Textes latins Epreuve facultative sequence 1: interrogations philosophiques : autour de l’epicurisme

Textes latins

Epreuve facultative

SEQUENCE  1:  INTERROGATIONS PHILOSOPHIQUES : AUTOUR DE L’EPICURISME

1) Lucrèce, De rerum natura  I, vers 1 à 25, Invocation à Vénus

2) Lucrèce, De rerum natura, I vers 61 à 79, Eloge d’Epicure

3) Lucrèce, De rerum natura, II, vers 1 à 19, Sérénité du sage épicurien

SEQUENCE  2:  INTERROGATIONS PHILOSOPHIQUES : AUTOUR DU STOICISME

4) Sénèque, De tranquillitate animi, II, 11

5) Sénèque, Lettres à Lucilius, I, lettre 9, §18-20: Le philosophe Stilpon et Démétrius Poliorcète.

SEQUENCE 3: OEUVRE COMPLETE, PHEDRE DE SENEQUE

6) Prologue de Phèdre: tirade de Phèdre, vers 99 à 128.

7) Toute puissance de l’amour: Phèdre, la nourrice, vers 177 à 204

8)L’aveu de Phèdre à Hippolyte: Phèdre, Hippolyte, vers 645 à 671

9) Dernières paroles de Phèdre: Phèdre, Thésée, vers 1159 à 1198

SEQUENCE  1:  INTERROGATIONS PHILOSOPHIQUES : Autour de l'épicurisme

Texte 1: Lucrèce, De rerum natura

Invocation à Vénus, livre I, vers 1 à 25

1 Aeneadum genetrix, hominum divumque voluptas,

alma Venus, caeli subter labentia signa

quae mare navigerum, quae terras frugiferentis

concelebras, per te quoniam genus omne animantum

5 concipitur visitque exortum lumina solis:

te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli

adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus

summittit flores, tibi rident aequora ponti

placatumque nitet diffuso lumine caelum.

10 nam simul ac species patefactast verna diei

et reserata viget genitabilis aura favoni,

aeriae primum volucris te, diva, tuumque

significant initum perculsae corda tua vi.

inde ferae pecudes persultant pabula laeta

15 et rapidos tranant amnis: ita capta lepore

te sequitur cupide quo quamque inducere pergis.

denique per maria ac montis fluviosque rapacis

frondiferasque domos avium camposque virentis

omnibus incutiens blandum per pectora amorem

20 efficis ut cupide generatim saecla propagent.

quae quoniam rerum naturam sola gubernas

nec sine te quicquam dias in luminis oras

exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam,

te sociam studeo scribendis versibus esse,

25 quos ego de rerum natura pangere conor

Texte 2: Lucrèce, De rerum natura

Eloge d'Epicure,livre I vers 62 à 79

1 Humana ante oculos foede cum vita jaceret

in terris, oppressa gravi sub religione

quae caput a caeli regionibus ostendebat,

horribili super aspectu mortalibus instans,

5 primum Graius homo (1) mortales tollere contra

est oculos ausus, primusque obsistere contra ;

quem neque fama deum (2) nec fulmina nec minitanti

murmure compressit caelum, sed eo magis acrem

inritat (3) animi virtutem, ecfringere ut arta

10 naturae primus portarum claustra cupiret (4).

Ergo vivida vis animi pervicit, et extra

processit longe flammantia moenia (5) mundi,

atque omne immensum (6) peragravit mente animoque,

unde refert nobis victor quid possit oriri,

15 quid nequeat, finita potestas denique cuique

quanam sit ratione (7) atque alte terminus haerens.

Quare religio pedibus subjecta vicissim

obteritur, nos exaequat victoria caelo.

Notes:

1 Homo Graius : désigne Epicure

2 Deum = deorum

3 Inritat = inritavit

4 Cupiret = cuperet

5 Flammantia moenia : les remparts enflammés, c'est à dire le ciel et les constellations

6 Omne immensum : le tout immense, c'est à dire l'univers

7 Quanam ratione : introduit une proposition interrogative indirecte dépendant de refert, et dont le sujet est finita potestas et terminus haerens.

Texte 3: Lucrèce, De rerum natura

Sérénité du sage épicurien, livre II, vers 1 à 19.

1 Suave, mari magno turbantibus aequora ventis

e terra magnum alterius spectare laborem;

non quia vexari quemquam est jucunda voluptas,

sed quibus ipse malis (1) careas quia cernere suave est.

5 Suave etiam belli certamina magna tueri

per campos instructa tua sine parte pericli;

sed nihil dulcius est, bene quam munita tenere

edita doctrina sapientum templa serena,

despicere unde queas alios passimque videre

10 errare atque viam palantis quaerere uitae,

certare ingenio, contendere nobilitate,

noctes atque dies niti praestante labore

ad summas emergere opes rerumque potiri.

O miseras hominum mentes, o pectora caeca!

15 Qualibus in tenebris vitae quantisque periclis

degitur hoc aevi quodcumque est! Nonne videre (2)

nihil aliud sibi naturam latrare, nisi ut qui

corpore sejunctus dolor absit, mensque fruatur

jucundo sensu cura semota metuque?
1 Quibus malis : attraction de l’antécédent dans la relative = mala quibus.

