Toğrul Musayev
Yüklə 234,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Toğrul Musayev
- Elman Rüstəmov Banklarda risklərin idarə olunması haqqında
- 5. Risklərin idarə edilməsi prosesi
| 1 “Dövlət qeydiyyatına alınmışdır” Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi Qeydiyyat №_____ “___”___________2009-cu il
Nazir müavini __________Toğrul Musayev “Təsdiq edilmişdir” Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının İdarə Heyəti Protokol № _____ “___”___________2009-cu il
Sədr
________ Elman Rüstəmov Banklarda risklərin idarə olunması haqqında Qaydalar
Bakı-2009 2 1. Ümumi müddəalar 1.1. Bu Qaydalar “Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında” və “Banklar haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunlarına, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarına, Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının (bundan sonra – Mərkəzi Bank) normativ xarakterli aktlarına, habelə beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq hazırlanmışdır. 1.2. Bu Qaydalar kommersiya banklarında və xarici bankların yerli filial və nümayəndəliklərində (bundan sonra - banklar) risklərin idarə olunması üzrə daxili siyasət, qayda və prosedur, təşkilati struktur və hesabatlıq sistemlərini, habelə risklərin müəyyənləşdirilməsi, ölçülməsi, idarə edilməsi, monitorinqi və hesabatlığına dair minimum tələbləri müəyyən edir. 1.3. Banklar bu Qaydaların müddəalarının icrasını öz əməliyyatlarının həcminə və fəaliliyyətinin xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırmalıdır.
Ümumi anlayışlar 2.1.
Risk – bankın mənfəətinə və kapitalına təsir edən gözlənilməz zərərin baş verməsi ehtimalıdır. 2.2.
Risklərin idarə edilməsi prosesi – bankın məruz qala biləcəyi riskin müəyyənləşdirilməsi, ölçülməsi, təhlili, idarə edilməsi, monitorinqi və hesabatlığını əhatə edən prosesdir. 2.3.
ödənilməməsi riskidir. 2.4.
Bazar riski – bazarda baş verən dəyişikliklərin nəticəsində bankın məruz qala biləcəyi riskdir. Bu dəyişikliklərə faiz dərəcələri, valyuta məzənnələrinin, qiymətli kağızların dəyəri, habelə makro iqtisadi göstəricilərdə baş verən dəyişikliklər aid edilir. Bazar riski aşağıdakı alt qruplara bölünür:
3 2.4.1.
Faiz dərəcəsi riski - faiz dərəcəsinin əlverişsiz dəyişməsi nəticəsində bankın məruz qala biləcəyi riskdir. 2.4.2.
Valyuta riski – valyuta məzənnələrində əlverişsiz dəyişikliklər nəticəsində bankın məruz qala biləcəyi riskdir. 2.4.3.
Kapital riski - kapitalın və giymətli kağızların dəyərində əlverişsiz dəyişikliklər nəticəsində yaranan riskdir. Bu risk mənbəyi kapital portfelinə, eləcə də hecinq və spekulyasiya məqsədləri üçün istifadə edilən kapitalın törəmə alətlərinə təsir göstərir. 2.5.
Əməliyyat riski – qeyri-adekvat və ya uğursuzluqla nəticələnmiş daxili proseslərdən, insanlardan və ya sistemlərdən, yaxud bankdan kənar hadisələrin baş verməsindən yarana biləcək zərərdir. Əməliyyat riskinin aşağıdakı alt kateqoriyaları mövcuddur: -
insan resursu riski; -
texnoloji risk; -
proses riski; -
təşkilati risk; -
kənar risklər. 2.6.
Reputasiya riski – bank haqqında mənfi ictimai fikirin yaranması riskidir. 2.7.
Strateji risk – strateji hədəflərin düzgün seçilməməsi nəticəsində bankın məruz qala biləcəyi riskdir. 2.8.
Likvidlik riski – planlaşdırılmış və gözlənilməyən öhdəliklərin vaxtında və effektiv yerinə yetirilə bilməməsi, əlavə likvid vəsaitin əldə edilməməsi, həmçinin bankın aktivlərinin minimal zərərlə dərhal satılması üzrə imkanların azalması riskidir. 2.9.
