Yeni dövr
Tarix və onun problemləri, № 4 2014
57
AYDIN MIRZƏZADƏ
Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru
E-mail: TarixVeOnunProblemleri@gmail.com
XIX ƏSRIN 20-30-CU ILLƏRINDƏ ÇAR RUSIYASI TƏRƏFINDƏN
ERMƏNILƏRIN CƏNUBI QAFQAZA KÜTLƏVI KÖÇÜRÜLMƏSI VƏ BÖLGƏDƏ
“ERMƏNI AMILI”NIN YARANMASI
Açar sözlər: köçürmə, soyqırım, deportasiya, “erməni amili”
Ключевые слова: переселение, геноцид, депортация, «армянский фактор»
Key words: resettlement, genocide, deportation, "Armenian factor".
1813-cü il Gülüstan və 1828-ci il Türkmənçay müqavilələri nəticəsində
Azərbaycanın tarixi torpaqları iki imperiya arasında bölüşdürüldü, Azərbaycan dövlət
müstəqilliyndən məhrum edildi. İşğal nəticəsində Azərbaycan ərazisi Rusiya və İran
müstəmləkəçiliyinin xammal bazasına çevrildi, ölkənin iqtisadiyyatına və mədəniyyətinə
ağır zərbə endirildi. Çar Rusiyasının ölkədə qurmuş olduğu idarəçilik tezliklə milli-etnik
qarşıdurmalara, gələcəkdə isə ərazi iddialarına səbəb olacaq köçürmə siyasətilə çulğaşmış
oldu.
XIX əsrin 20-30-cu illərində Cənubi Qafqaza, o cümlədən əzəli Azərbaycan
torpaqlarına ermənilərin kütləvi köçürülməsi bölgədə “erməni amili”nin yaranması ilə
nəticələndi. Ermənilərin bölgədəki yerli xalqlarla gərgin münasibətləri, çarizmin türk-
müsəlman əhaliyə qarşı ayrı-seçkilik və təqib siyasəti, azərbaycanlılara qarşı
soyqırımlarının və deportasiyaların həyata keçirilməsində ermənilərdən ən fəal şəkildə
istifadə edilməsi nəticəsində Cənubi Qafqaz bölgəsi etnik və milli qarşıdurmaların yaranıb
genişləndiyi bölgələrdən birinə çevrildi.
XVIII əsrin sonu – XIX əsrin əvvəlləri Azərbaycanın hərbi və siyasi tarixində çox
mürəkkəb, təzadlı və nəticələri sonrakı iki yüzillik üçün ağır olan hadisələrlə xarakterizə
olunur. Bir tərəfdən, ölkənin daxilində gedən proseslər, o cümlədən xanlıqlar arasında
durmadan artan mübarizə, aparıcı xanlıqların vahid Azərbaycan dövləti yaratmaq
məqsədinə yönəlmiş siyasətinə qarşı ölkədaxili bəzi qüvvələrin güclü müqaviməti,
separatçılığı, digər tərəfdən, xarici işğal təhlükəsinin artması Azərbaycandakı siyasi və
hərbi vəziyyəti son dərəcə ağırlaşdırmışdı.
Azərbaycanda hərbi-siyasi durum, əslində, bütün Cənubi Qafqaz üçün səciyyəvi idi;
ölkədə baş verən istənilən hadisə dərhal bölgənin ümumi vəziyyətində öz əksini tapırdı və
ya əksinə, bölgədəki hər hansı bir dəyişiklik Azərbaycanın durumuna güclü təsirini
göstərirdi. Cənubi Qafqazın vəziyyətini gərginləşdirən, o cümlədən, Azərbaycanda vahid
dövlətin yaranmasına neqativ təsir göstərən ən böyük xarici amil isə – çar Rusiyası idi.
IV İvanQroznıdövründə (1533-1584) rusların Xəzəryanı bölgələrdə möhkəmlənmək
cəhdləri Kazan və Həştərxan xanlıqlarının ələ keçirilməsi ilə (1552 və 1556-cı illərdə) başa
çatmışdı. İngiltərəni Səfəvi dövləti ilə ticarət münasibətlərindənuzaqlaşdıran çar IV İvan
Azərbaycanı Rusiyanın iqtisadi nüfuz dairəsinə salmağa çalışırdı. İngiltərənin “Moskva”
şirkətini Xəzəryanı bölgələrlə ticarətdən məhrum edən IV İvan öz xələfləri üçün əslində
müstəmləkəçiliyin özülünü qoymuşdu. I Pyotrun dövründə (1689-1725) isə Cənubi
Yeni dövr
Tarix və onun problemləri, № 4 2014
58
Qafqazda təkcə iqtisadi deyil, hərbi-siyasi baxımdan möhkəmlənmək cəhdləri başlayır və
bu siyasət imperatriçaYekaterinanın dövründə (1762-1796) daha da güclənir.
