Teserrufat fealiyetinin tehli
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I MÖVZU TƏSƏRRÜFAT FƏALİYYƏTİNİN TƏHLİLİ HAQQINDA §1. Təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili haqqında ümumi məlumat
| Az rbaycan Respublikas T hsil Nazirliyinin я ы я 28 12 2 2396 нюìряëè я я . .201 -ci il tarixli, mri il я ø t sdiq olunmu dur. QĿ HRĿ MAN HACIYEV ISBN 978-9952-34- 1- 94 2 Q HR MAN HACIYEV Я Я ” rq-Q rb” N riyyat Evind n r “T s rr fat f aliyy tinin t hlili” d rsliyi ilk pe -ixtisas t hsili Шя я яø я яø оëунан я я ö я я я я øя я m ssis l rinin agird v m lliml ri n n z rd tutulmu dur. D rslikd t s rr fat f aliyy tinin t hlilinin n vl ri, öя я я ø я öя я ö÷ö я я я ø я я я я ö я я я ю я predmeti, obyektl ri, prinsipl ri, v zif l ri, metodlar v dig r iqtisad elml ri il laq sind n dan l r, sas v saitl r, я я я я я ы я я я я я я я ыøы ы я я я kapital qoyulu lar , pul v saitl rinin, i i q vv sinin, i vaxt n n, m k m hsuldarl n n v m k haqq n n t hlili ø ы я я ø÷ ö я ø ы ы я я я ыüы ы я я я ы ы я haqq nda m lumat verilir. Kitabdan m hsul istehsal , x rcl r, m nf t, onun b l d r lm si, m ssis kapital n n v ы я я ы я я я яя ю öø ö ö я öя я ы ы я m hasibat balans n n t hlili haqq nda da m lumat ld etm k olar. ö ы ы я ы я я я я 3 GİRİŞ İdarəetmənin ən mühüm mərhələlərindən biri təsərrüfat fəaliyyətini hərtərəfl i öyrənməkdən, tətbiq və təhlil etməkdən ibarətdir. İqtisadi təhlil (xidmətlər) is- teh salı və satış bazasının tələblərini mövcud istehsal gücünü və istehsal re sur s- ları ilə təchiz olunmasını hesaba almaqla müəssisə tərəfi ndən qəbul edil miş planların ye rinə yetirilməsinin mümkünlüyünü, iqtisadı cəhətdən fay da lı lığını düzgün qiy mətləndirmək, təsərrüfat fəaliyyətinin yönlərini və təma yül lərini, ha- belə ya xın gələcəkdə onun inkişaf istiqamətlərini təyin etmək məq sə dilə aparılır. İdarəetmə elmləri şurasında xüsusi yeri olan iqtisadi təhlil cəmiyyətin iq- tisadi inkişaf səviyyəsi ilə əlaqədar olaraq tarixi bir zərurətdən meydana gəlmiş və uzun bir dövr ərzində inkişaf edərək hazırkı mərhələyə gəlib çatmışdır. Təhlil ərəb sözüdür. Əşyanı, cismi, proses və ya hadisəni, habelə bunları xarakterizə edən göstəriciləri tərkib hissələrinə ayıraraq tətbiq etmək mənasını verir. Son illərdə ölkə miqyasında, dünya elmlərinin diferensiasiyasını, elmlərin inteqrasiyasını bütöv sistemdə qovuşmasını təmin etmişdir. Lakin buna bax ma- yaraq, texniki, tibbi, riyazi, ictimai və digər elmlərdə analiz termini, iqtisad elm- lərində isə təhlil terminindən istifadə olunur. Analiz yunanca “analizis” sözündən götürülmüş, uzun bir dövr ərzində is- tinad etdiyimiz, Rusiyada nəşr olunan bütün elmlərə aid nəşriyyatlarda “analiz” ter mini kimi ifadə olunmuşdur. Bu səbəbdən də ölkəmizdə tibbi, texniki, riyazi və s. elmlərə aid ədəbiyyatlarda hələ də analiz terminindən istifadə olunur. Təhlil termininin ərəb dilinə, analiz” terminin yunan dilinə məxsus olmasına baxmayaraq, hər iki dildə bu terminlərin lüğəvi mənası eynidir. Belə ki, bu ter- minlərin lüğəti mənası əşyanı, prosesi, hadisəni, yaxud bunları xarakterizə edən, yəni natural, yaxud “dəyər” ifadəsində xarakterizə edən göstəricisini daha kiçik hissələrə ayırmaq, parçalamaq, bölməklə onu ətrafl ı tədqiq etmək (öyrənmək) mə nasını ifadə edir. Bu cür parçalama, hissələrə ayırma tədqiq olunan obyektin, prosesin, hadisənin, yaxud da bunları xarakterizə edən göstəricinin daxili ma- hiyyətini, onun hər bir hissəsinin rolunu ətrafl ı dərk etməyə, öyrənməyə imkan verir. Deməli, təhlil dar mənada prosesi, hadisəni əşyanı daha xırda tərkib hissə- lərinə ayırmaqla öyrənmək mənasını daşıyır. Bu cür parçalama, tərkib hissə- lərinə ayırma tədqiq olunan obyektin daxili mahiyyətini öyrənməyə, onun hər bir tərkib hissəsinin elementinin tədqiq olunan obyektdə rolunu təyin etməyə imkan verir. 