Risk götürmə qabiliyyəti – bankın strateji məqsədlərinə çatmaq üçün üzərinə götürə biləcəyi riskin həcmidir. 2.10. Riskin qəbul edilməsi – kapitalın adekvatlığına dair tələblərə riayət etmək şərti ilə bankın kapitalının hesabına mümkün zərərin qarşılanmasıdır. Bank qəbul etdiyi risklərə qarşı yetərli kapitala malik olmalıdır. 4 2.11. Riskin minimallaşdırılması – müxtəlif idarəetmə metodları ilə risklərin azaldılmasıdır. Bu metodlar hər bir risk kateqoriyası üzrə fərqli ola bilər. 2.12. Riskin ötürülməsi – bankın təhlükəli hesab etdiyi fəaliyyət və əməliyyatların bankdan kənar tərəflərə ötürülməsidir. 2.13. Riskdən qaçma – təhlükəli hesab edilən əməliyyatların həyata keçirilməməsidir.
Risklərin idarə edilməsi sistemi 3.1.
Risklərin idarə edilməsi sistemi risklərin idarə edilməsi prosesinin həyata keçirilməsi üçün minimal tələbləri özündə əks etdirən sistemdir. 3.2.
Hər
bir bank
əməliyyatlarının növünə və fəaliyyətinin xüsusiyyətlərinə, fəaliyyət mühitinə, mürəkkəbliyinə, üzləşdiyi risklərə adekvat risklərin idarə edilməsi sistemini yaratmalıdır. 3.3.
Risklərin idarə edilməsi sistemi bankın məruz qala biləcəyi bütün risklərin idarə edilməsi üzrə daxili siyasət və qaydaları, habelə risklərin idarə edilməsi üçün lazımi infrastruktur, insan resursları, idarəetmə və informasiya sistemlərindən ibarətdir. Risklərin idarə edilməsi sistemi qurularkən aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır: -
-
bankın əməliyyat və fəaliyyət növləri; -
bankın menecment və əməliyyat prosesləri; -
daxili, xarici və tənzimləyici mühit; -
risklər arası əlaqə və onların biri-birinə təsiri 3.4.
Risklərin idarə edilməsi sisteminin fəaliyyətinin Mərkəzi Bankın normativ hüquqi sənədlərinə və digər qanunvericilik aktlarına, bankdaxili qayda və prosedurlara, bankın fəaliyyətinə və risk götürmə qabiliyyətinə uyğunluğu təmin edilməlidir.
5 3.5.
Risklərin idarə edilməsi sistemi mütəmadi olaraq bankın daxili audit bölməsi tərəfindən qiymətləndirilməli və nəticələr barədə bankın Müşahidə Şurasına hesabat verilməlidir. 4. Risklərin idarə edilməsi funksiyasının təşkilati strukturu 4.1. Banklarda risklərin idarə edilməsi funksiyasını həyata keçirən təşkilati struktur yaradılarkən aşağıdakılar təmin edilməlidir: -
təşkilati strukturun bütün səviyyələri arasında effektiv əlaqə və informasiya axını; -
-
məsuliyyət və səlahiyyətlərin dəqiq müəyyənləşdirilməsi; -
müstəqil və şəffaf qərar qəbul etmə prosesini; -
bankın məruz qala biləcəyi risklər barədə daimi olaraq bank rəhbərliyi və struktur bölmələrinin məlumatlandırılması; -
bankdaxili risk mədəniyyətinin formalaşdırılması; 4.2. Risklərin idarə edilməsi strukturu aşağıdakılardan ibarətdir: 4.2.1. Müşahidə Şurası. Müşahidə Şurası bankın fəaliyyəti nəticəsində məruz qala biləcəyi bütün riskləri anlamalı, onlar barədə tam məlumat əldə etməli, bütün risklərin adekvat səviyyələrini, onları idarə etmə imkanlarını müəyyən etməli və riskləri düzgün müəyyənləşdirən, qiymətləndirən, onlara nəzarət edən səmərəli risklərin idarə edilməsi sisteminin yaradılmasını təmin etməlidir. Risklərin idarə edilməsi prosesində bankın Müşahidə Şurasının vəzifə və səlahiyyətləri aşağıdaklılardan ibarətdir: - bankın risklərin idarə edilməsi siyasətini, risklərin idarə edilməsi üzrə təşkilati strukturunu, səlahiyyət və məsuliyyətlərini, müxtəlif əməliyyat və fəaliyyət istiqamətləri üzrə daxili qayda və prosedurları, risklərin idarə edilməsi işində istifadə edilən müxtəlif metodologiyaları, limitləri təsdiq etmək; - risklərin idarə edilməsi sisteminin effektivliyi və səmərəliliyinin təmin edilməsinin yoxlanılmasına dair daxili audit bölməsinə tapşırıqlar vermək;