Çar Rusiyası nə yolla olursa olsun, Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək, Xəzəryanı
vilayətlərin vasitəsilə Hind okeanına çıxış əldə etmək istəyirdi və bu yolda Azərbaycanın
müstəmləkələşdirilməsi birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edirdi. 1801-ci ildə Şərqi
Gürcüstanın (onun da tərkibində Qazax və Şəmşəddil sultanlıqlarının) Rusiyaya
birləşdirilməsi, 1803-cü ildə isə Car-Balakən camaatlığının və 1804-cü ildə Gəncə
xanlığının işğalı Azərbaycanın müstəmləkələşdirilməsinin ilk addımları oldu.
Rusiyanın Cənubi Qafqazda fəal şəkildə müstəmləkə işğallarına başlaması
bölgədəki ümumi durumu ağırlaşdırmaqla yanaşı, xarici siyasi və hərbi vəziyyəti də
gərginləşdirmiş oldu. Belə ki, çarizmin işğalları 1804-cü ildə Rusiya-İran müharibəsinin
başlamasına təkan verdi. Bölgədəki onsuz da ağır olan durum indi bu bölgə uğrunda iki
imperiyanın aparmış olduğu müharibə səbəbindən daha da kəskinləşmiş oldu.
Azərbaycandakı aparıcı siyasi qüvvələr ağır hərbi-siyasi vəziyyətdən çıxış yolu axtarmağa
başladılar. Onların içərisində Qarabağ xanlığının vəziyyəti xüsusilə ağır idi. Belə ki, hələ
1795-ci ildə İranda hakimiyyətə gəlmiş Ağa Məhəmməd şah Qacar (1742-1797) Qarabağ
xanlığına hücum etmiş, Şuşanı 33 gün ərzində mühasirədə saxlamış (2, s.29), 1797-ci ildə
Şuşanı ələ keçirməyə nail olmuşdu.
1804-cü ildə Rusiya ilə İran arasında müharibə başlayanda Qarabağ xanı İbrahim
xan Qarabağın təkrar işğalının qarşısını almaq üçün 1805-сi ildə Rusiya qoşunlarının
komandanı P.D.Sisianovla Kürəkçay müqaviləsini bağlamalı oldu (3, II, s.705). Kürəkçay
müqaviləsi ilə Qarabağ xanlığı Rusiyaya ilhaq edilmiş oldu. Tezliklə Bakı və Şəki
xanlıqları da ruslar tərəfindən işğal edildi və 1813-cü il oktyabrın 13-də Qarabağın
Gülüstan kəndində imzalanan sülh müqaviləsi ilə Azərbaycan torpaqlarının böyük bir
hissəsinin Rusiyanın tərkibinə qatılması baş tutdu.
Bunun ardınca 1826-cı ildə başlamış olan yeni Rusiya-İran müharibəsi
Azərbaycanın müstəmləkələşdirilməsini sürətləndirdi və 1828-ci il fevralın 10-da bağlanan
Türkmənçay müqaviləsi Azərbaycanın tarixi torpaqlarının iki imperiya arasında
bölüşdürülməsini qətiləşdirdi. Azərbaycanın şimal torpaqları çar Rusiyasının
müstəmləkəsinə çevrildi, Azərbaycan dövlət müstəqilliyndən məhrum edildi və vahid
Azərbaycan xalqının zorla ikiyə bölünməsi baş verdi. İşğal nəticəsində Azərbaycan ərazisi
Rusiya və İran müstəmləkəçiliyinin xammal bazasına çevrildi, ölkənin iqtisadiyyatına və
mədəniyyətinə ağır zərbə endirildi. Çar Rusiyasının ölkədə qurmuş olduğu idarəçilik
tezliklə milli-etnik qarşıdurmalara, gələcəkdə isə ərazi iddialarına səbəb olacaq köçürmə
siyasətilə çulğaşmış oldu.
