Tarixin göy qübbəsini işıqlandıranlar
Minilliklərin nəhəngləri
Perikl
Miladdan əvvəl 495-429-cu illərdə yaşamış Perikl Alkmenoid kübar
nəslindən olan sərkərdə və dövlət xadimi olmaqla, Afinanın “Qızıl dövrünə”
başçılıq etmiş və faktiki olaraq bu məşhur şəhər-dövlətin m.ə. 443-429-cu illərdə
taclanmamış kralı olmuşdur. Siyasi cəhətdən radikal xadim olan Perikl
konstitusional islahatları xeyli inkişaf etdirdi, bu Afina demokratiyasının
dolğunlaşmasını xeyli sürətləndirdi. Bu islahatlar 462-461-ci illərdə həyata
keçirilmişdi. O, Spartanın qatı əleyhdarı idi və təəssüf ki, bu düşmənçilik Afinanın
və onun müttəfiqlərini Peloponnes müharibəsinə gətirib çıxardı. Müharibə 431-ci
ildən 404-cü ilədək olan müddətdə davam etdi. Perikl natiqliyi ilə məşhurlaşmışdı.
Fukididin xəbər verdiyi, m.ə. 431-430-cu illərin qışındakı onun matəm nitqi Afina
demokratiyasının prinsiplərinə və dövlət sisteminə ehtiraslı apologiya idi.
Periklin nəsli Afinada yaxşı tanınırdı. Onun atası Mikael dövründə barbar
sərkərdələrinə qalib gəlmiş Ksantipp Afinadan tiran Pisistratidləri qovmaqla,
2
dövləti cəsarətlə tiraniyadan azad edən, afinalılara qanunlar və dövlət quruluşunu
qoyan Klisfenin nəvəsi Aqaristaya evlənmişdi. Qadın ərindən tarixlərə düşəcək bir
uşağı – Perikli doğmuşdu. Uşağın yeganə eybi onun başının böyüklüyü və uzunsov
olması idi. Məşhurlaşan Perikl bütün heykəllərində başındakı uzun dəbilqə ilə
təsvir olunur, heykəltəraşlar geyim vasitəsilə bu böyük şəxsiyyətin hesab etdikləri
fiziki eybini beləcə örtmək istəyirdilər. Onun başının quruluşuna istehza edən
şairlər də az olmamışdır.
Perikl uşaq vaxtı musiqi tərbiyəsi almışdır, lira çalmağı öyrənmişdir. Platon
onun müəlliminin mifik xeyirxah kentavr Xiron olduğunu söylədiklərini deyir.
Perikl həmçinin eleyalı filosof Zenonun dinləyicisi olmuşdu. O, burada təbiəti
öyrənməklə məşğul olmuş və digərlərini təkzib etmək elminə yiyələnmişdir. Lakin
ona ən yaxın adam Klazomendən olan Anaksaqor olmuşdu. Müasirlərinin “Zəka”
adlandırdıqları bu adam Periklə uca düşüncə obrazı təlqin edə bilmişdi.
Qabiliyyətli şagird kimi o, təkcə fikirlərin yüksək obrazını deyil, həm də nitqin
yüksəkliyini mənimsəmişdi. Onun sifətinin ciddi ifadəsi, sakit yerişi, geyimindəki
sadəliyi, bütün çıxış vaxtı hətta nəyisə vurğulayanda səsinin tonunu dəyişməməsi
və digər xüsusiyyətləri onun mahir natiq olmasından xəbər verirdi. Belə bir
əhvalatı Plutarx misal gətirir ki, bir nəfər bütün günü meydanda onu söyür və
təhqir edirmiş, lakin Perikl öz işini görməkdə davam etməklə, bu hədyanlığa
dözürmüş. Axşam evinə gedəndə bu adam onun arxasına düşmüş və söyüşlərini bir
an da olsun dayandırmamışdır. O, evinə girəndə, qaranlıq olduğuna görə öz
nökərinə göstəriş verdi ki, əlinə fənər götürsün və həmin adamı evinə qədər
ötürsün.
