2
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına
Ədəbiyyat İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur
(22 fevral 2013)
Elmi redaktoru:
Alxan Bayramoğlu (Məmmədov)
filologiya elmləri doktoru, , professor
Rəyçilər:
Bədirxan Əhmədov
filologiya elmləri doktoru
Elmira Qasımova
filologiya elmləri doktoru
Allahverdi Məmmədli
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Səadət Vahabova. Cəlil Məmmədquluzadə nəsrinin poetikası.
Bakı, « », 2013, 164 səh.
Monoqrafiyada Cəlil Məmmədquluzadənin bədii poetik
vasitələrlə zəngin olan nəsri sistemli şəkildə elmi təhlil süzgəcin-
dən keçirilir. Tədqiqata cəlb edilən əsərlərin mövzu, ideya,
surətlər aləmi ilə yanaşı, strukturu, müəllifin təhkiyəsi, müəllif
şərhi, süjet və kompozisiyanın inkişaf mərhələləri və mənzərəsi
sxemlərlə əyani şəkildə göstərilir.
© ---------------- nəşriyyatı
3
Mirzə Cəlil nəsrininin
poetikasına elmi töhfə
Azərbaycan ictimai-əbədi fikrinin inkişafında və
yeni yaradıcılıq məktəbinin yaranmasında özgün xid-
mətləri olan Cəlil Məmmədquluzadənin yaradıcılıq irsi
mövzu, ideya-sənətkarlıq, üslub, obrazlar qalereyası ba-
xımından geniş və çoxçeşidlidir. Bütün bunlar ədibin
daim elmi ictimaiyyətin və nəzəri fikrin diqqət mərkə-
zində olmasını təmin etmiş, haqqında yazılan tədqi-
qatlar, məqalə, monoqrafiya və dissertasiyalarla Cəlil-
məmmədquluzadəşünaslığın yaranması ilə nəticələn-
mişdir. Bu hal ilk baxışda Mirzə Cəlil irsinin kifayət
qədər dərindən öyrənilməsi haqda təsəvvür yaradır.
Lakin filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Səadət xanım
Vahabovanın yazdığı «Cəlil Məmmədquluzadə nəsrinin
poetikası» adlı elmi tədqiqat əsərini – monoqrafiyasını
oxuyanda bir daha aydın olur ki, ədibin (Mirzə Cəlilin)
yaradıcılıq potensialının sirləri və diapazonu, milli
ədəbi-ictimai düşüncə və yaradıcılıq sahəsində verdiyi
töhfələr hələ kifayət qədər öyrənilməmiş, Cəlil Məm-
mədquluzadənin yaradıcılıq bioqrafiyasının bütöv elmi-
nəzəri mənzərəsi yaradılması üçün qarşıda hələ çox iş
qalmışdır.
Monoqrafiyada ədibin bədii nəsr sənətkarlığı, onun
yaradıcılıq istedadının orijinallıq sirlərinin poetik
özgünlüyünün bəzi mühüm sirləri müəyyənləşdirilmiş,
əsaslandırılmışdır. Məqsədə çatmaq üçün Cəlilməmməd-
quluzadəşünaslığın keçdiyi yola, əldə etdiyi elmi-nəzəri
4
uğurlara nəzər salmış, elmi sələflərinin xidmətlərinə
verdiyi qiymətin işığında həm də özünün irəli sürəcəyi
yeni tezislərin məzmun və mahiyyətini, bu yolda qət
edəcəyi yolun parametrlərini müəyyənləşdirmişdir.
S.Vahabova Mirzə Cəlil nəsrinə tamamilə yeni
mövqedən yanaşmış, onun ideya-estetik orijinallığının
daşıyıcısı rolu oynayan bir sıra poetik fiqurun, bədii
detalın mükəmməl elmi-nəzəri təhlilinə nail olmuşdur.
O, daha çox Mirzə Cəlil nəsrində əsərin ideyasında,
məzmun və strukturunda obrazların taleləri və daxili
aləmlərinin açılmasında xüsusi yeri olan poetik fiqurlara
– epiqraflara, proloq və epiloqlara sənətkarlıqla yaradıl-
mış bədii portretlərə diqqət yetirmiş, konkret əsərlərin
ideyasının açılmasında obrazların tale yolunun aydınlaş-
dırılmasında həmin bədii elementlərin oynadıqları rola
aydınlıq gətirmişdir. Bu zaman irəli sürdüyü elmi-nəzəri
müddəaları məntiqi cəhətdən əsaslandıra bilmişdir. Eyni
zamanda, ayrı-ayrı əsərlərin – «Danabaş kəndinin əhva-
latları», «Poçt qutusu», «Qurbanəli bəy», «Yan tütəyi»,
«Qoşa balınc», «İki alma», «Qəza müxbiri» və s. süjet
xəttinin inkişaf mərhələsi, strukturu haqda aydın və
əsaslandırılmış elmi fikirlər söyləmişdir. Haqqında söz
açdığı hər bir bədii əsərin strukturuna, süjet xəttinə dair
verilən sxem və cədvəllər Səadətin elmin fikirlərinin
əyani görüntüləri, mənzərəsi baxımından xüsusi dəyərə
malikdir.
C.Məmmədquluzadə nəsrində sənətkarlıq məsələ-
ləri, üslubu, təhkiyəsi və gülüş texnikası haqda xüsusi
qiymətli elmi fikirlər səslənmişdir. Ancaq S.Vahabova