6 - bankın qəbul edəcəyi riskin səviyyəsini müəyyənləşdirmək; - adekvat risklərin idarə edilməsi qaydalarının hazırlanmasını təmin etmək; - Mərkəzi Bankın tələbləri nəzərə alınmaqla bankın kapitalı üzrə kəmiyyət və keyfiyyət tələblərini müəyyən etmək; - bankın idarə heyətinə risklərin idarə edilməsi ilə bağlı tövsiyələr vermək; - Risklərin idarə edilməsi komitəsindən (RİK) mütəmadi hesabatlar tələb etmək;
- RİK-ə rəhbər təyin etmək. 4.2.2. İdarə Heyəti. İdarə Heyəti Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilən və risklərin idarə edilməsini həyata keçirən təskilatı strukturu yaradır və risklərin idarə edilməsi üzrə bütün qayda və prosedurların hazırlanmasını təmin edir. İdarə Heyəti öz fəaliyyətləri ilə əlaqədar olan riskləri anlamalı, bankın effektiv və qanunvericiliyə uyğun qaydada fəaliyyət göstərməsi üçün mükəmməl və etibarlı nəzarət mühitinin yaradılmasını, bu mühitin qorunub saxlanılmasını, səlahiyyətlər iyerarxiyasını, vəzifə və məsuliyyətlər, o cümlədən, səlahiyyətlərin müəyyənləşdirilməsi və qərarların qəbul edilməsi prosedurlarını, professional bilik və təcrübəyə malik risklərin idarə edilməsi heyətini və onların davamlı olaraq bilik və peşəkarlıq səviyyələrinin artırılmasını təmin etməlidir. İdarə Heyəti risklərin idarə edilməsi bölməsinə cavabdeh olan (kurasiya edən) İdarə Heyətinin üzvünü təyin etməlidir. Risklərin idarə edilməsi prosesində bankın İdarə Heyətinin səlahiyət və vəzifələri ən azı aşağıdakılardan ibarətdir: - risklərin idarə edilməsi funksiyasının vəzifə və səlahiyyətlər bölgüsünü müəyyən etmək; - risklərin idarə edilməsi sisteminə yetərli sayda təcrübəli və peşəkar əməkdaşları cəlb etmək; - risklərin idarə edilməsi siyasətini tətbiq etmək və mütəmadi olaraq ona yenidən baxmaq; - risklərin idarə edilməsi bölməsinin işini qiymətləndirmək; - risklərin idarə edilməsi bölməsinə tapşırıqlar vermək. 7 4.2.3. Risklərin idarə edilməsi komitəsi. Müşahidə Şurası, İdarə Heyətindən asılı olmayan və risklərin idarə edilməsi üzrə müstəqil qərarlar qəbul edə bilən Risklərin idarə edilməsi komitəsini (RİK) yaratmalıdır. Bu komitə bankda risklərin idarə edilməsi üzrə məsuliyyətə malik olan İdarə Heyətinin bir neçə üzvündən, eləcə də bankın struktur bölmələrinin rəhbər işçilərininin iştirakı ilə yaradılmalıdır. RİK-in iclasları ayda bir dəfədən az olmayaraq keçirilməli və nəticələri barədə bankın Müşahidə Şurasına hesabat verilməlidir. RİK-in sədri bankın Müşahidə Şurası tərəfindən təyin edilir. RİK-in sədri digər bankdaxili komitələrin üzvü olmalı və veto hüququna malik olmaqla bu komitələrdə məbləği məcmu kapitalının 1%-dən çox olan bütün əməliyyatlara dair qərarların qəbul edilməsində iştirak etməlidir. RİK-in vəzifə və səlahiyyətləri Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilmiş müvafiq əsasnamədə müəyyən edilir. RİK-in vəzifə və səlahiyətləri aşağıdakılardan ibarətdir: - risklərin idarə edilməsi prosesinin hər bir mərhələsinə dair minimal tələbləri müəyyən etmək; - risklərin idarə edilməsi bölməsinə tapşırıqlar vermək və ondan mütəmadi hesabatları tələb etmək; - müxtəlif risklər üzrə limitləri müəyyən etmək və təsdiq edilməsi üçün Müşahidə Şurasına təqdim etmək; - mütəmadi olaraq bankdakı risklərin vəziyyəti, risklərin idarə edilməsi sisteminin adekvatlığı və risklərin idarə edilməsi prosesinin effektivliyi haqda Müşahidə Şurasına hesabat vermək; - risklərin idarə edilməsi siyasəti, bankdaxili risklərin idarə edilməsi funksiyası üzrə vəzifə və səlahiyyətləri, müxtəlif əməliyyat və fəaliyyət istiqamətləri üzrə qayda və prosedurları, risklərin idarə edilməsi işində istifadə edilən müxtəlif metodologiyaları müəyyənləşdirmək və yenidən baxmaq, təklifləri Müşahidə Şurasına təqdim etmək. 4.2.4. Risklərin idarə edilməsi bölməsi. Risklərin idarə edilməsi bölməsinin məqsədi gündəlik olaraq RİK-in fəaliyyətinə əməliyyat dəstəyinin təmin