Rusiyanın köçürmə siyasətində başlıca yer ermənilərə verilmişdi və bu siyasətin
konkret məqsədləri var idi. Əvvəla, bütün metropoliyalar kimi, çar Rusiyası da “divide et
impera” (parçala və hökm sür”) prinsipini müstəmləkə idarəçiliyində əsas götürmüşdü. Bu
siyasət yerlərdə siyasi və iqtisadi inkişafın qarşısını almaq, milli qüvvələrin tərəqqisinə
mane olmaq və yerli dövlətçiliyin hər hansı bir izini silmək məqsədinə tabe idi. Digər
tərəfdən, Cənubi Qafqazda Rusiya idarəçiliyinə meyl edən, Rusiyanı dəstəkləyən iri siyasi
qüvvələr olmadığından, çarizm süni şəkildə bu qüvvəni yaratmaq məcburiyyətində idi.
Nəhayət, konkret ermənilərin bu məqsədlə seçilməsinə gəlincə, əminliklə aşağıdakıları
demək lazımdır ki, Qafqaz xalqlarından (azərbaycanlılardan, gürcülərdən və bölgənin digər
xalqlarından) fərqli olaraq, ermənilər amorf bir xalq idi: istənilən şəraitə uyğunlaşıb,
xəyanət yolu tutmağa meylli idilər. Cənubi Qafqazın işğalı illərində və sonrakı dönəmdə
Yeni dövr
Tarix və onun problemləri, № 4 2014
59
Rusiya üçün separatçılığı yaya biləcək, etnik qarşıdurmalarda aparıcı qüvvə kimi çıxış edə
biləcək ermənilərdən daha “optimal” variant yox idi. Ermənilərin bu xüsusiyyətini nəzərə
alan çar I Nikolayın (1825-1855) fərmanlarından birində ermənilərdən istifadə edilməsi ilə
bağlı deyilirdi: “ ... Hər cür nəvazişlə erməniləri öz tərəfinizə çəkməyi xüsusi olaraq
ixtiyarınıza buraxıram” (3, II, s.436).
Rusiya erməni əhalinin Azərbaycana köçürülməsini hələ İran və Osmanlı imperiyası
ilə müharibələr apardığı illərdə planlaşdırmışdı. Bu köçürmə layihəsi 1827-ci ildə
Rusiyanın İrandakı səfiri A.S.Qriboyedovun başçılıq etdiyi diplomatik dəftərxanada
hazırlanmışdı və səfir özü şəxsən bu məsələni ciddi nəzarətində saxlayırdı (1, s.380). Bu
layihənin müəllifləri ermənilərin köçürülməsinə Rusiyanın Qafqaz siyasətinin prioritet
məsələlərindən biri kimi baxırdılar. Təsadüfi deyil ki, istər İranla bağladığı 1828-ci il
Türkmənçay müqaviləsinə, istərsə də Osmanlı imperiyası ilə bağladığı 1829-cu il Ədirnə
müqaviləsinə ermənilərin Cənubi Qafqaza kütləvi köçürülməsi ilə bağlı xüsusi maddələr
salınmışdı. Türkmənçay müqaviləsinin 15-ci maddəsi, Ədirnə müqaviləsinin isə 13-cü
maddəsi ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsini rəsmiləşdirirdi (1, s.375).
Əslində isə Rusiya hələ hərbi əməliyyatların davam etdiyi bir vaxtda ermənilərin bölgədə
möhkəmləndirilməsi siyasətinə rəvac vermişdi. Belə ki, 1827-ci ildə İrəvanın “Müvəqqəti
idarəsi” adlı qurum yaradılmış və həmin qurumda erməni arxiyepiskopu Nersesə qeyri-
məhdud səlahiyyətlər verilmişdi (1, s.377).
Erməniləri Azərbaycan ərazisinə köçməyə sövq etmək üçün çar hökuməti ən məşhur
məmurlarını da bu işə cəlb etmişdi. Erməni mənşəli çar polkovniki Qazaros Lazaryan
(Lazarev) 1827-ci ilin mayında general Paskeviçini sərəncamına götürülmüşdü və bu
prosesi sürətləndirmək üçün ermənilər arasında iş aparmaq ona tapşırılmışdı (5, s.129).