Gəncliyində Perikl camaatdan qorxurdu, çünki o, tiran Pisistrata çox
oxşayırdı. Xüsusən səsinin məlahətindəki nitqinin yüngüllüyü və sürətindəki
oxşarlıq adamlara qorxu təlqin edirdi. Məşhur olması, nüfuzlu dostlara malik
olmasına görə o, ostrakizmdən qorxurdu və buna görə də ictimai işlərlə məşğul
olmurdu. Axı Afinanın ən görkəmli dövlət xadimləri, polis qarşısında
müqayisəyəgəlməz xidmətləri olmuş adamlar bu cəzadan qaça bilməmişdilər.
Azacıq şübhə, demokratik quruluşun devrilməsi niyyəti kimi qiymətləndirilə bilirdi
3
və bu Afinanın istənilən vətəndaşının 10 il müddətinə sürgün edilməsinə səbəb
olurdu. Afinanı alınmaz qalaya çevirmiş Femistokl 471-ci ildə ostrakizmə məruz
qaldıqda, pers çarı Kserksin yanında sığınacaq tapmalı olmuşdu. Perslər üzərində
469-468-ci illərdə üç böyük qələbə çalmış, həm pers donanmasını, həm də quru
qoşunlarını darmadağın etmiş Kimon da Spartaya yürüşün uğursuzluğuna görə
464-cü ildə ostrakizmlə cəzalandırıldı. Belə nəhəng dövlət xadimlərini haqlayan
cəza Perikldən də yan keçməyə bilərdi.
Perikl təkcə gözəl təhsil almamışdı, təkcə əla natiq deyildi, o, tezliklə həm
də istedadlı dövlət xadiminə və sərkərdəyə çevrildi. V əsrin 60-cı illərinin
ortalarında o, siyasi fəaliyyətə başladı və qısa müddətdən sonra Afina
demokratiyasının liderlərindən biri olmaqla, bütün ömrü boyu ona sədaqətlə
xidmət etdi. Məhz onun qrupu daxili idarəetmə islahatını keçirmək təşəbbüsü ilə
çıxış etmişdi, bu isə Afinadakı demokratik sistemi öz zəfərinə çatdırdı. O,
aristokratik areopaqın süqutuna və Xalq yığıncağının funksiyalarının
genişlənməsinə köməklik göstərdi. O, ilk dəfə Helieyanın, 500-lər Şurasının
iclaslarında iştiraka görə və digər vəzifələrə əmək haqqı verilməsini tətbiq etdi. O,
tərəfdarları ilə birlikdə polislərin bərabər ittifaqını Afina dövlətinə çevirmək
siyasətini işləyib hazırladı. Afinalılar Afinanı Elladanın siyasi və mədəni
mərkəzinə çevirmək üçün böyük zəhmət çəkən Periklin fəaliyyətinə tam etibar
edirdilər, onun siyasətini bəyənirdilər. Belə etibarın bariz nümunəsi Periklin 444-
cü ildən 429-cu ilə qədər birinci strateq kimi yüksək vəzifəyə seçilməsi oldu. Bu
demokratik Afina tarixində yeganə hadisə idi, çünki bu dövlətin əsas konstitusiya
prinsipi vəzifəli şəxslərin hər il seçilməsi idi. Təkcə sıravi vətəndaşlar deyil, yunan
dünyasının görkəmli adamları da Periklin dövlət müdrikliyini və hərtərəfli savadını
yüksək qiymətləndirirdilər. Onun yaxın dostları və məsləhətçiləri sırasına filosof
Anaksaqor, alim Damon, böyük yunan heykəltəraşı Fidi, tarixin “atası” hesab
olunan Herodot daxil idi. Perikl Yunanıstanın ən yaxşı mədəniyyət xadimlərini
həvəslə Afinaya cəlb edirdi. Rəssamlar, heykəltəraşlar, filosoflar, faciə və
komediya yazanlar bir çox şəhərlərdən Afinaya axışırdı. Beləliklə, Periklin
Dostları ilə paylaş: |