8 edilməsidir. Risklərin idarə edilməsi bölməsinə RİK tərəfindən mütəmadi tapşırıqlar verilir. Risklərin idarə edilməsi bölməsinin rəhbəri ən azı 3 il bank işi təcrübəsinə malik olmalıdır. Risklərin idarə edilməsi bölməsinin rəhbəri bankın İdarə Heyəti tərəfindən təyin edilir və Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilir. Risklərin idarə edilməsi bölməsinin istənilən məlumat bazasına çıxışı təmin edilməlidir. Risklərin idarə edilməsi bölməsinin vəzifə və səlahiyətlərinə aşağıdakılar aid edilir: - bankın hər bir əməliyyat növü və fəaliyyət istiqaməti ilə bağlı bütün prosedur və qaydalarında risklərin müəyyənləşdirilməsi və minimallaşdırılması; - bankın fəaliyyətinin Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilmiş risk limitləri çərçivəsində və daxili qaydalara uyğun həyata keçirilməsinə nəzarət edilməsi; - hər bir əməliyyat bölməsinin üzləşdiyi bütün spesifik risklərin müəyyən edilməsi, qayda və prosedurlarının yoxlanılması və onlarda risklərin müəyyənləşdirilməsi; - ayrı-ayrı risk kateqoriyalarının müəyyənləşdirilməsi, ölçülməsi, idarə edilməsi, nəzarətini həyata keçirilməsi və bu risklər barədə RİK-ə və bankın İdarə Heyətinə mütəmadi olaraq hesabatların təqdim edilməsi; - Bankın kapitalının kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinə, kapitalın adekvatlığına dair tələblərə riayət edilməsinə nəzarətin edilməsi.
5.1. Risklərin idarə edilməsi siyasəti. Bankın ümumi strategiyası nəzərə alınmaqla bütün risk kateqoriyalarını əhatə edən risklərin idarə edilməsi siyasəti müəyyən edilməlidir. Risklərin idarə edilməsi siyasəti risklərin idarə edilməsi üzrə bankın məqsədlərini və əsas prinsiplərini özündə əks etdirən sənəddir. Risklərin idarə edilməsi siyasətində ən azı aşağıdakılar əhatə olunmalıdır: -
izahı və hər bir risk növünün idarə edilməsində əsas məqsəd; 9 -
bankın öz strateji məqsədlərinə nail olmaq üçün üzərinə götürə biləcəyi risk çəkisi və qəbul edilmiş risklər üzrə zərərlərin mümkün maksimal həcmi; -
sistemləri üzrə risklərin müəyyənləşdirilməsi, ölçülməsi, monitorinqi və minimallaşdırılması metodlarının prinsipləri; -
tətbiq edilməsi prinsipləri; -
risklər barədə məlumatların bankdaxili və ictimaiyyətə açıqlanması siyasəti; -
5.2. Risklərin idarə edilməsi qaydaları. Bankda risklərin idarə edilməsinin həyata keçirilməsi istiqamətində riayət olunmalı prosedurları tam və aydın müəyyən edən bankdaxili risklərin idarə edilməsi qaydaları hazırlanmalıdır. Bu qaydalar bankın riskə məruz hər bir fəaliyyətini və risklərin idarə edilməsi prosesini hərtərəfli tənzimləməli və bankın risklərin idarə edilməsi siyasətinin həyata keçirilməsi zamanı rəhbər tutulmalıdır. 5.2.1. Bankdaxili risklərin idarə edilməsi qaydaları Mərkəzi Bankın müvafiq normativ hüquqi sənədlərinə və digər qanunvericilik aktlarına uyğun hazırlanmalıdır. 5.2.2. Bankda həyata keçirilən hər bir əməliyyat və fəaliyyət növü üzrə prosedurlar əməliyyatın xüsusiyyətlərinə və fəaliyyətin istiqamətlərinə uyğun olaraq qaydalarda öz əksini tapmalıdır. Bu qaydalarda əməliyyatlar və fəaliyyət istiqamətləri üzrə prosedurlar, onlarla bağlı mümkün risklər, bu risklərin ölçülməsi, idarə edilməsi, monitorinqi və hesabatlığı müəyyən edilməlidir. 