1827-ci ilin oktyabrında Təbrizin komendantı təyin edilən Q.Lazaryanın İran ərazisindən
Şimali Azərbaycana köçürülən ermənilərə ünvanlanmış məşhur müraciətində (30 mart
1828-ci il tarixli) deyilirdi: “ ... Orada siz xristianların məskunlaşdırıldığı yeni vətən əldə
edəcəksiniz. İranın müxtəlif əyalətlərinə səpələnmiş xristianların bir yerə cəmləşdiyini
görəcəksiniz. Tələsin. Vaxt qiymətlidir. Tezliklə rus qoşunları İranı tərk edəcək, bundan
sonra sizin köçməyiniz çətinləşəcək və biz sizin təhlükəsiz köçməyinizə cavabdeh
olmayacağıq” (4, s.107-111).
Qeyd edək ki, İranın erməni əhalisi də Rusiyaya meylli idi. Azərbaycan
tarixçilərinin son illərdə apardıqları araşdırmalar, arxiv materiallarındakı və qaynaqlardakı
məlumatlar göstərir ki, İran erməniləri general Paskeviçə müraciət edərək rusların işğalı
altında olan torpaqlara köçmək istədiklərini bəyan etmişdilər (bax: 1, s.381).
Köçürmə siyasətini həyata keçirmək üçün çarizmin atdığı ciddi addımlardan biri də
Cənubi Qafqazda ermənilər üçün xüsusi “vilayət” təşkil edilməsi oldu. Belə ki, 1828-ci il
martın 20-də Türkmənçay müqaviləsi ratifikasiya edildikdən bir gün sonra, martın 21-də
çar I Nikolay “Erməni vilayətin”in yaradılması haqqında fərman imzaladı. Qeyd edək ki,
“Erməni vilayəti” Azərbaycanın tarixi torpaqlarının hesabına yaradılmışdı, vilayət inzibati
olaraq İrəvan və Naxçıvan əyalətlərinə və Ordubad dairəsinə bölünmüşdü. Vilayətin
idarəsi isə gürcü knyazı, general-mayor A.Q.Çavçavadzeyə tapşırılmışdı (3, VII, s.487).
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Türkmənçay müqaviləsinin 15-ci maddəsinə görə,
İran hökuməti ermənilərin Rusiya tabeçiliyən keçmiş olan ərazilərə köçürülməsinə icazə
verirdi və bununla da, “İranda yaşayan ermənilərə sərbəst surətdə Rusiyanın himayəsinə
keçmək hüququ verilirdi” (bax: 1, s.379). Prosesi mütəşəkkil qaydada həyata keçirmək
üçün xüsusi təlimatlar hazırlanmışdı. General Paskeviçin 1828-ci il 26 fevral və 29 fevral
Yeni dövr
Tarix və onun problemləri, № 4 2014
60
tarixli təlimatlarında köçürülən ermənilərin məşğuliyyət sahəsinə uyğun yerləşdirilməsi,
köçürülənlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, onlara maddi və maliyyə yardımı
göstərilməsi nəzərdə tutulmuşdu (4, s.98-107). Təlimatda deyilirdi: “Köçürülənləri İrəvan
və Naxçıvan əyalətlərinə istiqamətləndirmək lazımdır ki, həmin ərazilərdə xristian əhali
mümkün qədər artırılsın” (4, s.107). Ermənilərin köçürülməsi, dəqiq desək, onlara yardım
edilməsi üçün xəzinədən 25 min rubl vəsait ayrılmışdı (4, s.105).
Köçürmə siyasəti 1828-ci il fevralın 26-da başlamış, həmin il iyunun 11-də əsasən
başa çatdırılmışdı. Gürcüstandakı baş qərargah rəisinə təqdim edilən 26 may 1828-ci il
tarixli raportda bildirilirdi ki, bu müddətdə “Qarabağda 279, İrəvan vilayətində 948 ailə
məskunlaşdırılmışdır” (bax: 1, s.387). İ.Şopenin məlumatlarına görə, İrəvan şəhərində 366
ailə, Naxçıvan şəhərində 265 ailə, Ordubad şəhərində isə 36 ailə məskunlaşdırılmışdı (6,
s.636-638).