4 Lakin bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, bütün proses və hadisələri, fakt- ları ayrı-ayrı tərkib hissələrinə ayırıb təhlil etməklə tədqiq olunan obyekti tam öyrənmək mümkün olmur. Bunun üçün insan idrakına uyğun tədqiq olunan obyek tin ayrı-ayrı tərkib hissələri arasında qarşılıqlı əlaqələri və asılılığı öyrən- məyə imkan verən digər üsullardan da istifadə etmək tələb olunur. Bu baxımdan təhlilə ən yaxın olanı sintezdir. Təhlil və sintezin düzgün əlaqələndirilməsi iqti- sadi göstəricilərin öyrənilən məcmusunu elmi cəhətdən düzgün qiymət lən dir- məyə, uğurları, nöqsanları və istifadə edilməmiş təsərrüfatdaxili ehtiyat mənbə- lərini aşkarı çıxarmağa imkan verir. Deməli, proses və hadisələri öyrənərkən təhlil və sintezdən istifadə edilməsi ümumi məntiqi tədqiq metodlarına – induktiv və deduktiv tədqiqat üsullarına mü vafi q gəlir. Təhlil və sintezin vəhdəti proses və hadisələrin çoxtərəfl i dialektik əlaqədə, elmi cəhətdən əsaslandırılmış şəkildə öyrənilməsini təmin edir. Beləliklə, təhlil geniş mənada hadisələri bütövlükdə və tərkib hissələrinə bölməklə çoxsaylı əlaqələrdə və asılılıqlarda dərk etmək üsulu kimi başa dü- şülür. 5 I MÖVZU TƏSƏRRÜFAT FƏALİYYƏTİNİN TƏHLİLİ HAQQINDA §1. Təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili haqqında ümumi məlumat Təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili – müəssisə və təşkilatların işinin hərtərəfl i öy- rə nilməsində, onların təsərrüfat-maliyyə nəticələrinin obyektiv qiymət lən di ril- mə sində və gələcəkdə istehsalın iqtisadi səmərəliliyinin daha da yüksəl dil mə si imkanlarının aşkar edilməsində istifadə edilən mühüm vasitələrdən biri hesab olu nur. Təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili müəssisənin təsərrüfat-maliyyə nəticələri- nin cəmiyyətin inkişafının obyektiv iqtisadi qanunlarının tələbləri və eyni za- man da fəaliyyəti öyrənilən müəssisənin qarşısında qoyulan vəzifələrin yerinə ye- tirilməsi nöqeyi-nəzərindən qiymətləndirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İqtisadi təhlili, idarəetmədə əsas vasitələrdən biri kimi, onun bütün tələb- lərinə cavab verməklə istehsal, bölgü, tədavül və istehsal proseslərini idarə et- mə nin bütün mərhələlərində – müəssisə və onun sexlərinin, sahələrinin, briqa- daların və digər təsərrüfat vahidlərinin fəaliyyətindən başlamış baş idarə və nazirliklərə kimi geniş bir miqyası əhatə edir və əldə edilən nəticələrin qiymət- ləndirilməsində mühüm rol oynayır. Lakin iqtisadi təhlil baş idarə və ya nazirlik çərçivəsindən (dairəsindən) kənara çıxmır. Ona görə ki, müəssisə və birliklərin təsərrüfat fəaliyyətinə rəhbərlik baş idarə və nazirlik səviyyəsində başa çatır. Bununla yanaşı, təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili işində istifadə olunan əsas infor- masiya mənbələri – mühasibat uçotu və hesabatları – baş idarələr və nazirliklərdə icmal hesabat və balanslar tərtib edilməklə başa çatmış olur. Makro səviyyədə aparılan təhlil isə bütövlüklə ölkənin, iqtisadi rayonun, res publikanın iqtisadiyyatını, planların yerinə yetirilməsi səviyyəsinin inkişaf templəri və qanunauyğunluqların öyrənilməsində və qiymətləndirilməsində isti- fadə olunur. Belə təhlilin köməyi ilə bütövlükdə cəmiyyət miqyasında ictimai istehsalın iqtisadi səmərəliliyi, onun potensial imkanlarından istifadə edilməsi səviyyəsi öyrənilir və qiymətləndirilir. Burada müvafi q surətdə ayrıca gö türül- müş müəssisə, birlik və ya nazirliyin uçot və hesabat məlumatlarından yox, bü- töv lükdə ölkə, iqtisadi rayon, respublika üzrə statistika idarələrinin icmal hesa- ba tında verilən məlumatlardan istifadə olunur. Beləliklə, müəssisə, idarə və təşkilatların təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili öy- rən mə obyektinə, informasiya mənbələrinə, tədqiqat üsullarına və başqa əlamət- lərinə görə makroiqtisadi təhlildən əsaslı surətdə fərqlənir. Müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili birinci növbədə hesabat ili üçün təsdiq edilmiş plan tapşırıqlarının əsaslı olub-olmamasını və planda nəzərdə Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|