5.2.3. Bankda yeni növ əməliyyatların həyata keçirilməsi üçün bu əməliyyat növləri üzrə müvafiq qaydalar hazırlanmalı və ya mövcud qaydalara müvafiq əlavə və dəyişikliklər edilməlidir. 5.3. Siyasət və qaydalara ən azı ildə bir dəfə, fəaliyyət növləri və əməliyyatların strukturu dəyişildikdə, yeni fəaliyyət və əməliyyat növləri tətbiq edildikdə, bankın zəruri hesab etdiyi digər hallarda RİK komitəsi tərəfindən 10 yenidən baxılmalı və mövcud şəraitə uyğunlaşdırılmalı, əsaslı şəkildə əlavə və/və ya dəyişikliklər edilməlidir. Təkmilləşdirilmiş siyasət və qaydalar bankın Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilməlidir. 5.4. Banklarda risklərin idarə edilməsi prosesi risklərin müəyyənləşdirilməsi, ölçülməsi, idarə edilməsi, monitorinqi və hesabatlığını özündə cəmləşdirən bir prosesdir. 5.5. Risklərin müəyyənləşdirilməsi. Bankda daimi
əsasda struktur bölmələr, habelə müxtəlif əməliyyat və proseslər üzrə risklər müəyyənləşdirilməli və bu risklərin aradan qaldırılması üçün lazımi tədbirlər görülməlidir. Hər bir mövcud və ya yeni bank məhsulu, proses və tariflərə risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən, fəaliyyət istiqamələri, qayda, prosedura isə RİK tərəfindən baxılmalı və bununla bağlı risklərin aradan qaldırılması üçün müvafiq tədbirlər görülməlidir. Risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən müəyyənləşdirilmiş risklər müvafiq risk kateqoriyaları və alt kateqoriyalar üzrə qruplaşdırılmalı, nəticələr sənədləşdirilməli və onlar barədə RİK-ə hesabat verilməlidir. Risklərin müəyyənləşdirilməsi aşağıdakı metodlar vasitəsi ilə həyata keçirilə bilər: - Risk təhlili cədvəli. Risk təhlili cədvəli bankın hər bir əməliyyat bölməsinin üzləşdiyi risklər haqqında ətraflı məlumatı özündə əks etdirən sənəddir. Bu, bankın məruz qala biləcəyi riskləri və bankda zəif sahələri aşkar etməyə və sonrakı idarəetmə fəaliyyətini üstünlük dərəcəsinə görə sıralamağa kömək edir. Risk təhlili cədvəli bankın risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən qurulmalı və nəzarət edilməlidir. Risk təhlili cədvəlinə ən azı ayda bir dəfə yenidən baxılmalı və lazım gəldikdə müvafiq əlavə və/və ya dəyişikliklər edilməlidir. Risk təhlili cədvəli özündə bankın məruz qala biləcəyi bütün risklər, minimum risk kateqoriyası, alt kateqoriya, riski yaradan daxili və kənar səbəblər, riskin yarada biləcəyi digər risklər və mümkün zərər, riskin baş vermə tezliyi, riskin idarə edilməsi aləti, riskin ölçülmə aləti, riskin idarə edilməsində məsul şəxs və ya struktur bölmə kimi amillər öz əksini tapmalıdır. - Sorğular. Sorğular ölçülə bilməyən müxtəlif riskləri müəyyənləşdirmək üçün istifadə edilir. Sorğuların hazırlanması zamanı psixoloji və statistik amillər
11 nəzərə alınmalıdır. Sorğular keçirilməsi dövriliyi və tematikası RİK tərəfindən müəyyən edilməlidir. Sorğuların hazırlanması risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən tematikaya uyğun olaraq bankın digər struktur bölmələrinin əməkdaşları ilə birgə hazırlanmalıdır. - Empirik təhlillər. Bank risklərin müəyyənləşdirilməsi üçün empirik məlumatlara, daxili və/və ya kənar bankların təcrübələrinə və itki məlumatlarına əsasən daimi əsasda mütəmadi olaraq təhlillər həyata keçirməlidir. - Ssenari təhlilləri. Ssenari təhlilləri müxtəlif ssenarilərin təhlili nəticəsində risklərin müəyyənləşdirilməsidir. Ssenari təhlilləri bu Qaydalarda göstərilmiş hər bir əsas risk kateqoriyası üzrə ən azı ayda bir dəfə həyata keçirilməlidir. 