İranla yanaşı, Osmanlı imperiyasından da ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına
köçürülməsi planlı şəkildə gedirdi. Ədirnə müqaviləsinin 13-cü maddəsinə görə, ermənilər
18 ay müddətində Rusiya təbəəliyinə keçmək hüququ qazanmışdılar. Artıq 1829-cu il
oktyabrın 10-da general Paskeviç imperator I Nikolaya yazdığı raportunda 10 min
erməninin Gürcüstanda və qondarma “Erməni vilayəti”ndə yerləşdirilməsinə icazə
istəmişdi (3, VII, s.830). İmperatorun dəstəyini alan general Paskeviç ermənilərin Osma nlı
imperiyası ərazisindən Cənubi Qafqaza köçürülməsi ilə bağlı xüsusi komitə yaratmış,
komitə köçürülmənin mütəşəkkil olması üçün xüsusi təlimatlandırmışdı (3, VII, s.835-
836). İ.Şopenin məlumatlarına görə, qondarma “Erməni vilayəti”nə Osmanlı imperiyası
ərazisindən 3682 erməni ailəsi köçürülmüşdü (6, s.636-642).
Rəsmi məlumatlara görə, ümumilikdə 1828-1830-cu illər arasında Şimali
Azərbaycana İrandan 40 min, Osmanlı imperiyasından isə 90 min erməni köçürülmüşdü
(4). Sinxron mənbələrin əksəriyyətində göstərilir ki, köçürülən ermənilər Azərbaycanın ən
münbit torpaqlarında yerləşdirilmişdi. Nəticədə bu torpaqlardakı azərbaycanlılar ev-eşiksiz
qalmışdı (5, s.135), üstəlik, yerli əhaliyə torpaqlarından məhrum olduqları üçün
kompensasiya verilməsi əvəzinə, köçürülən ermənilərə xüsusi imtiyazlar və güzəştlər də
verilmişdi (3, VII, s.642-644).
Nəzərdən keçirdiyimiz bu faktlar XIX əsrin 20-30-cu illərində çarizmin köçürmə
siyasətinin bir mərhələsini təşkil edir. Bu faktları izləməkdə məqsədimiz Azərbaycan
ərazisində ermənilərin yerləşdirilməsinin nəticələrini, o cümlədən “erməni amili”nin
yaranmasını şərtləndirən hadisələrə qiymət verməkdir. XVIII əsrin sonu – XIX əsrin
əvvəllərində, yəni ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsinədək Cənubi
Qafqaz bölgəsində hər hansı bir etnik qarşıdurma faktına rast gəlinmir. Məqalənin
əvvəlində də qeyd etdiyimiz kimi, bölgənin yerli xalqları arasında etnik zəmində hər hansı
bir gərginlik yox idi və burada möhkəmlənməyə çalışan Rusiya və İran imperiyaları üçün
bu vəziyyət sərfəli deyildi. Ermənilər isə Rusiya-İran və Rusiya-Osmanlı müharibələri
gedişində özlərini separatçı qüvvə kimi “nümayiş” etdirmişdilər və çarizm üçün Cənubi
Qafqazda gərginliyi saxlamaq, İslam-Türk amilini zəiflətmək üçün xüsusi bir vasitəyə
çevrilməyə tam hazır olduqlarını isbatlamışdılar.
Köçürülən ermənilərin Azərbaycanın tarixi torpaqlarında – İrəvan, Naxçıvan və
Qarabağ ərazilərində yerləşdirilməsi, yerli əhalinin – azərbaycanlıların öz ata-baba
mülklərindən çıxarılması çar Rusiyasının başlıca hədəfini açıq-aşkar göstərirdi: Cənubi
Qafqazda İslam-Türk amilini sıxışdırıb əvəzinə erməni-xristian amilini gücləndirmək.
Yeni dövr
Tarix və onun problemləri, № 4 2014
61
Sonrakı yüzillikdə azərbaycanlılara qarşı törədilən soyqırımları da bu hədəfə
yönəldilmişdi.
Beləliklə, XIX əsrin 20-30-cu illərində Cənubi Qafqaza, o cümlədən əzəli
Azərbaycan torpaqlarına ermənilərin kütləvi köçürülməsi bölgədə “erməni amili”nin
yaranması ilə nəticələndi. Ermənilərin bölgədəki yerli xalqlarla gərgin münasibətləri,
çarizmin türk-müsəlman əhaliyə qarşı ayrı-seçkilik və təqib siyasəti, azərbaycanlılara qarşı
soyqırımlarının və deportasiyaların həyata keçirilməsində ermənilərdən ən fəal şəkildə
istifadə edilməsi nəticəsində Cənubi Qafqaz bölgəsi etnik və milli qarşıdurmaların yaranıb
genişləndiyi bölgələrdən birinə çevrildi. Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış “Erməni
vilayəti” isə gələcəkdə burada Ermənistan Respublikasının yaradılmasının əsasını qoydu.
