfs istəkləri və fitnələr onlara təsir
etmədikləri kimi, bidətlər də onları düz yoldan ayıra bilməmişdir.
1
Щядиси ял-Бухари вя Мцслим рявайят етмишдир. ял-Бухари, “Мянагиб”, 27; «Фятh ял
Бари», 4/623; Мцслим, “Имаря”, hядис 1920-1921.
2
ят-Тирмизи рявайят едяряк, щядисин “hясян-сяhиh” олдуьуну билдирмишдир. V жилд, сящ.
25, “Иман” китабы, “Мя жяя фи ят-тираги hязиhи ял-цммя” фясли.
3
Яhмяд, «Мцсняд», IV жилд, сящ. 102; Ибн Яби Асым, I жилд, сящ. 128; ял-Ялбани,
«Зилалцл-Жяння» адлы ясяриндя сяhиh олдуьуну билдирмишдир.
4
дини мясялялярдя едилмиш йенилик
3
Ə
hli-sünnə
Allah elçisinin
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
, əshabələrinin və tabiinin
zahiri və batini yolu ilə addımlayan hər kəsdir.
Peyğəmbər
–cə
llalahu aleyhi və
ssə
llə
m-
əshabələrinin və keçmiş əməlisalehlərin
təqib etdikləri yol aydın və aşkardır. Bu üol yazılı şəkildə bizə çatdırılaraq
qorunub saxlanılmış, keçmiş əməlisalehlərin başa düşüb əməl etdiyi Allahın
Kitabı və Peyğəmbərin
–cəllalahu aleyhi vəssəlləm-
Sünnəsidir.
Bu yol açıq-aşkar olsada, bidətlərin yayılması, zəlalətdə olan firqə və
məzhəblərin üstünlük təşkil etməsi səbəbindən bir çox müsəlmanlar din və
əqidələri ilə bağlı əksər məsələləri bilmirlər.
Müsəlmanların bilmədiyi bu məsələlərdən biri də “əhli-sünnə vəl-cəməa”
ifadəsi, onların üsulu və təqib etdikləri yoldur. Buna görə bəzi elmsizlər əhli
sünnənin keçib-getmiş bir tarix olduğunu, yaxud da heç olmadığını zənn edirlər.
Onlar (elmsizlər) bu adla adlandırılan bir qrupun olmadığını və ya sələfin
yolunu ancaq nəzəri və bəzi əsaslardan ibarət olduğunu, yaxud da sünnənin yol
və metodlarını zamanın silib süpürdüyünü deyirlər. Nəticədə bu elmsizlər
yenilənməyə və yeni alternativlər tapmağa məcbur olduğunu iddia edirlər.
Son vaxtlar sünnə və camaata zidd bəzi firqə və camaatlar özlərini əhli
sünnə vəl-cəməa
adlandırır, yaxud əhli-sünnə vəl-cəməanın onlardan
törədiklərini, ya da onlara qatıldıqlarını iddia edən bəzi tezislər və fikirlər ortaya
atırlar. Bu iddia və tezislərin əqidələrinin, metodlarının və əməllərinin açıq
aydın və xəttləri müəyyən olan əhli-sünnə vəl-cəməa metodu ilə müqayisə
edilməklə təhqiq edilməyə və dəllilərlə sübuta ehtiyacı var. Beləliklə bu iddianın
gerçək üzü ortaya çıxmış olur.
Qənaətimcə, bu iddianı aydınlaşdıran ən gözəl üslub “əhli-sünnə vəl-cəməa”
ifadəsini, əhli-sünnənin özünün açıqladığı kimi yaymaqdır. Bundan əvvəl sünnə
bu məsələyə aydınlıq gətirmiş, əshabələr və tabiin bunu bəyan etmişlər. Fəzilətli
ilk üç dövrdəki keçmiş əməlisalehlərimizin hidayət rəhbərləri və onlardan sonra
günümüzə qədər gələnlərin üslubu ilə bu məsələ aydınlaşdırılmışdır.
Bacardığım qədər bu qısa çalışmada Qurani-Kərim və Sünnədən “əhli-sünnə
vəl-cəməa
” ifadəsini aydınlaşdıran dəlilləri ortaya çıxarmaq istədim. Bu işi
görərkən “əhli-sünnə vəl-cəməa” ifadəsini əshabələrin, tabiinin, hidayət
rəhbərləri olan sələf-salehimizin anladığı kimi izah etməyə çalışdım. Qeyd
etdiyimiz hidayət rəhbərləri - dində fəqih və hədis əhli kimi tanınmış şəxslərdir.
Ümmət onlara tabe olub, onlardan razı qalmış, dini gözəl şəkildə qəbul edərək
onlardan öyrənmişlər. Elə isə əhli-sünnə vəl-cəməa nəyin nə və harada olduğunu
bilən evin (yurdun) sakinləridir. Məşhur bir aforizmdə deyildiyi kimi:
“Məkkəlilər onun yollarını daha yaxşı bilir.”
5
5
Бу бир йердя оланлары, hямин йерин кцнжцнц, эизли йерлярини, бир ишля мяшьул
оланларын о ишин вя сянятин инжяликлярини, бир сюзля бцтцн йюнлярини даhа йахшы
баша дцшяжяклярини баша салмаг цчцн ишлядилян бир афоризмдир - тярж.
4