5.5.1. Risklərin müəyyənləşdirilməsi zamanı əldə edilmiş nəticələr sənədləşdirilməli, onlar barədə hesabat hazırlanmalı və RİK-ə təqdim edilməlidir. 5.6. Risklərin ölçülməsi və qiymətləndirilməsi. Bank rəhbərliyi risklərin ölçülməsi və qiymətləndirilməsi üçün effektiv sistem qurmalıdır. Risklərin qiymətləndirilməsi risklərin müəyyənləşdirilməsi prosesinin nəticəsində əldə edilmiş nəticələrin əsasında həyata keçirilməlidir. Risklərin qiymətləndirilməsi zamanı kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərindən istifadə etməklə bankın məruz qala biləcəyi müxtəlif risklərin həcmi müəyyən edilir. Risklərin ölçülməsi üçün istifadə edilən müxtəlif metod və modellərin qurulması zamanı bank ən azı aşağıdakıları nəzərə almalıdır: - bankın əməliyyatlarının mürəkkəbliyi, həcmi və strukturu; - metod və modellərin istifadə olunmasının məqsədi və əhəmiyyəti; - metod və modellərdə istifadə edilən fərziyyələr; - istifadə ediləcək məlumatlar bazasının mövcudluğu; - informasiya sistemlərinin adekvatlığlı; - işçilərin təcrübəsi və bilik səviyyəsi. 5.6.1. Müxtəlif risk kateqoriyalarının ölçülməsi üçün aşağıdakı metodlardan istifadə oluna bilər: - Riskə məruz dəyər modelləri – riskə məruz dəyər verilmiş müddət ərzində, müəyyən əminliklə ehtimal olunan zərərin maksimum məbləğidir. Həmin məbləğ
12 bankın müxtəlif risk növləri üzrə ehtimal olunan zərərin məbləğini əks etdirir. Bankda olan məlumatlar bazasının həcmi, texniki imkanları və işçi heyətinin potensialından asılı olaraq riskə məruz dəyərin hesablanması üçün müxtəlif metodlardan istifadə oluna bilər. İstənilən riskə məruz dəyər modeli tətbiq edilərkən əminlik dərəcəsi kimi minimal olaraq 99% götürülməlidir. - Stress test – bu metod, müxtəlif risk kateqoriyaları üzrə senarilərin bankın balansına, mənfəət və zərərinə və digər göstəricilərinə necə təsir etməsini öyrənmək üçün qabaqcadan müəyyən edilmiş müxtəlif şokların tətbiq edilməsini tələb edir. Bu yoxlamaların nəticələri gələcəkdə müxtəlif vəziyyətlərə dözmək üçün yarana bilən risklərin idarə edilməsi siyasətinin hazırlanmasında köməklik göstərir. - Risk xəritəsi – bu xəritə risklərin baş vermə ehtimalı və tezliyini özündə əks etdirir. Xəritə çətin ölçülən risklərin ölçülməsi üçün istifadə edilir. Risk xəritəsi risklərin müəyyənləşdirilməsi mərhələsində əldə edilmiş məlumatlara əsasən qurulur. Risk xəritəsinin bir tərəfində riskin tezliyi və ya baş vermə ehtimalı, digər tərəfində isə riskin vura biləcəyi zərərin həcmi göstərilir. Risklərin ölçülməsi onların müəyyənləşdirilməsi mərhələsində əldə edilmiş nəticələrin təhlili ilə də aparıla bilər. Risklərin müəyyənləşdirilməsi metodlarının nəticələrindən istifadə etməklə bankın məruz qala biləcəyi bir çox risklərin həcmi müəyyənləşdirilə bilər. Zərurət yarandıqda bank hər bir risk kateqoriyasının qiymətləndirilməsi üçün xüsusi metodlardan istifadə edə bilər. İstifadə edilmiş metodların ətraflı izahı müvafiq qaydalarda öz əksini tapmalıdır. 5.6.2. Risklərin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə edilən bütün modellər “geri yoxlama” prinsipinə tabe olmalıdır. “Geri yoxlama” prosesi ehtimal olunan nəticələrin faktiki nəticələrlə müqaisə etməklə tətbiq olunan modelin adekvatlığının müəyyən edilməsi üçün həyata keçirilir. Əvvəl hesablanmış ehtimal olunan nəticə faktiki nəticədən kəskin fərqləndikdə modellərə müvafiq dəyişikliklərin edilməsi və cari makro və mikro iqtisadi şəraitə uyğunluğu təmin olunmalıdır. Geri yoxlamanın nəticələri RİK-ə təqdim edilməlidir.