Yaradılan Ermənistan Respublikası isə Azərbaycana qarşı yeni ərazi iddiaları ilə çıxış
edərək Cənubi Qafqazın müasir dünyadakı gərginlik mərkəzlərindən biri olaraq qalmasını
şərtləndirdi.
ƏDƏBIYYAT
1.
İrəvan xanlığı. Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına
köçürülməsi. Bakı, Çaşıoğlu, 2009 – 576 s.
2.
Mahmudov Y.M., Şükürov K. Qarabağ. Real tarix, faktlar, sənədlər. Bakı, “Təhsil”,
2009 – 144 s.
3.
Акты, собранные Кавказской Археографической Комиссией. I-VII, Тифлис,
1866-1878
4.
Глинка С.Н. Описание переселения армян аддербиджанских в пределы России.
Москва, 1831
5.
Ениколопов И. Грибоедов и Восток. Ереван, 1954
6.
Шопен И.И. Исторический памятник состояния армянской области в эпоху ее
присоединения к Российской империи. СПб., 1852
АЙДЫН МИРЗAЗАДЕ
МАССОВОЕ ПЕРЕСЕЛЕНИЕ АРМЯН НА ЮЖНЫЙ КАВКАЗ И ЦАРСКАЯ
ПОЛИТИКА СОЗДАНИЯ В РЕГИОНЕ «АРМЯНСКОГО ФАКТОРА»
(20-30 годы XIX века)
В начале XIX века в истории Азербайджана и всего Южного Кавказа начался
период российского колониализма. На основе Туркменчайского и Адрианопольского
договоров (1828 и 1829 гг.) царизм начал осуществлять политику массового
переселения армян на территории Северного Азербайджана. Армяне переселялись на
исконно азербайджанские земли с целью изменения этнодемографической ситуации
в регионе. С этой целью царским правительством была создана т.н. «Армянская
область», что явилось первым шагом на пути к созданию армянского государства на
исконно азербайджанских землях.
После переселения армян на Южный Кавказ, царизм начал проводить
политику геноцида против тюркско-мусульманского населения региона. Армяне, в
недавнем прошлом переселенные на Кавказ, явились основным орудием против
местных народов в руках царских колонизаторов. Южный Кавказ же превратился в
один из очагов напряжения мира.
Yeni dövr
Tarix və onun problemləri, № 4 2014
62
AYDIN MIRZAZADEH
THE MASS RESETTLEMENT OF THE ARMENIANS TO THE SOUTH CAUCASUS
AND THE IMPERIAL POLICY OF CREATION OF THE “ARMENIAN FACTOR”
IN THE REGION (20-30 years of XIX century)
The Russian colonialism period in the history of Azerbaijan and whole South Caucasus
region dates back to the early XIX century. Having based on the Turkmanchay and
Adrianople treaties (1828; 1829) the Tsar regime launched its mass resettlement policy of the
Armenians in the territories of the Northern Azerbaijan. The mass resettlement of the
Armenians in the primordial Azerbaijani territories aimed at changing ethno-demographic
situation in the region. And to this purpose, the so-called “Armenian oblast” was established
by the Tsar government which was a first step towards creation of the Armenian state in the
primordial Azerbaijani territories.
The policy of genocide against Turkish-Muslim population of the region was launched
by the Tsar regime after the resettlement of the Armenians in the Southern Caucasus. The
Armenians moved to the Caucasus region not long ago were used as an important tool in the
hands of Tsarist colonialists against local people. Thus, the Southern Caucasus turned into one
of the hotbeds of tension in the world.
Rəyçilər: t.e.d. F.Mahmudov, t.e.d. İ.Məmməov
AMEA Tarix İnstitutunun “Azərbaycanın müasir tarixi” şöbəsinin 1 dekabr 2014-cü
il tarixli iclasının qərarı ilə çapa məsləhət görülmüşdür (protokol №5).
Dostları ilə paylaş: |