2 Nonne videre : infinitif exclamatif, « ne voyez-vous pas…? » ou « comment ne pas voir…? ».

SEQUENCE  2:  INTERROGATIONS PHILOSOPHIQUES : Autour du stoïcisme

Texte 4: Sénèque, De tranquillitate animi, II, 11

Natura enim humanus animus agilis est et pronus ad motus. Grata omnis illi excitandi se abstrahendique materia est, gratior pessimis quibusque ingeniis, quae occupationibus libenter deteruntur: ut ulcera quaedam nocituras manus appetunt et tactu gaudent et foedam corporum scabiem delectat quicquid exasperat, non aliter dixerim his mentibus, in quas cupiditates uelut mala ulcera eruperunt, uoluptati esse laborem uexationemque.

N’y a-t-il pas pareillement des jouissances corporelles qui se doublent d’une sensation douloureuse, comme lorsqu’on se retourne sur le côté qui n’est pas encore fatigué et qu’on se remue sans cesse en cherchant une meilleure position? tel l’Achille d’Homère se couchant tantôt sur le ventre, tantôt sur le dos, et essayant successivement toutes les postures possibles. Et n’est-ce pas le propre de la maladie que de ne rien supporter très longtemps et de prendre le changement pour un remède?

13 Inde peregrinationes suscipiuntur uagae et litora pererrantur et modo mari se, modo terra experitur semper praesentibus infesta leuitas: "Nunc Campaniam petamus." Iam delicata fastidio sunt: "Inculta uideantur, Bruttios et Lucaniae saltus persequamur." Aliquid tamen inter deserta amoeni requiritur, in quo luxuriosi oculi longo locorun horrentium squalore releuentur: "Tarentum petatur laudatusque portus et hiberna caeli mitioris et regio uel antiquae satis opulenta turbae.... Iam flectamus cursum ad Vrbem: nimis diu a plausu et fragore aures uacauerunt, iuuat iam et humano sanguine frui." 14 Aliud ex alio iter suscipitur et spectacula spectaculis mutantur. Vt ait Lucretius:

Hoc se quisque modo semper fugit.

Sed quid prodest, si non effugit? Sequitur se ipse et urget grauissimus comes. 15 Itaque scire debemus non locorum uitium esse quo laboramus, sed nostrum: infirmi sumus ad omne tolerandum, nec laboris patientes nec uoluptatis nec nostri nec ullius rei diutius. Hoc quosdam egit ad mortem: quod proposita saepe mutando in eadem reuoluebantur et non reliquerant nouitati locum, fastidio esse illis coepit uita et ipse mundus, et subiit illud tabidarum deliciarum: "Quousque eadem?".

Texte 5: Sénèque, Lettres à Lucilius, IX, 18 et 19

La victoire du sage face à l’adversité : l’exemple de Stilpon

1 Hic enim capta patria, amissis liberis, amissa uxore cum ex incendio publico solus et tamen beatus exiret, interro-ganti Demetrio, cui cognomen ab exitio urbium Poliorcetes fuit, numquid perdidisset: “Omnia, inquit, bona mea mecum sunt.”

Ecce vir fortis ac strenuus! Ipsam hostis sui victoriam vicit. “Nihil, inquit, perdidi”: dubitare illum 5 coegit an vicisset. “Omnia mea mecum sunt”: justitia, virtus, prudentia, hoc ipsum, nihil bonum putare quod eripi possit. Miramur animalia quaedam, quae per medios ignes sine noxa corporum transeunt: quanto hic mirabilior vir, qui per ferrum et ruinas et ignes illaesus et indemnis evasit! Vides quanto facilius sit totam gentem quam unum virum vincere? Haec vox illi communis est cum Stoico: aeque et hic intacta bona per concrematas urbes fert. Se enim ipse contentus est; hoc 10 felicitatem suam fine designat.

SEQUENCE 3: OEUVRE COMPLETE, PHEDRE DE SENEQUE

Texte 6: Prologue: tirade de Phèdre, vers 99 à 128.

Sed maior alius incubat maestae dolor.

Non me quies nocturna, non altus sopor

soluere curis: alitur et crescit malum

et ardet intus qualis Aetnaeo uapor

exundat antro. Palladis telae uacant

et inter ipsas pensa labuntur manus;

105 non colere donis templa uotiuis libet,

non inter aras, Atthidum mixtam choris,

iactare tacitis conscias sacris faces,

nec adire castis precibus aut ritu pio

adiucatae praesidem terrae deam :

[110] iuuat excitatas consequi cursu feras

et rigida molli gaesa iaculari manu.

Quo tendis, anime? quid furens saltus amas?

fatale miserae matris agnosco malum:

peccare noster nouit in siluis amor.