13 5.7. Risklərin idarə edilməsi. Qəbul edilmiş metod, ssenari və modellərin tətbiqindən əldə edilmiş nəticələr barədə RİK-ə hesabat verilməlidir. RİK nəticələri təhlil edərək risklərin effektiv idarə edilməsi üçün onların qəbul edilməsi, azaldılması, ötürülməsi, habelə riskdən qaçma kimi tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı risklərin idarə edilməsi bölməsinə mütəmadi tapşırıqlar verməlidir. Risklərin idarə edilməsində aşağıdakı metodlardan istifadə edilə bilər (müxtəlif risk növləri üzrə risklərin idarə edilməsi metodları bu risk növlərinə uyğun qaydalarda ətraflı izah olunmuşdur): - proseslərin optimallaşdırılması - optimallaşdırma müxtəlif proseslərdə baş verən vaxt, pul, motivasiya və digər itkilərin azaldılması üçün istifadə edilir. - nəzarətin gücləndirilməsi və ya təkmilləşdirilməsi – risk
müəyyənləşdirilmiş sahələrdə nəzarətin gucləndirilməsi və ya yeni nəzarət mexanizmlərinin tətbiqi ilə riskin azaldılmasıdır. - limitlərin tətbiqi - bankda hər bir əməliyyat və səlahiyyətlər üzrə limitlər müəyən edilməlidir. Limitlər risklərin hər zaman müəyyən səviyyədə saxlanılması üçün alətdir. - sığorta – bir sıra əməliyyatlara məxsus risklərin sığorta vasitəsi ilə minimallaşdırılmasıdır. - hecinq – bazarda əlverişsiz qiymət dəyişmələri nəticəsində yarana biləcək zərərin qarşısını almaq üçün istifadə olunan strategiyalardır. Hecinq alətləri (forvard, füçers, opsionlar, svop kontraktları) əsasən bazar riskinin idarə olunmasında geniş istifadə edilir. Yuxarıda sadalanan metodlardan başqa bank risklərin idarə edilməsi üçün digər üsullardan da istifadə edə bilər. Bankın əməliyyat növünə və ya fəaliyyət istiqamətinə xas riskin hansı üsullarla idarə edilməsi əvvəlcədən bu əməliyyat növləri və fəaliyyət istiqamətlərini özündə əks etdirən qaydalarda, habelə risklərin idarə edilməsi qaydalarında əks olunmalıdır. Mərkəzi Bank tərəfindən kapitalın minimum miqdarına qarşı tələb müəyyən edilmişdir və bu tələb kapitalın adekvatlıq əmsalı ilə ölçülür. Risklərin qəbul 14 edilməsi zamanı bankın yetərli kapitala malik olmaqla yanaşı bank kapitalının adekvatlıq səviyyəsinə riayət etməlidir. 5.8. Risklərin monitorinqi. Bankda hər bir risk növünə daimi nəzarəti həyata keçirən monitorinq sistemi mövcud olmalıdır. Hər bir risk növünün əvvəlcədən müəyyən edilmiş limitlər çərçivəsində saxlanılması təmin edilməli və buna nəzarət edilməlidir. Limitlər pozulduqda bank
rəhbərliyi tərəfindən səbəblər müəyyənləşdirilməli və müvafiq tədbirlər həyata keçirilməlidir. Risklərin daimi monitorinqini həyata keçirmək üçün ən azı erkən xəbərdarlıq alətlərindən istifadə edilə bilər. Erkən xəbərdarlıq alətləri bank fəaliyyətində istifadə edilən müxtəlif əmsalların və faktorların onlar üzrə müəyyən seçilmiş limitlərə yaxınlaşması nəticəsində müxtəlif təhlükələrin yaranma ehtimalları və risklər barədə məlumatların verilməsi və risklərə nəzarət alətidir. Erkən xəbərdarlıq alətləri kimi istifadə edilən əmsallar və faktorlar bankda RİK tərəfindən müəyyən edilməli və Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilməlidir. Bu alətlər vasitəsi ilə risklərin müəyyənləşdirilməsi bankın risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən həyata keçirilməlidir. 5.9. Risklərə dair hesabatlıq. Bankın rəhbərliyi risklərin idarə edilməsi ilə bağlı mütəmadi, rəhbərliyin təcili diqqətini tələb edən gözlənilməz hallar baş verdikdə isə dərhal məlumatlandırılmalıdır. 5.9.1. Bankın hesabatlıq sistemində minimal olaraq risklərin idarə edilməsi prosesinin hər bir mərhələsi əhatə olunmalıdır. Bundan əlavə bank rəhbərliyinin, habelə müvafiq səlahiyyətli əməkdaşlarını məlumatlandırılması məqsədilə müxtəlif risk kateqoriyaları barədə gündəlik və aylıq hesabatlar tərtib olunmalı və bank rəhbərliyinə təqdim edilməlidir. Gündəlik hesabatlar: - gündəlik likvidlik vəziyyətini özündə əks etdirən hesabatlar, ödəniş müddətlərinin bölgüsü cədvəli; - xarici valyutada olan aktiv və öhdəliklər, o cümlədən açıq valyuta mövqeyi barədə hesabat; 15 - kredit portfelinin strukturu barədə hesabatlar, o cümlədən sahələr üzrə diversifikasiya, iri borcalanlar barədə hesabat, aidiyyəti şəxslərə verilmiş kreditlər, girovlar barədə hesabat. Aylıq hesabatlar: - kapitalın strukturu və adekvatlığın səviyyəsi barədə hesabat; - limitlərin istifadəsi barədə hesabat; - ssenari təhlilləri barədə hesabat; - stress testlər barədə hesabat. 5.9.2. Bankda aşağıdakıların həyata keçirilməsi məqsədi ilə adekvat menecment informasiya sistemi (MİS) yaradılmalıdır: - gündəlik risklərin müəyyənləşdirilməsi, ölçülməsi, izlənməsi və onlara nəzarət olunması; - müəyyən edilmiş prosedurlara və limitlərə riayət olunmasının yoxlanılması; - risk göstəricilərindəki meyllərin izlənməsi; - normativ tələblərlə və bankdaxili qaydalarla müəyyən edilmiş formatda müxtəlif hesabatların hazırlanması; - stress testlərin həyata keçirilməsi. MİS-də qeyd olunmuş meyarları izləmək və hər hansı bir göstərici kritik həddə çatdıqda bank rəhbərliyini məlumatlandırmaq imkanına malik olmalıdır. MİS tərəfindən hazırlanan hesabatlar mütəmadi olaraq bankın Müşahidə Şurasına, İdarə Heyətinə, RİK-ə və müvafiq əməkdaşlara təqdim olunmalıdır. 5.9.3. Bankın müxtəlif risk növləri üzrə məlumatın istifadəçilərə təqdim edilməsi Mərkəzi Bankın müvafiq normativ xarakterli aktılarına əsasən həyata keçirilməlidir. Bununla yanaşı bankda ən azı ildə bir dəfə risklərin idarə edilməsi barədə məlumatları özündə əks etdirən dəfə hesabat hazırlanmalıdır. Risklərin idarə edilməsi barədə hesabatda ən azı aşağıdakı məlumatlar əks olunmalıdır: - risklərin növləri və xüsusiyyətləri barədə məlumat; - bankın ümumi risk siyasəti, habelə hər bir risk kateqoriyası üzrə siyasət və limitlər;
16 - bankın risklərin idarə edilməsi funksiyasını həyata keçirən təşkilati strukturu; - hər bir risk kateqoriyasının müəyyənləşdirilməsi, ölçülməsi, idarə edilməsi monitorinqi və hesabatlığı üzrə metod və prosedurları barədə məlumat; - hər bir risk kateqoriyası haqda təfərrüatlı məlumatları özündə əks etdirən hesabatlar; - kapitalın strukturu barədə hesabat; - stress test barədə hesabat, o cümlədə stress testdə istifadə edilən şoklar, onların bank kapitalına, mənfəət və zərərinə təsiri. Yüklə 234,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|