115 genetrix, tui me miseret : infando malo

correpta pecoris efferum saeui ducem

audax amasti; toruus, impatiens iugi

adulter ille, ductor indomiti gregis -

sed amabat aliquid. quis meas miserae deus

[120] aut quis iuuare Daedalus flammas queat?

non si ille remeet, arte Mopsopia potens,

qui nostra caeca monstra conclusit domo,

promittat ullam casibus nostris opem.

stirpem perosa Solis inuisi Venus

125 per nos catenas uindicat Martis sui

suasque, probris omne Phoebeum genus

onerat nefandis: nulla Minois leui

defuncta amore est, iungitur semper nefas.

Texte 7: Toute puissance de l’amour: Phèdre, la nourrice, vers 177 à 204

Ph. Quae memoras scio

uera esse, nutrix; sed furor cogit sequi

peiora. uadit animus in praeceps sciens

remeatque frustra sana consilia appetens.

sic, cum grauatam nauita aduersa ratem

propellit unda, cedit in uanum labor

et uicta prono puppis aufertur uado.

quid ratio possit? uicit ac regnat furor,

185 potensque tota mente dominatur deus.

hic uolucer omni pollet in terra potens

laesum flammis torret indomitis Iouem;

Gradiuus istas belliger sensit faces,

opifex trisulci fulminis sensit deus,

[190] et qui furentis semper Aetnaeis iugis

uersat caminos igne tam paruo calet;

ipsumque Phoebum, tela qui neruo regit,

figit sagitta certior missa puer

uolitatque caelo pariter et terris grauis.

195 Nvt. Deum esse amorem turpis et uitio fauens

finxit libido, quoque liberior foret

titulum furori numinis falsi addidit.

natum per omnis scilicet terras uagum

Erycina mittit, ille per caelum uolans

[200] proterua tenera tela molitur manu

regnumque tantum minimus e superis habet:

uana ista demens animus asciuit sibi

Venerisque numen finxit atque arcus dei.

Texte 8: L’aveu de Phèdre à Hippolyte: Phèdre, Hippolyte, vers 645 à 671

645 Hi. Amore nempe Thesei casto furis?

tuusque Ph. Hippolyte, sic est: Thesei uultus amo

illos priores, quos tulit quondam puer,

cum prima puras barba signaret genas

monstrique caecam Gnosii uidit domum

et longa curua fila collegit uia.

quis tum ille fulsit! presserant uittae comam

et ora flauus tenera tinguebat pudor;

inerant lacertis mollibus fortes tori,

tuaeque Phoebes uultus aut Phoebi mei,

655 potius - talis, en talis fuit

cum placuit hosti, sic tulit celsum caput.

in te magis refulget incomptus decor:

et genitor in te totus et toruae tamen

pars aliqua matris miscet ex aequo decus:

in ore Graio Scythicus apparet rigor.

si cum parente Creticum intrasses fretum,

tibi fila potius nostra neuisset soror.

Te te, soror, quacumque siderei poli

in parte fulges, inuoco ad causam parem:

665 domus sorores una corripuit duas,

te genitor, at me gnatus. - en supplex iacet

adlapsa genibus regiae proles domus.

respersa nulla labe et intacta, innocens

tibi mutor uni. certa descendi ad preces:

[670] finem hic dolori faciet aut uitae dies.

miserere amantis. -

Texte 9: Dernières paroles de Phèdre: Phèdre, Thésée, vers 1159 à 1198

Phaedra Me me, profundi saeue dominator freti,

[1160] inuade et in me monstra caerulei maris

emitte, quidquid intimo Tethys sinu

extrema gestat, quidquid Oceanus uagis

complexus undis ultimo fluctu tegit.

O dure Theseu semper, o numquam ad tuos

1165 tuto reuerse: gnatus et genitor nece

reditus tuos luere; peruertis domum

amore semper coniugum aut odio nocens.

Hippolyte, tales intuor uultus tuos

talesque feci? membra quis saeuus Sinis

[1170] aut quis Procrustes sparsit aut quis Cresius,

Daedalea uasto claustra mugitu replens,

taurus biformis ore cornigero ferox

diuulsit? heu me, quo tuus fugit decor

oculique nostrum sidus? exanimis iaces?

1175 ades parumper uerbaque exaudi mea.

nil turpe loquimur: hac manu poenas tibi

soluam et nefando pectori ferrum inseram,

animaque Phaedram pariter ac scelere exuam.

et te per undas perque Tartareos lacus,

[1180] per Styga, per amnes igneos amens sequar

placemus umbras: capitis exuuias cape

laceraeque frontis accipe abscisam comam.

non licuit animos iungere, at certe licet

iunxisse fata. morere, si casta es, uiro;

1185 si incesta, amori. coniugis thalamos petam

tanto impiatos facinore? hoc derat nefas,

ut uindicato sancta fruereris toro.

o mors amoris una sedamen mali,

o mors pudoris maximum laesi decus,

[1190] confugimus ad te: pande placatos sinus.

Audite, Athenae, tuque, funesta pater

peior nouerca: falsa memoraui et nefas,

quod ipsa demens pectore insano hauseram,

mentita finxi. uana punisti pater,

1195 iuuenisque castus crimine incesto iacet,

pudicus, insons - recipe iam mores tuos.

mucrone pectus impium iusto patet

cruorque sancto soluit inferias uiro.